خار پاشنه یک زائده قلابی‌شکل استخوانی است که به دلیل جمع شدن رسوبات کلسیمی طی فرایندی طولانی روی استخوان پاشنه ایجاد می‌شود. استرین یا کشیدگی عضله یا رباط پا یا کشیدگی پلانتار فاشیا باعث تجمع رسوبات کلسیمی می‌شود. دویدن، پریدن یا پیاده‌روی سریع از جمله فعالیت‌هایی است که ورزشکاران را مستعد خار پاشنه می‌کند.

علائم خار پاشنه

خار پاشنه به خودی‌خود دردناک نیست. «درد خار پاشنه به دلیل التهاب مزمن آرنگ (رباط) کف پا به وجود می‌آید»، در واقع درد ناشی از پلانتار فاشئیت پیامد التهاب و تحریک پلانتار فاشیا است. التهاب پلانتار فاشیا دلیل اصلی درد است و ارتباطی با خار پاشنه ندارد.

برخی بیماران مبتلا به التهاب پلانتار فاسیا دچار خار پاشنه می‌شوند، ضمناً بیمارانی که مدتی طولانی به پلانتار فاسئیت مبتلا بوده‌اند، بیشتر در معرض خطر تشکیل خار پاشنه قرار دارند. برای مثال تقریباً هفتاد درصد بیماران مبتلا به پلانتار فاسئیت خار پاشنه دارند. همچنین پنجاه درصد بیمارانی که علائم پلانتار فاسئیت را ندارند، دچار خار پاشنه می‌شوند. درد خار پاشنه معمولاً متناوب است و غالباً صبح‌ها هنگام ایستادن احساس می‌شود. درد به تدریج فروکش می‌کند و پس از مدتی استراحت یا هنگام انجام فعالیت‌هایی مانند پیاده‌روی یا دویدن بروز می‌یابد.

درمان خار پاشنه

برای تشخیص قطعی خار پاشنه لازم است که از پاشنه عکس رادیوگرافی گرفته شود. البته فیزیوتراپیست‌ها غالباً می‌توانند عارضه را از طریق تشخیص افتراقی مشکلات دیگر و ارزیابی علائم بیمار تشخیص بدهند. بیماران غالباً التهابی را دور خار پاشنه احساس می‌کنند که نتیجه کشیده شدن این ناحیه توسط پلانتار فاشیاست.

وقتی برای درمان درد خار پاشنه به کلینیک فیزیوتراپی مراجعه می‌کنید، متخصص ارزیابی اولیه را انجام می‌دهد که شامل تحلیل روش راه رفتن می‌شود. برای مثال ممکن است فیزیوتراپیست متوجه شود که فشار بیشتری به پاشنه دردسرساز یا پلانتار فاشیا وارد می‌شود. همچنین متخصص قدرت دور مچ پا را بررسی می‌کند و سپس بازآموزی تعادل را شروع می‌کند و حرکات خاصی را با تمرکز بر تقویت مچ پا و کشش ناحیه‌های بافتی دور پا به بیمار آموزش می‌دهد.

در ادامه روش‌های مختلف درمان خار پاشنه را توضیح می‌دهیم.

کفی طبی

دو نوع کفی طبی برای درمان خار پاشنه وجود دارد؛ یک نوع کفی آماده است و می‌توانید آن را بدون نسخه تهیه کنید و نوع دوم ارتزی سفارشی است که مخصوص هر بیمار ساخته می‌شود.

• کفی طبی آماده: کفی آماده غالباً در داروخانه‌ها و فروشگاه‌های ورزشی فروخته می‌شود و سبک‌ها، برندها و اندازه‌های مختلف دارد. بعضی کفی‌ها مخصوص درمان خار پاشنه و تسکین درد پاشنه طراحی می‌شود. البته کفی آماده همواره اثر بهینه‌ای ندارد، چون مدل‌های عمومی را نمی‌توان متناسب با شرایط خاص هر بیماری تغییر داد.
• کفی سفارشی: کفی سفارشی معمولاً بهترین و مؤثرترین کفی برای درمان خار پاشنه است، چون به صورت سفارشی برای پای هر بیمار ساخته می‌شود. برای تهیه کفی سفارشی باید ابتدا به پودیاتریست یا متخصص پا مراجعه کنید تا وضعیتتان را ارزیابی کنند و ارتز سفارشی را برای درمان التهاب پلانتار فاشیا تجویز کنند.

حرکات کششی

حرکات کششی ساق پا، عضلات اطراف و پلانتار فاشیا فشار و تنش وارد بر خار پاشنه را کاهش می‌دهد. انجام دادن حرکات کششی زیر می‌تواند برای درمان خار پاشنه مفید باشد:

کشش و خمش کف پا

• بنشینید و یک پا را روی پای دیگر بیندازید؛
• پای بالایی را با دست بگیرید و پنجه پا را به سمت قفسه سینه بکشید. ۳۰ ثانیه در این وضعیت بمانید، سپس پا را رها کنید.
• حرکت کششی را ۵ بار برای هر پا تکرار کنید، سپس جای پاها را عوض کنید و کشش را روی پای دیگر انجام بدهید.

کشش عضله ساق پا

• روبه‌روی دیوار بایستید و به اندازه طول بازو از دیوار فاصله بگیرید.
• یک پا را کمی جلوتر از دیگری بگذارید و به جلو خم شوید، دست‌ها را تقریباً در ارتفاع شانه‌ها روی دیوار بگذارید.
• زانوها را خم کنید و مفصل‌ها را اندکی رو به جلو فشار بدهید تا کشش را در عضلات ساق پا احساس کنید.
• ۱۰ ثانیه در این وضعیت بمانید، سپس پاها را صاف کنید. این حرکت کششی را ۱۰ بار تکرار کنید، سپس جای پاها را عوض کنید.

پشتکار در انجام دادن نرمش‌های کششی در صبح، ظهر و عصر تأثیر معجزه‌آسایی بر کاهش درد ناشی از خار پاشنه دارد. همچنین می‌توانید از آتل‌های مخصوصی استفاده کنید که پا را خمیده نگه می‌دارد تا عضلات ساق پا و پلانتار فاسیا در طول شب کشیده شود. این آتل‌ها برای کاهش پاشنه‌درد صبحگاهی بسیار مفیداند.

شاک ویو تراپی

در درمان با موج صوتی یا شاک ویو تراپی از موج‌های فشاری برای اعمال نیروی مکانیکی به بافت‌های بدن استفاده می‌شود. شاک ویو تراپی برای درمان عارضه‌های گوناگونی مانند درد آرنج که به دلایل گوناگون عارض شده است، کاربرد دارد. متخصصان فیزیوتراپی از شاک ویو تراپی برای برانگیختن سازوکارهای التیام‌بخشی بدن استفاده می‌کنند. امواج صوتی آسیب‌های بسیار جزئی را پس از رسیدن به موضع درمان ایجاد می‌کنند که موجب افزایش جریان خون در آن ناحیه می‌شود. از آن‌جا که منابع حیاتی از طریق گردش خون در سراسر بدن توزیع می‌شود، در پی افزایش جریان خون مواد مغذی بیشتری نیز به موضع درمان می‌رسد. هر دو اثر فرایند التیام‌بخشی پاشنه و بافت‌های اطراف را تقویت می‌کند. آسیب جزئی ناشی از شاک ویو تراپی التیام می‌یابد و در نتیجه درد و ناراحتی کمتر می‌شود.

آتل شبانه

آتل شبانه پاشنه را هنگام خواب کشیده نگه می‌دارد و از منقبض شدن قوس کف پا در طول شب جلوگیری می‌کند؛ در نتیجه درد کمتر می‌شود.

کرایواولتراسوند

کرایواولتراسوندتراپی ترکیبی از استفاده از انرژی الکترومغناطیسی و سرمادرمانی برای کاهش درد است. دستگاه کرایواولتراسوند شبیه میله‌ای بزرگ است که متخصص آن را روی کف پا و مچ پا حرکت می‌دهد. پژوهش‌ها نشان داده است که کرایواولتراسوندتراپی درمانی مؤثر برای بیمارانی است که دچار التهاب پلانتار فاشیا و خار پاشنه هستند.

طب سوزنی

«اصول این روش مبتنی بر فلسفه دستیابی به سلامتی و حفظ آن از طریق جریان آزاد انرژی از مسیرهای خاصی در بدن است. در این روش سوزن‌هایی به نازکی قطر یک مو (که معمولاً احساس نمی‌شوند) به داخل پوست در اطراف موضع دردناک وارد می‌شوند.» ( منبع: سایت aptclinic.ir)

ثابت شده است که طب سوزنی برای تسکین درد ناشی از عارضه‌های التهابی مانند فتق دیسک و درد سیاتیک مفید است، همچنین تولید کلاژن را افزایش می‌دهد و از این طریق بافت‌های پیوندی ساق و کف پا را قوی و انعطاف‌پذیر نگه می‌دارد. ضمناً طب سوزنی فرایند التیام یافتن رباط‌ها و تاندون‌ها را به دلیل کاهش التهاب، بهبود جریان خون و ترمیم سلولی تسهیل می‌کند

تیپینگ

تیپینگ یا چسب زدن درد بیماران دچار پلانتار فاشیا و خار پاشنه را برای مدتی کوتاه تسکین می‌دهد. نتایج یک مطالعه حکایت از آن دارد بیمارانی که در کنار تیپینگ از درمان‌های فیزیوتراپی مانند شاک‌ویوتراپی نیز استفاده کرده‌اند، دردشان نسبت به افرادی که فقط شاک‌ویو‌تراپی انجام داده‌اند، کمتر شده است.

ماساژدرمانی

استفاده هم‌زمان از چند مورد از درمان‌های فوق به کاهش درد پلانتار کف پا کمک می‌کند. دراین‌بین اضافه کردن ماساژدرمانی حرفه‌ای به برنامه درمانی خار پاشنه قابلیت درمان را برای تسکین درد تقویت می‌کند.

چون مقدار زیادی بافت سفت و محکم سطح پاشنه و پلانتار کف پا را می‌پوشاند، ماساژ معمولی احتمالاً برای درمان درد خار پاشنه بی‌تأثیر خواهد بود. از سوی دیگر متخصصانی که در زمینه ماساژ بافت‌های عمقی آموزش دیده‌اند، می‌توانند کلسیفیکاسیون را از بین ببرند، اقدامی که مرحله بسیار مهمی برای درمان خار پاشنه محسوب می‌شود. ماساژ عمقی خار پاشنه با اهداف زیر انجام می‌شود:

• تولید گرمای مستقیم روی کلسیفیکاسیون
• افزایش خاصیت کشسانی بافت‌های مجاور
• افزایش جریان خون شریانی