زهره سادات موسوي|
نشاط اجتماعي از مؤلفه هاي رفاه اجتماعي به شمار مي رود و بيش از مداخلات پزشکي و رواني به عوامل اجتماعي و اقتصادي وابسته بوده و در عين حال، يکي از مفاهيم محوري در بحث توسعه پايدار است. از سال ۲۰۰۰ به بعد در بحث هاي سازمان ملل براي تعيين سطوح توسعه يافتگي کشورها، متغيرهاي نشاط، اميد به آينده، خشنودي و رضايتمندي افراد جامعه نيز به عنوان يک متغير کليدي وارد محاسبات شده است. به اين صورت كه اگر مردم يك جامعه احساس نشاط، خشنودي و رضايتمندي نکنند، نمي توان آن جامعه را توسعه يافته تلقي نمود. اين نشان دهنده اهميت نشاط و شادي در جامعه است. در واقع اگر جامعه اي مي خواهد توسعه و پيشرفت کند و به آرمان هاي انساني خود برسد، لازمه آن داشتن شهرونداني بانشاط و شاداب است و زماني مي توان به کمال نشاط اجتماعي رسيد که تمامي آحاد مردم بانشاط و شاداب باشند.
با جامعه شاداب و با نشاط مي توان به اهداف مهم در حوزه هاي مختلف سياسي، اجتماعي و فرهنگي دست يافت و تصميم گيران جامعه همواره مي توانند از آن به عنوان يک فرصت بهينه استفاده كنند.
برهمين اساس به واسطه اهميت اين موضوع و تاثير آن در موفقيت برنامه هاي كلان توسعه پايدار، بند ب ماده ۹۷ برنامه چهارم توسعه پايدار صراحتا دولت را مکلف كرده است تا به منظور پيشگيري و كاهش آسيب هاي اجتماعي نسبت به تهيه طرح جامعي براي بسط و گسترش روحيه نشاط، شادابي، اميدواري، اعتماد اجتماعي، تعميق ارزش هاي ديني و هنجارهاي اجتماعي اقدام نمايد. (مركز افکارسنجي سلامت ايران)
*نشاط يا شادي اجتماعي ؟
برهمين اساس دکتر عليرضا شريفي يزدي به عنوان يک روانشناس اجتماعي در گفت و گو با «رسالت» با بيان اينکه ميان نشاط اجتماعي و شادي اجتماعي تفاوت وجود دارد، اظهار داشت: « شادي امري زودگذر و کوتاه مدت است که به انسان دست مي دهد
و شما مي توانيد همين حالت را در جامعه هم ايجاد کنيد. در زمينه مسائل فردي مثل کسي که چند دقيقه فيلمي کمدي مي بيند يا لطيفه اي را برايش تعريف مي کنند و وي احساس شعفي کوتاه مدت مي کند. در بعد اجتماعي مثلا وقتي در جامعه يک رخداد مقطعي مثل پيروزي يک تيم ورزشي پيش مي آيد، اين باعث شادي کوتاه مدت مردم مي شود و مي بينيم هيجاناتشان را درخيابان بروز مي دهند و يا طرفداران يک نيروي سياسي وقتي پيروزي به دست مي آورد به خيابان ها ريخته و شادي مي کنند. تمام اينها مقطعي هستند.
اما نشاط يک امر مستمر، زمان دار و ماندگار است که به طور متوسط بخش بزرگي از آن جامعه احساس نشاط دارند و نتايجي مثل افزايش همبستگي، افزايش سرمايه اجتماعي، اعتماد عمومي، تعلق اجتماعي و امثالهم را به دنبال دارد.»
وي در ادامه به يکي از مهم ترين عوامل ايجاد کننده نشاط اجتماعي اشاره کرد و گفت: « نخستين و يکي از مهم ترين فاکتورهايي که نشاط اجتماعي را در جامعه ايجاد مي کند بحث اميد در زندگي و انگيزه براي ادامه حيات در چارچوب جغرافيايي، سياسي، اجتماعي و فرهنگي است. اينها انگيزه هاي بسيار مهمي هستند که يکي از مهم ترين انگيزه ها، انگيزه اقتصادي است. يعني اگر بخواهيم در جامعه اي نشاط ماندگار اجتماعي ايجاد کنيم اولين کاري که بايد انجام بدهيم اين است که وضعيت اقتصادي و معيشتي آن جامعه را اولا در حالت امن و امنيت و ثانيا در يک سطح متوسط فردي و اجتماعي قرار بدهيم. اين خود کمک زيادي به مقوله نشاط اجتماعي مي کند.»
*رسيدن به مطلوب‌هاي فردي، راهي
به سوي نشاط وي در بررسي عوامل ايجاد کننده نشاط اجتماعي بيان مي دارد: « دومين نکته امکان دسترسي افراد به مطلوب هايشان است. يعني هر چه قدر آحاد يک جامعه انگيزه ها و هدف هايي که براي خود تعريف مي کنند قابل دسترس تر باشد، امکان افزايش نشاط اجتماعي در بين افراد آن جامعه بيشتر است. مثلا در يک جامعه بخشي از مردم آن به نوع خاصي از موسيقي و هنر و يا مسائل خاصي که به لحاظ هنري با آن دست به گريبان هستند علاقه دارند. اين افراد هر چه بيشتر و بهتر اين توان را داشته باشند که به علاقه خود دسترسي داشته باشند به‌لطبع ميزان نشاط اجتماعي در بين آنها و وابستگان درجه يک شان
افزايش پيدا مي کند و يکي ديگر از راه هاي مهم افزايش نشاط اجتماع،ي ايجادبسترهاي مناسب براي فعاليت هاي اجتماعي بهتر و متنوع تر مثل ورزش همگاني است.»
اين روانشناس اجتماعي در تبيين رابطه ميان رواداري سياسي و نشاط اجتماعي مي گويد: « از بعد ديگر مي توان به بحث هدف هاي سياسي در يک جامعه اشاره کرد. هر جامعه اي سلايق مختلف سياسي را همراه خود دارد. جامعه بايد اين امکان را فراهم کند که بتوانيم سلايق مختلف سياسي را در کنار هم تحمل کنيم و واکنش هاي غير منطقي نداشته باشيم.»
*سقوط به دهک هاي پايين تر
شريفي يزدي يکي ديگر از راه هاي افزايش نشاط اجتماعي را ايجاد اين حس در آحاد جامعه مي داند که نسبت به کسان ديگر در جاهاي ديگر در حال جلو رفتن و آينده نگري هستند: « اين قياس گاهي مقايسه روستاي من است با روستاي کناري، شهر من است با شهر کناري، استان من است با استان کناري و يک بخشي هم مقايسه کشور من است با کشورهاي ديگر. معمولا افراد مقايسه مي کنند و از اين طريق افزايش يا کاهش نشاط را تجربه مي کنند. مثلا فقراي مردم هند وقتي مي بينند سالانه ده ها ميليون از جمعيت شان از قشر
فقير کنده مي شوند و به قشر متوسط افزوده مي شود طبيعتا نشاط اجتماعي شان افزايش پيدا مي کند. به دليل اينکه قرار بر اين است که در آينده نوبت اينها هم بشود. معکوس اين هم ممکن است. جامعه اي را در نظر بگيريد که در آن به دليل عدم ثبات شرايط اقتصادي و ناتواني در پاسخگويي به نيازهاي اقتصادي مردم احساس مي کنند ممکن است سال آينده ريزش کنند. در لايه هاي فرودست و قشرهاي فقير جامعه. خب طبيعتا نشاط اجتماعي از چنين جامعه اي
رخت بر مي بندد.»
وي در ادامه تصريح کرد: « يک راه ديگر هم امکانات دسترسي به مباحث سلامت روان است يعني هر چه قدر شاخص بين تعداد روانشناس و روانپزشک و مراکز رسيدگي به بحث مشاوره و روان درماني در يک جامعه زياد باشد طبيعتا چون اين دسترسي آسان تر و بيشتر و ارزان تر است به بهداشت و سلامت روان و از آن طرف به مقوله افزايش نشاط اجتماعي کمک مي کند.»
وي وضعيت نشاط اجتماعي در کشور را چندان رضايت بخش ندانسته و عنوان مي کند:
« اين وضعيت طي دو سه دهه اخير اتفاق افتاده و علت آن وضعيت اقتصادي آشفته است و از طرفي ميزان بيکاري هم افزايش پيدا کرده و کارخانه ها تعطيل شده است و به تبع آن دهک هايي از قشر متوسط در قشر فقير جامعه فرو ريخته است.»
شريفي يزدي در شرايط فعلي کشور، اولين و مهم ترين راهکار اجرايي براي ايجاد نشاط اجتماعي را ثبات شرايط اقتصادي مي داند و معتقد است:
« اگر واقعا بخواهيم نشاط را افزايش دهيم فعلا در کشور ما به دليل اينکه مهم ترين شاخص براي از بين رفتن نشاط بحث بي ثباتي اقتصادي است بايد خيلي سريع چاره اي انديشيد و شرايط اقتصادي را مطلوب کرد.» وي همچنين راه حل دوم را اميد دادن مي داند و بر اين باور است که بايد به اخبار نااميد کننده اي که هر روز از انواع و اقسام رسانه هاي رسمي و غير رسمي و نوپديد يا سنتي پخش مي شود جهت دهي مناسب بدهيم و آينده را تحليل کنيم تا نشاط افزايش يابد.
*وعده دروغ ممنوع!
اين روانشناس اجتماعي سومين راهکار را پرهيز مسئولين از وعده هاي دروغ و وعده هاي بلندمدت مي داند و مي گويد : « بعضي از مسئولين گاهي وعده هاي ۳۰ ساله، ۴۰ ساله و ۵۰ ساله مي دهند. بعضي مسئولين چيزهايي مي گويند که خودشان مي دانند حداقل در پنج سال آينده به هيچ وجه امکان ندارد در کشور انجام گيرد. اينها باعث سرخوردگي و بي نشاطي مردم مي شود.»