|راضيه فراهاني|
۱۳ شهريورماه بود که حسن روحاني رئيس‌جمهور کشورمان اعلام کرد: «ايران گام سوم کاهش تعهدات برجامي را برخواهد داشت و در چارچوب آن سازمان انرژي اتمي بايد هر آنچه کشور در زمينه تحقيق و توسعه فناوري هسته‌اي نياز دارد، اقدام کند.» پس از توافق برجام، ايران با بدعهدي‌هايي از سوي کشورهاي اروپايي به‌ويژه آمريکا مواجه شد. آمريکا نخستين کشوري بود که خلاف تعهداتش از برجام خارج شد. پس‌ازاين موضوع جمهوري اسلامي ايران تصميم گرفت تا توازني جهت تعهدات ايجاد کند به اين صورت يا طرف مقابل به تعهدات خود برگردد يا ايران گام‌به‌گام از تعهدات خود در ذيل برجام بکاهد. ايران تاکنون سه‌گام در اين راستا برداشته است و احتمال گام چهارم طي آبان ماه مي‌رود. حال پس از يک سال و نيم اروپا نيز تهديد کرده است که اگر ايران گام چهارم را بردارد از برجام خارج خواهد شد.
به گفته بهروز کمالوندي سخنگوي سازمان انرژي اتمي تاکنون چهار موضوع از سوي ايران اتفاق افتاده است. يکي از تعهدات ايران در برجام مربوط به بازطراحي رآکتور اراک است، ديگري مربوط به توليدات آب‌سنگين است. موضوع سوم باز فرآوري سوخت مصرف‌شده بوده و موضوع ديگر غني‌سازي به لحاظ سطح است و موضوع بعد تحقيق و توسعه. سه موضوع ديگر فردو، ميزان ذخاير و نظارت‌ها و دسترسي‌هاي آژانس است. کمالوندي ادامه داد: «از اين هفت موضوع عملا ما ۴٫۵ موضوع را انجام داده‌ايم (کاهش تعهدات) و موضوعات باقيمانده به لحاظ مختصر باقي‌مانده است.» وي گفت: «تغييرات در تحقيق و توسعه رفتن به سمت يک‌ميليون «سو» را تسهيل مي‌کند. ما مي‌توانيم بر اساس تغييراتي که شکل مي‌گيرد يک‌ميليون سو را هم محقق‌ کنيم.»
چندي پيش ميخائيل اوليانوف نماينده دائم روسيه در سازمان‌هاي بين‌المللي در وين اعلام کرد: «مرحله چهارم کاهش تعهدات برجامي ايران به‌احتمال‌زياد در اوايل ماه نوامبر اجرا خواهد شد. وي دراين‌باره گفت: «رسما اعلام شده ايران هر دو ماه يکبارتعهدات برجامي خود را کاهش خواهد داد و اين وعده خود را اجرا مي‌کند. در اوايل سپتامبر مرحله سوم کاهش تعهدات برجامي ايران در رابطه با نصب سانتريفيوژها براي تحقيقات علمي اجرا شد. در اين رابطه مي‌توان گفت ايران در اوايل نوامبر در صورت عدم تحقق انتظارات خود و عدم برقراري توازن بين تعهدات هسته‌اي و مزاياي اقتصادي گام چهارم را برخواهد داشت.»مهدي محمدي کارشناس مسائل راهبردي نيز در گفت‌وگويي مطرح کرد: «ايران با توجه به سه‌گامي که پيش‌ازاين برداشته شد، با برداشتن گام چهارم عملا باعث خواهد شد تا در آستانه خروج فني از برجام قرار بگيرد.» وي ادامه داد: «تقريبا مي‌شود گفت فقط تعهدات مرتبط با فردو است که باقي‌مانده و اگر گام چهارم گامي مرتبط با فردو باشد مي‌توان گفت که تعهد کليدي ديگري به‌جز دسترسي‌ها و بازرسي‌ها در برجام باقي نمي‌ماند.» همچنين محمدعلي پورمختار، عضو کميسيون قضائي مجلس بابيان اينکه کاهش گام‌به‌گام تعهدات ايران، تمايل تهران به حفظ برجام را نشان داد، اظهار کرد: «گام سوم ايران عملا اتمام‌حجتي تمام‌عيار با کشورهاي اروپايي به‌علاوه چين و روسيه است. ايران نشان داده است حاضر به ناديده گرفتن منافع مردم خود نيست و اروپا امروز راهي جز عمل به تعهدات خود و تأمين منافع ايران ندارد.» وي همچنين درباره گام چهارم نيز بيان کرد: «جزئيات بنا به دلايلي هم‌اکنون اعلام نخواهد شد ولي ايران تک‌تک اقدامات خود را برنامه‌ريزي کرده و به‌عنوان‌مثال در گام بعدي و در صورت ادامه بدعهدي اروپايي‌ها و تأمين نشدن منافعش، محدوديت‌هايي را در مقابل بازرسي‌هاي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي ايجاد خواهد کرد.»
برخي کارشناسان معتقدند گام چهارم برجامي ايران به معناي خروجمان از اين توافق است اما در مقابل برخي ديگر معتقدند به کشورهاي اروپايي و آمريکايي بهانه‌اي نبايد داد و بايد اين گام‌ها را با تأمل بسيار برداريم تا به جهان ثابت شود ايران تنها به دنبال فعاليت‌هاي هسته‌اي صلح‌آميز است. در همين راستا «رسالت»‌گفت‌وگويي با صاحب‌نظران در اين حوزه داشته که مشروح‌ آن را در ادامه مي‌خوانيد.
* گام چهارم؛ آغاز راه‌اندازي نسل جديد سانتريفيوژهاي خواهد بود
محمدحسن آصفري، عضو سابق کميسيون امنيت ملي مجلس در اين راستا به «رسالت» گفت: «طرف غربي با توجه به سه‌گامي که جمهوري اسلامي در جهت کاهش تعهدات برجامي برداشته هنوز متوجه اشتباهات خود نشده و تصورش آن است ما به برجامي که هيچ عايدي برايمان نداشته پايبند بمانيم. اگر غرب متوجه اشتباه خود نباشد به‌طور حتم بازنده ميدان خواهد بود.»
وي افزود: «در گام چهارم توقع ملت ايران از دولت آن است تا نسبت به راه‌اندازي سانتريفيوژهاي نسل جديد اقدام و فعاليت خود جهت رسيدن به «۱۹۰ هزار سو» غني‌سازي را انجام دهد. در صورت انجام اين اقدام با توجه به هزينه‌هايي که جمهوري اسلامي ايران براي راه‌اندازي سانتريفيوژها مي‌پردازد اگر غرب قصد برگشت به برجام را داشته باشد امکان کوتاه آمدن ايران وجود نخواهد داشت و ما مجدد سانتريفيوژهاي خود را از کار نخواهيم انداخت تا خسارت بيشتري ايران را در برنگيرد.»
عضو سابق کميسيون امنيت ملي مجلس تصريح کرد: «آمريکايي‌ها و اروپايي‌ها تا دير نشده بايد نسبت به بازگشت به برجام اقدام کنند و متوجه باشند اشتباهشان حتما سبب خسارت‌هايي به غربي‌ها خواهد بود چون گام چهارم جمهوري اسلامي آغاز نسل جديد سانتريفيوژهاي غني‌شده براي توليد اورانيوم موردنياز خواهد بود.»
آصفري در پاسخ به اين سؤال که تاچه‌اندازه گام چهارم به معناي احتمال خروج ايران از برجام است، گفت: «ايران به دنبال دادن بهانه به آمريکا و غربي‌ها نيست. در اين فاصله زماني اگر ايران تصميم به خروج از برجام داشته باشد به‌سادگي نمي‌تواند به اين توافق بازگردد، بنابراين آمريکايي‌ها نبايد به‌گونه‌اي عمل کنند تا ايران از برجام خارج و NPT را نيز کنار بگذارد.»
وي با تأکيد بر اين‌که فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران صلح‌آميز است، ادامه داد: «ما به جهت عدم اجراي تعهدات غربي و آمريکايي داراي اختيار براي خروج از برجام هستيم اما فرصت را غنيمت مي‌دانيم تا به دنيا مانند هميشه ثابت کنيم که فعاليت‌هاي هسته‌اي‌‌مان صلح‌آميز است.»
نماينده سابق مجلس در پايان گفت: «ايران در گام چهارم برجام، مطمئنا از راه‌اندازي سانتريفيوژهاي نسل جديد آغاز خواهد کرد و توسعه و پيشرفت خودمان را براي به دست آوردن اورانيوم موردنياز با سرعت و جديت بيشتري دنبال مي‌کنيم.»
* اروپا به جمهوري اسلامي بدهکار است
علاءالدين بروجردي، عضو کميسيون امنيت ملي و سياست خارجي مجلس دراين‌باره به «رسالت» گفت: «در ماجراي برجام پس از خروج آمريکا از اين توافق، آنچه به‌عنوان قضاوت درباره عملکرد کشورهاي اروپايي مي‌توان ارائه داد نمايش اوج ناتواني‌شان در برابر آمريکا است زيرا آن‌ها فاقد هرگونه استقلال سياسي براي تصميم‌گيري هستند. آمريکايي‌ها باهدف فشار حداکثري بر جمهوري اسلامي ايران از برجام خارج شدند، آن‌ها مجدد تحريم‌ها را اعمال و دست به نقض پيمان زدند. ايالات‌متحده آمريکا با اين اقدامات تنها حيثيت خود را در جامعه بين‌المللي بر باد داد اما اروپايي‌ها حتي اراده آمريکا را نداشتند. آن‌ها در ظاهر به مخالفت با خروج آمريکا از برجام به پاخاستند اما در عمل جرئت اجراي تعهداتشان را نداشتند.»
اين نماينده مجلس با تأکيد بر اين‌که اروپا بدهکار جمهوري اسلامي در برجام است، ادامه داد: «اروپا با استفاده از راه ديگري در حال تکرار نقض تعهدات خود در برجام است بنابراين ما هيچ‌گونه بدهکاري به آن‌ها نداريم تا بخواهند براي ايران شرط‌گذاري کنند. ما طلبکار آمريکا و اروپا هستيم زيرا اقدامات‌مان مبتني بر موازين مصوب برجام بوده است. ايران با توجه به عدم اجراي تعهدات اروپا در برجام با شيبي ملايم و گام‌به‌گام از اجراي تعهدات خود صرف‌نظر کرد.»
وي افزود: «اگر اروپايي‌ها قصد اجراي تهديد خود را داشته باشند عملا پا جاي پاي آمريکا گذاشته و به طور طبيعي به‌عنوان نقض‌کننده برجام و پيمان‌شکن در معرض قضاوت تاريخ قرار خواهند گرفت.»
اين عضو کميسيون امنيت ملي مجلس در پاسخ به اين سؤال که ايران در گام چهارم چه اقداماتي بايد انجام دهد، گفت: «جمهوري اسلامي ايران مواضع خود را رسما و صريحا توسط وزارت امور خارجه و سازمان انرژي اتمي اعلام مي‌کند بنابراين نيازي به اعلام پيشاپيش اقدامات نيست. آنچه در گام سوم مطرح شد به دليل عدم اجراي تعهدات اروپايي‌ها بود و آن‌ها بايد به تعهدات خود در اين فرصت باقي‌مانده عمل کنند.»
وي افزود: «ايران شهامت و شجاعت خود را اعلام کرده است، اگر اروپايي‌ها به تعهدات خود در برجام بازگردند ما نيز به خانه اول بازمي‌گرديم اين موضع بسيار منطقي و اصولي است که ما اعلام کرده‌ايم.»