سهيلا طراوت
مي گويند، اقتصاد ايران به نقطه اي رسيده که ديگر از اين بدتر نمي شود. دلمان را بي جهت به برجام خوش کرده بوديم و همين که آمريکايي ها از آن خارج شدند، قطار اقتصادمان از ريل خارج شد. گفتيم سفره کارگران ۵۰ درصد کوچک‌تر شده است، گفتند آمريکا از برجام خارج شده و تقصيرها به گردن ترامپ است و شايد اگر خجالت نمي کشيدند مقصر نرخ گوشت ۱۰۰ هزار توماني را هم ترامپ مي دانستند. آش آنقدر شور شده که به تازگي «محمدباقر نوبخت» رئيس سازمان برنامه و بودجه و سخنگوي سابق دولت گفته است: «فشار اقتصادي تقصير دولت نيست، تحريم‌ها و پديده نادري به نام ترامپ باعث فشار اقتصادي شد.» حال آنکه تحليلگران مي گويند: اين حرفها بهانه اي بيش نيست. ضمن اينکه اگر اقتصاد ايران بيمار نبود يقينا خروج آمريکا از برجام و بازگشت تحريم ها تا به اين اندازه اثر گذار نبود.
با اين همه اقتصاد ايران در سال ۹۷ روزهاي سختي را گذراند، از تحريم و نوسانات و تلاطمات بازارارز تا گراني هاي
پي در پي سکه، زمين و مسکن و خودرو و حذف برخي کالاهاي اساسي از سبد خانوار که نمايانگر سوء مديريت دولت تدبير و اميد است. لذا اين مسائل باعث شد رسالت پاي صحبت کارشناسان و صاحب نظران بنشيند تا اوضاع اقتصادي سال ۹۷ را از زاويه نگاه آنان مورد ارزيابي قرار دهد.
ميثم موسايي: به جاي اقتصاد مقاومتي به دنبال نئوليبراليسم بوديمدکتر «ميثم موسايي»، استاد دانشگاه تهران در اين ارزيابي به رسالت گفت: اقتصاد ما آمادگي لازم را براي شوک هاي بزرگ نداشت و مسئولان ما به جاي اينکه دنبال اجراي سياست هاي اقتصاد مقاومتي باشند به دنبال انطباق با دنيا، اقتصاد آزاد، وابسته و نئوليبراليسم بودند.
موسايي ابراز کرد: در چهل سال اخير اگر بخواهيم دوسال را انتخاب کنيم که در آن وضعيت مناسبي نداشتيم يکي سال ۹۷ است. شايد اگر بخواهيم بعد از جنگ، اقتصاد کشور را مورد ارزيابي و تحليل قرار دهيم يکي از سا ل‌هاي مورد بحث بعد از اجراي سياست هاي تعديل اقتصادي بود که تورم نزديک به ۵۰ درصد رسيد و يکي هم همين سال ۹۷ خواهد بود که متاسفانه از نظر کاهش ارزش پول و نوساناتي که اقتصاد دچارش شد يکي از سال هاي بي نظير و بدون نمونه در اين زمينه است.
اين اقتصاددان ادامه داد: کشور در سال ۹۷ به لحاظ اقتصادي وضعيت مناسبي نداشته است چرا که در اين سال ارزش پول ملي تقريبا حدود ۴۰ درصد در طي يکسال کاهش پيدا کرد، در واقع بخش قابل توجهي از طبقه متوسط اطراف خط فقر جاي گرفتند در حالي‌که پيش از اين وضعيت بهتري داشتند.
وي افزود: اقتصاد دچار نوسانات شديد شد و طبقه فقير هم فقيرتر شدند و در واقع سياست هاي اجتماعي دولت در حمايت از قشر کم درآمد و طبقه فقير کشور کم اثر و در واقع بي اثر شد و باعث شد حتي با وجود يارانه ۴۵ هزارتوماني قدرت خريد مردم تا يک چهارم کاهش پيدا کند.
استاد اقتصاد دانشگاه تهران گفت: در مجموع هر چند رشد اقتصادي سال ۹۷ هنوز اعلام نشده ولي فکر نمي کنم رقم بالايي باشد.
وي با ابراز تاسف از آماده نبودن کشور در مقابل بازگشت تحريم ها عنوان کرد: متاسفانه نتيجه اين شد که وقتي اعلام شد تحريم ها از سر گرفته مي‌شود تاثير رواني آن به قدري زياد بود که تاثير رواني آن قبل از اجراي آن تاثير خود را گذاشت.
موسايي افزود: اين در واقع ارتباط خيلي نزديکي با نوع مديريت اقتصادي کشور دارد که مشخص است آمادگي لازم را براي چنين کاري نداشتند و اين برخلاف سياست ها و برنامه هاي اقتصاد مقاومتي بود که اعلام شده بود.
وي ادامه داد: متاسفانه اقتصاد کشور دچار نوسانات شديد شد و ريسک سرمايه گذاري بالا رفت و تعداد زيادي از کارگاه ها،
کارخانه ها و واحد‌هاي توليدي با رکود بيشتر مواجه شدند، البته خوشبختانه مردم مقاومت کردند و در خيلي جاها نبايد ناديده گرفت که همين تحريم و گرفتاري هاي آن باعث شده که نوآوري هاي خوبي در بخش هاي مختلف بروز کند و مردم آبديده تر شوند و نظام هم در برابر امتياز دادن به آمريکا ايستاده و سرافراز است و به احتمال بسيار زياد از اين گرفتاري ها و مشکلات با موفقيت و ضرر بسيار کم بيرون خواهيم آمد.
مهدي طغياني: اقتصاد مقاومتي علي رغم شعارها محقق نشد
دکتر «مهدي طغياني»، استاد دانشگاه و عضو هيئت علمي دانشگاه اصفهان اقتصاددان ديگري است که در تحليل و ارزيابي اقتصاد در سال ۹۷ به رسالت گفت: امسال کم و بيش حتي پيش از آنکه سال ۹۷ هم آغاز شود با توجه به شرايطي که رئيس جمهور آمريکا مدام تکرار مي کرد اقتصاد کشور تحت تاثير قرار گرفت.
وي ادامه داد: ترامپ در بحث تمديد و اجراي برجام مدام يادآوري مي کرد که اين موقت است و من دوره بعد اين کار را نمي کنم و چند باري هم اين تهديد را تکرار کرد تا بالاخره اين تهديد را عملي و از برجام خارج شد.
اين استاد اقتصاد ابراز کرد: بايد عنوان کرد که امسال ساختار و شاخص هاي اقتصادي کشور عملا تحت تاثير اين رفتار رئيس جمهور آمريکا شکل گرفت، در نتيجه نرخ ارز دچار مشکل شد و نرخ تورم به تبع آن تغيير کرد.
وي با بيان اينکه معمولا کالاهايي که ما توليد مي‌کنيم مستقيم و غير مستقيم به لحاظ تکنولوژي و مواد اوليه و غيره به واردات وابسته است، ادامه داد: در نتيجه چنين وابستگي تورم هم افزايش پيدا کرد و مي توان گفت اقتصاد ايران در سال ۹۷ به شدت تحت تاثير رفتارهاي آمريکا قرار گرفت.
اين اقتصاددان با اشاره به سياست هاي راهبردي مقام معظم رهبري از سال ۹۲ و در خواست ايشان مبني بر مقامت اقتصادي کشور گفت: رهبري معظم انقلاب خواسته بودند که اقتصاد ايران در برابر اين شوک ها بيمه و مقاوم شود و تحت تاثير اشک و لبخند ديگران قرار نگيرد.
وي افزود: ولي متاسفانه از سال ۹۲ تا ۹۷ پنج سال گذشت و دولت فعلي توفيق کمي در مقاوم کردن اقتصاد داشت و اگرچه زياد در شعارها گفتند و تکرار کردند که اقتصاد مقاومتي را جدي گرفتند ولي در عمل اين اتفاق نيفتاد و نتيجه اش هم همين شد که شاخص هاي اقتصادي ما در سال ۹۷ تحت تاثير اشک و لبخند ديگران دچار نوسان شد، يعني همان چيزي که رهبري معظم انقلاب پيش بيني کرده بودند محقق شد.
طغياني ابراز کرد: اين آن چيزي است که در سال ۹۷ شاهد آن بوديم و حالا مي‌توانيم از آن درس عبرت بگيريم و قدم هاي جدي در مسير مقاوم کردن اقتصاد برداريم که يکي از شاخص هاي آن لزوم شفافيت اقتصادي است و يا اينکه نه مي توان مانند گذشته عمل کرد و باز اين را شرايط موقتي بدانيم که تمام مي شود و با دادن امتيازاتي به حالت سابق برگرديم.
کميل طيبي: نوسانات شاخص اقتصادي مانع بزرگي براي سرمايه گذاري زيربنايي«کميل طيبي»، اقتصاددان هم به رسالت گفت: وضعيت اقتصاد سال جاري کشورمان با توجه به اتفاقاتي که افتاده است تحت الشعاع بعضي مسايل سياسي و مسايل واسطه گري و دلالي بود و نوسانات زيادي را تجربه کرديم و تورم‌هايي را باعث شد که پيامدهاي خوبي نداشته و ندارد.
استاد اقتصاد دانشگاه اصفهان گفت: تشديد شدن روند تورمي و نوساناتي که به‌ويژه در بازار ارز و بازار طلا و در واقع بازار دارايي‌ها تجربه کرديم خود به خود زمينه ساز رواني تورم را هم براي مردم به دنبال داشت و اينگونه بود که مشکلات و محدوديت‌هاي اقتصادي هم بيشتر شد و از اين جهت که نوسانات شاخص اقتصادي اتفاق افتاد مانع بزرگي بر سرمايه گذاري زيربنايي قرار گرفت و نرخ رشد اقتصادي را منفي کرد که تداوم آن در سال آينده است.
وي افزود: عوامل متعددي مانند خروج آمريکا از برجام که بيشتر با هدف ضربه زدن به اقتصاد شکل گرفت تا اينکه بخواهد شرايط نااطميناني در شرايط سياسي کشور را ايجاد کند باعث بروز مشکلاتي شد و در برهه‌اي از زمان که ما نياز به سرمايه گذاري داخلي و خارجي داشتيم ثبات و پايداري در بازار ارز و سکه نداشتيم و مشکلات زيادي را به وجود آورد و در مجموع دولت هم نتوانست به خوبي در اين عرصه ورود کند.
وي معتقد است: اوضاع نابه‌ساناني که اتفاق افتاد قطعا برنامه‌ها و سياست‌هاي اقتصاد مقاومتي مانند توسعه صادرات و بهبود کسب و کار را عقب مي‌اندازد و در چنين شرايطي، تحقق اهداف اقتصاد مقاومتي سخت تر شده و مخصوصا چون وحدت رويه‌اي در پيش نبود عملکرد اقتصاد مقاومتي را هم تحت الشعاع قرار داد.
حسين عيوضلو: به فرماندهي مشخص اقتصادي نياز داريم
«حسين عيوضلو»، مدير گروه اقتصاد سياسي دانشگاه امام صادق (ع) هم در ارزيابي اقتصاد ۹۷ به رسالت گفت: يکسري استانداردهاي مشخصي در دنيا وجود دارد و نهادهايي بايد متکفل و عهده دار اين استانداردها شوند و شاخص مقابله با فساد توسط اين نهادها سنجيده شود و طبق اين استانداردها، تمام تصميمات اقتصادي بايد اعلام شده و به آنها اهميت داده شود و اين مستلزم شناخت استاندارهاي دنيا است و بر اساس آنها خودمان را تطبيق دهيم و يا استاندارهاي بومي بسازيم.
وي ادامه داد: اين مشکل کشور در سطح مديريت کلان است که ناهماهنگ عمل مي‌کند و مخصوصا که شرايط کشور، شرايط خاص و حادي است و در اين شرايط بايد ببينيم مديريت کلان کشور آيا جواب مي‌دهد يا نمي‌دهد؟
وي تاکيد دارد: نظام مديريتي کشور مختص شرايط عادي است اما شرايط کشور ما عادي نيست و حتي براي اجراي اين نظام براي شرايط عادي هم مشکل داريم. ما برنامه‌هاي مشخصي براي خطرات آينده که بتوانيم مصونيت ايجاد کنيم نداريم و حتي مصاحبه‌هاي که برخي از وزرا انجام مي‌دهند نااميد کننده است و اين مفهومش اين است که در سطح يک وزارتخانه هم برنامه مشخصي براي مقابله با شرايط موجود و حتي مقابله با تحريم‌ها وجود ندارد و اين ناهماهنگي را نشان مي‌دهد که حتي در سطح يک وزراتخانه برنامه مشخصي وجود ندارد و وزير موجود حرفهاي مأيوس کننده‌اي بيان مي‌کند که ناشي ازعدم برنامه‌ريزي در موضوعات است و نشانگر بي برنامگي و ناهماهنگي است.
هر چقدر اين ناهماهنگي بيشتر باشد علائم خوبي براي اقتصاد نخواهد بود؛ بنابراين در شرايط کنوني کشور، نياز به نظام برنامه‌ريزي معين و متمرکز داريم که بتواند با توجه به شرايط موجود، تصميم مقتضي را اتخاذ کند. به بياني ديگر، به فرماندهي مشخص اقتصادي نياز داريم.
وي ابراز کرد: در سطح کلان سه قوه، ستاد فرماندهي اقتصادي ايجاد شده است ولي اگر در حد جمع بندي جلسه باشد نتيجه بخش نيست و لذا بايد ساختار و سازمان مشخص داشته باشد و از کارشناسان برجسته بتوانند براي برنامه ريزي و پيشبرد اهداف کمک بگيرند. در نهايت بايد سيگنال‌هاي خوبي بگيريم که بتوانيم بگوييم آينده اقتصادي کشور بهتر خواهد بود.
عيوضلو معتقد است: ارزيابي اقتصاد کشور بستگي به مسائلي است که پيش خواهد آمد و ما خيلي دورنماي خوبي نمي‌بينيم مگر اينکه مسئولان و کارگزاران اقتصادي يک جمع بندي و برنامه ريزي مناسبي مختص اين شرايط داشته باشند.
وي افزود: اما ما برنامه‌ريزي‌هاي مشخصي را مشاهده نمي‌کنيم، در سطح بودجه يک سري تصميماتي گرفته شده ولي منابع درآمدي و اصول درآمدها مهم است و چرخش درآمدهاي حاصل از فروش نفت هم مهم است که بتواند آينده را بهتر نشان دهد.
وي تاکيد مي کند: در گرفتن تصميمات متمرکز اقتصادي در سطح کشور خلأ مي‌بينم و لازم است براي اينها تمهيدات مشخصي انديشيده شود و اگر تمهيدات لازم انديشيده نشود، آينده اقتصادي مناسبي پيش بيني نمي‌شود.
بايد گفت اقتصاد در ايران روزهاي خوبي سپري نکرد و اين امر تمامي زندگي اقشار مختلف را تحت الشعاع قرار داد چنانچه برخي سرمايه داران از اين اوضاع منتفع شده و بيش از گذشته رشد کردند اما اقشار متوسط و ضعيف و حقوق بگير بيش از پيش پايين کشيده شده و زير خط فقر رفتند. با اين حال سال ۹۷ با تمام خوب و بدهايش تمام شد و حال مسئولان بايد به جبران اين سختي ها آستين همت بالا بزنند و با سياستگذاري هاي درست سال ۹۸ را برنامه ريزي کنند شايد آن شيريني بعد از اين سختي بزرگ دل ملت ايران را شاد کند.