| حنیف غفاری |
سقوط آزاد بهای نفت در جهان ، همه بازیگران بین‌المللی و در رأس آن‌ها آمریکا را شدیدا شوکه ساخته است. «کاهش تقاضا» و «پرشدن مخازن نفتی» منجر به ایجاد پدیده‌ای بی‌سابقه طی نیم قرن اخیر شده است. کار به جایی رسیده است که فروشندگان نفت باید به مشتریان مبلغی هم برای این خرید بپردازند! مخازن ذخیره نفت در حال لبریز شدن است و در نتیجه، جایی برای نگهداری نفت تولیدی کشورها وجود ندارد. آمریکا سخت‌ترین شوک ممکن را از این ماجرا دریافت کرده است. بهای نفت غرب تگزاس که شاخصی برای بررسی وضعیت بازار نفت این کشور هم محسوب می‌شود دیروز به منفی ۶۳/۳۷ دلار در بشکه رسید.اعضای اصلی تولیدکننده نفت اوپک نیز از این ماجرا متضرر شده و با نگرانی مزمنی در حال رصد«آینده بازار نفت»هستند. موضوعی که حتی می‌تواند در دوران «پساکرونا» نیز ظهور و بروز پیدا کند.
بهتر است ماجرا را چندان پیچیده جلوه ندهیم! دوران روسیاهی«طلای سیاه»فرا رسیده است. متعاقب روسیاهی نفت، کلیه متعلقات و مشتقات آن ازجمله «اقتصاد مبتنی بر فروش نفت» نیز در معرض نابودی کامل هستند. شاید امروز، بیش از هر زمان دیگری متوجه شده باشیم که معضل اصلی اقتصاد کشور،«تحریم نفت ایران »نیست، بلکه ماهیت «اقتصاد نفتی» و شاخ و برگ‌های این ساختار نامتوازن و لغزنده است.
رهبر معظم انقلاب در دیدار مجمع عالی فرماندهان سپاه در ۱۰ مهرماه ۱۳۹۸ ، به مانند سال‌های گذشته و اخیر، در خصوص عواقب و تبعات تکیه بر «نفت» در اقتصاد هشدار دادند. ایشان در این خصوص تأکید کردند :
«تحریم که عمدتا تحریم فروش نفت است و این فشار حداکثری هم بیشتر معطوف به مسئله‌ نفت است، بلاشک یک مشکلی است برای کشور، منتها مشکل کوتاه‌مدت است؛ از این مشکل کوتاه‌مدت یک سود بلندمدت به دست می‌آید و آن، انقطاع از نفت است.«امروز، اهمیت چنین سخنان و هشدارهایی بیشتر از هر زمان دیگری به اثبات رسیده است.»نفت امروز بیشتر از آن‌که مصداق «ثروت» باشد، مصداق«آفت» است. حتی اگر فرض محال برخی طرفداران مذاکره با آمریکا مبنی بر «پایبندی مطلق واشنگتن به برجام» روزی در عالم واقع تحقق پیدا می‌کرد و کشورمان بدون هیچ‌گونه مزاحمتی به فروش نفت خود می‌پرداخت، امروز دوباره ما با معضل ناشی از «سقوط آزاد قیمت نفت» مواجه بودیم. آنچه اخیرا رخ داد، تلنگری برای کسانی است که کماکان باور به کارآمدی و موفقیت «دولت رانتیر نفتی» در کشور دارند! آنچه امروز رخ داده است، مصداق ناکارآمدی مطلق «اقتصاد نفتی» در جهان است. آیا زمان آن نرسیده است که این «حقیقت» به‌مثابه یک «قاعده» در محاسبات و تصمیم‌سازی‌های «اقتصادی و تجاری» کشور مدنظر قرار گیرد؟
بدون شک، زمانی که «نفت»، ارزش ذاتی خود را از دست بدهد، دیگر «تحریم‌های نفتی» نیز اهمیت خود را از دست خواهند داد. در مقابل، لازم است نسبت به مقوله «اقتصاد درونزا» یا همان اقتصاد مقاومتی به‌مثابه تنها نسخه مقابله با نفوذ اقتصادی غرب در «دوران جدید» نگریست. بارها عنوان شده است درصورتی‌که «اقتصاد مقاومتی» به مبنا و الگوی ما در حوزه مالی و اعتباری و گردش سرمایه در داخل و خارجی از کشور تبدیل شده و «درآمدهای حداقلی یا حداکثری » در ذیل این ساختار تعریف گردد، قادر به بازتعریف اساسی اصول اقتصادی خود خواهیم بود. اکنون بهترین زمان برای تحقق کامل و همه‌جانبه این «گذار اقتصادی »است…