|حسن شجاعی- دبیر گروه فرهنگی|
۱۰ روز آغازین ماه ذی‌القعده که فاصله بین ولادت حضرت معصومه (س) و ولادت امام رضا (ع) است با عنوان دهه کرامت نام‌گذاری شده‌ است. پرداختن به زوایای پیدا و پنهان زندگی باعظمت آن دو بزرگوار ازآن‌جهت حائز اهمیت است که بشر امروز در باتلاق پستی و فرومایگی اسیرشده و به‌دوراز شرافت و کرامت انسانی در  گرفتاری‌های بی‌شماری دست‌وپا می‌زند. در این شرایط، نیاز به ارائه‌  الگوهای عملیِ انسان‌های کامل و متعالی به‌شدت احساس می‌شود. گرامیداشت از دهه کرامت نیز از این لحاظ اهمیت دارد که نویددهنده‌ ادامه حیات اسلام در چارچوب دستورات قرآن و سنت رسول خدا (ص) و نجات ارزش‌های انسانی در سایه آموزه‌های دینی است. بااینکه خداوند بشر را گرامی داشت و او را به تاج «لقد کرّمنا بنی آدم» مفتخر ساخت تا در روی زمین کار خدایی انجام دهد، اما امروز اغلب انسان‌ها به‌صورت لجام‌گسیخته در مسیر شیطان و هوای نفس درحرکت‌اند و هویت انسانی خود را فراموش کرده‌اند. یکی از مشکلات بشر امروز، نبود رویکردهای سیاسی عاقلانه است که موجب شده با تصمیمات نابجا، زمینه برای تضعیف کرامت انسانی فراهم‌شده و سردمداران جهان مادی امروز بدون سیاست ورزی و تنها در راستای تأمین منافع مادی خود، جهان را به پرتگاه سقوط مادی و معنوی رهنمون سازند.
در تبیین جایگاه و منزلت امام رضا (ع) شاید یکی از مهم‌ترین ویژگی‌ها، بعد سیاسی و سیاست ورزی ایشان است که در جایگاه ولایتعهدی مأمون عباسی تلاش کردند تا از این اتفاق در جهت روشن نمودن فضائل اخلاقی و هدایت جامعه بهره برده و با برملا نمودن نفاق عباسیان زمینه را برای تغییر ساختار قدرت فراهم آورند.برای آشنایی با این وجه از زندگی سیاسی امام رضا (ع) گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام‌والمسلمین میثم فتحی، مدرس حوزه و دانشگاه ترتیب داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.وی در ابتدای این گفت‌وگو با اشاره به اینکه شرایط سخت و پیچیده سیاسی دوران امام صادق(ع) و پس از شهادت امام موسی کاظم (ع)سبب شده بود تا حلقه‌های انحرافی زیادی در جامعه اسلامی شکل بگیرند، گفت: تشکیک در اینکه ولایت مسلمین با کیست و چه کسی مورد تأيید قرار گرفته به‌عنوان امام است ازجمله مسائلی بود که در این دوران به‌وفور موردبحث قرار می‌گرفت و اگر نبود سیاست و درک امام رضا(ع) در تبیین جایگاه امامت و تشریح ویژگی‌های ولی جامعه، چه‌بسا این موضوع می‌توانست مشکلات زیادی را برای جامعه اسلامی به دنبال داشته باشد.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین فتحی در ادامه بابیان این نکته که امام رضا(ع) در تمام طول دوران حیات بابرکتشان تلاش کردند تا نگاه جامعه را به حوزه سیاست روشن نمایند، تصریح کرد: این امام معصوم همچون اجداد بزرگوارشان به‌هیچ‌عنوان باسیاست مخالف نبودند و آن را بخشی مهم از هدایت جامعه اسلامی می‌دانستند، اما مأمون عباسی تلاش داشت تا با اشاره به این نکته که ایشان در ابتدای دعوت به پذیرش ولایتعهدی از قبول آن سر باز می‌زنند، امام را مخالف  سیاست قلمداد کنند و جامعه را به سمت و سویی هدایت نماید که جایگاه سیاسی امام خدشه‌دار شود. ضمن اینکه در این دعوت هم مأمون دو هدف را دنبال می‌کرد که یکی مشروعیت بخشی و اتصال ظاهری حکومت به جایگاه الهی بود و دوم ترغیب مردم به پذیرش و حمایت از حکومتش.
این استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: مأمون از دعوت امام رضا(ع) اهداف پلید دیگری را هم دنبال می‌کرد که یکی از مهم‌ترین‌های آن، ایجاد شائبه مبنی بر علاقه دنیوی این امام همام به حکومت و جذابیت‌های دنیوی آن بود که امام رضا(ع) با تدبیر و سیاست، این نقشه را نقش بر آب کردند تا جایگاه و موقعیت اهل‌بیت مورد خدشه قرار نگیرد. این رفتارها و برخوردهای امام رضا(ع) همگی نشان از سیاست ورزی ایشان و تسلط و آگاهی این امام بزرگوار به فضای سیاسی زمان خود بود تا اجازه ندهد تمهیدات و شیطنت‌های حاکم زمانهمسیر و هدف ایشان را تحت تأثیر خود قرار دهد.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین فتحی خاطرنشان کرد: مأمون در ابتدا به دنبال حدف فیزیکی امام بود، اما در ابتدا این نقشه را موفق نمی‌دانست و به همین خاطر به دنبال دعوت از ایشان برای قبول ولایتعهدی شد. از سوی دیگر وقتی مأمون نحوه رفتارهای هوشمندانه امام رضا(ع) را مشاهده کرد تلاش نمود تا با استفاده از ابزارهای تبلیغاتی و جلسات مناظره ،جایگاه ایشان را مورد خدشه قرار دهد که این حربه هم مؤثر نیفتاد. مأمون خود شخصیتی علمی داشت و علاقه‌مند بود با توجه به تسلطی که در این حوزه دارد با برپایی جلسات مناظره و گفت‌وگو، امام رضا(ع) را با چالش علمی مواجه کند، اما به لطف الهی این جلسات به فضایی برای معرفی هرچه بیشتر اقتدار علمی امام انجامید و بااینکه یکی از سیاست‌های این حاکم عباسی بیرون کردن رقبا با استفاده از این ترفند بود، اما این نگاه در مورد امام مؤثر نیفتاد و فضای جامعه به سمت و سویی گرایش یافت که جایگاه اجتماعی، علمی و سیاسی امام رضا(ع) در اثبات حقانیت شیعه بیش از گذشته ارج‌وقرب پیدا کرد.ضمن اینکه مأمون از برپایی این جلسات به دنبال تظاهر به علم دوستی و کسب مشروعیت برای خود بود و از سوی دیگر گمان می‌کرد امام رضا(ع) در این جلسات دچار چالش و مشکل خواهد شد، اما این اتفاق روی نداد و او در انتها مصمم به شهادت این امام همام شد.وی در ادامه، سیاست ورزی امام رضا(ع) در نحوه مواجهه با مأمون را در مسیر ارتقای علمی جامعه اسلامی و تربیت دانشمندان دینی مؤثر دانست و تأکید کرد: با نگاهی به سیاست مقابله هوشمندانه امام رضا(ع) با مأمون درمی يابيم که ایشان باظرافت، زمینه تربیت دانشمندان دینی را در آن دوران افزایش دادند و با توجه به اینکه حکام عباسی در خونریزی و توحش، گوی سبقت را از سلفای خود ربوده بودند، اما رفتارهای حرفه‌ای امام در مقابله با این رویکردها موجب شد تا تبلیغات برعلیه علویان کاهش‌یافته و در کنار آن زمینه برای توسعه علمی و دینی با رویکرد اسلام واقعی فراهم شود. شاید تصور اینکه در آن شرایط خفقان حکومت عباسیان از دوران امام موسی کاظم(ع) تا زمان امامت امام رضا(ع) چگونه می‌شد فضای علمی و فرهنگی جامعه را به سمت‌وسوی سیاست‌های ائمه پیش برد، به رویکردهای سیاسی و نحوه مقابله امام باسیاست‌های مأمون برمی‌گردد که با درایت و سیاست ورزی از این فضای سخت، موقعیت گسترش فرهنگ اسلامی را برمبنای فقه شیعی فراهم نمودند.حجت‌الاسلام‌والمسلمین فتحی در پایان سخنان خود یادآور شد: تبیین جایگاه سیاسی امام رضا(ع) در این فرصت کوتاه ممکن نیست، اما نکته‌ای که از این بحث می‌توان به‌عنوان جمع‌بندی اشاره شود دوری از افراط‌وتفریط در حوزه‌های سیاسی و سیاست ورزی از سوی ایشان است که نشان می‌دهد امام رضا(ع) هدف‌گذاری و نگاهشان به توسعه فرهنگی و علمی جامعه اسلامی در آن مقطع حساس بوده و با ظرایف و نکته‌سنجی‌هایی از این فرصت استفاده کردند و اجازه ندادند سیاست‌های مأمون در تخریب جایگاه امامت و شیعیان به سرانجام برسد و همین موضوع سبب شد تا درنهایت این خلیفه عباسی در برابر شکست خود از رویکردها و رفتار این امام معصوم
 تن به شهادت ایشان بدهد.