|حسن شجاعي|
با تاييد کارشناسان در چهل و سومين اجلاس يونسکو، جنگل‌هاي هيرکاني به عنوان دومين ميراث طبيعي ايران در فهرست ميراث جهاني يونسکو به ثبت رسيد.
در بررسي اين پرونده، نخست نماينده اتحاديه بين‌المللي حفاظت از طبيعت (IUCN) اطلاعاتي را درباره جنگل‌هاي هيرکاني و تاريخچه آن و پوشش گياهي و گونه‌هاي جانوري آن ارائه داد. همچنين اطلاعاتي درباره تهديدهايي که اين محوطه با آن رو به رواست مانند قطع غيرقانوني درختان و شکار غيرقانوني مطرح شد.
جنگل‌هاي مختلط کاسپيني هيرکاني يک زيست‌منطقه در زيست‌بوم جنگل‌هاي مختلط پهن‌برگ حاشيه جنوبي درياي خزر به مساحت ۵۵هزار کيلومتر مربع است که در حاشيه جنوبي و جنوب غربي درياي خزر در بخش‌هايي از ۵ استان شمالي ايران قرار گرفته و در دو کشورِ ايران و جمهوري آذربايجان است. اين جنگل از منطقه هيرکان جمهوري آذربايجان آغاز و تا استان گلستان در ايران امتداد دارد و در ايران مورد حفاظت مشترک سازمان محيط زيست و سازمان ميراث فرهنگي مي‌باشد. اين جنگل با قدمت ۴۰ ميليون سال يکي از ارزشمندترين جنگل‌هاي جهان به‌شمار مي‌آيد و از آن به عنوان موزه طبيعي ياد مي‌شود.
در ۲۱ تير ۱۳۸۵ جمهوري آذربايجان درخواستي را مبني بر ثبت جهاني جنگل‌هاي خزري- هيرکاني به يونسکو ارائه کرد. با بررسي کارشناسان اين سازمان اعلام شد به دليل اين‌که سهم جمهوري آذربايجان تنها ۲۰ هزار هکتار در مقابل سهم ۲ ميليون هکتاري ايران از اين جنگل متعلق به دوره ژوراسيک مي‌باشد، ثبت جهاني اين اثر به تنهايي به نام آذربايجان ممکن نيست. پس از آن مقامات فرهنگي ايران پيشنهادي را مبني بر ثبت مشترک اين اثر طبيعي به آذربايجان ارائه دادند. اين امر به دليل اختلافات موجود به بن‌بست خورد. از جمله موارد اختلافي اين بود که علي‌رغم قوانين يونسکو مبني بر ثبت نام کشورهاي داراي آثار تاريخي و طبيعي مشترک به ترتيب حروف الفبا در اسناد مکتوب خود، ايران مخالف ثبت نام آذربايجان پيش از نام ايران بود. استدلال ايران اين بود که سهم اندک آذربايجان از اين جنگل هم‌ارز سهم ايران نيست که بتوان صرفاً بر اساس حروف الفبا چيدمان متن سند را مشخص کرد. بنا بر اعلام دبيرکل کنوني کميسيون ملي يونسکو در ايران در چهل و سومين اجلاس کميته ميراث جهاني يونسکو در باکو پايتخت جمهوري آذربايجان، جنگل‌هاي هيرکاني که از آستارا در شمال استان گيلان تا گلي داغ در شرق استان گلستان کشيده شده‌است، با نظر موافق اعضاي کميته در تاريخ ۱۴ تير ۱۳۹۸ در فهرست ميراث جهاني قرار گرفت. اين بيست و چهارمين مورد از ميراث تاريخي و طبيعي ايران است که در فهرست يونسکو جاي مي‌گيرد.
محمدحسن طالبيان معاون ميراث فرهنگي كشور نيز درخصوص نحوه ثبت اين جنگل ها گفت: «ما پرونده جنگل‌هاي هيرکاني را به صورت مستقل براي يونسکو ارسال کرديم. در سه مورد اختلاف با آذربايجان وجود داشت، ابتدا اينکه آذربايجان درخواست داشت نام اين کشور در پرونده اول باشد که نپذيرفتيم چرا که بيشتر مساحت اين جنگل‌ها در خاک ايران است، مسئله دوم نام پرونده بود که ما اصرار به ثبت با نام باستاني اين جنگل‌ها با املاي حرف (Y) در اين پرونده داشتيم اما آذربايجان عنوان مي‌کرد اين اسم بايد با املاي حرف (I) ثبت شود که نام محلي منطقه‌اي در آذربايجان است و اختلاف سوم بر سر مديريت پرونده بود که با چه کشوري باشد.»
مصطفي پورعلي مدير كل ثبت آثار و حفظ و احياي ميراث معنوي و طبيعي سازمان ميراث فرهنگي در گفت و گو با رسالت درخصوص اين اتفاق مهم بين المللي براي کشورمان گفت: ثبت جهاني جنگل‌هاي هيرکاني افتخاري مهم براي کشور محسوب مي شود. زماني که يک اثر در فهرست ميراث جهاني قرار مي گيرد، به معناي آن است که از يک سو اثر مزبور داراي شأن و مرتبه جهاني است و از سوي ديگر به لحاظ پلان مديريت، چشم اندازي روشن و برنامه هايي مشخص به منظور حفاظت پايدار آن تنظيم و تدوين شده است.
وي ادامه داد: ثبت جهاني جنگل هاي هيرکاني از اين بابت با توجه به درگير بودن چندين حوزه سازماني دولتي در مديريت آن از جمله سازمان ميراث فرهنگي، سازمان جنگل‌ها و مراتع و آبخيزداري، سازمان حفاظت محيط زيست و دستگاه‌هاي اجرايي محلي و منطقه اي در پنج استان گيلان، مازندران، گلستان، خراسان شمالي و سمنان از جمله پرونده هاي پيچيده ثبت جهاني کشور محسوب مي شود. ضمن اينکه بايد اشاره شود موضوع اين پرونده به‌دليل اختلاف ديدگاه هاي پيش آمده با کشور آذربايجان چندين سال در فرآيند کارشناسي و رايزني هاي بين المللي به تعويق افتاده بوده و بحمد الله با تلاش، تدبير و همکاري جدي بين سازماني در دولت، اين امرِ مهم محقق شده است؛
به ويژه آنکه جنگل هاي هيرکاني به‌صورت يک پرونده ملي و نه به صورت مشترک با کشور ديگر در اجلاس يونسکو مطرح و به ثبت رسيده است.
پورعلي با اشاره به اينکه ثبت اين اثر چه وظايفي را به دوش کشور مي گذارد گفت: بديهي است ثبت يک اثر جهاني وظيفه مهم حفاظت آن اثر را جدي تر مي نمايد و حفاظت از مناظر بکر و طبيعي و ويژگي هاي اکولوژيکي و تنوع زيستي منحصربه‌فرد جنگل هاي مزبور که از دوران سوم زمين شناسي و عصر يخبندان و برخوردار از قدمتي در حدود ۳۰ تا ۵۰ ميليون سال مي‌باشد از اهميت جدي‌اي برخوردار است. برخي از گونه هاي درختي موجود در اين جنگل ها نظير لرگ، سپيد پلت، ليلکي و انجيلي منحصر به فرد بوده و در ديگر مناطق دنيا اين گونه ها به صورت فسيل قابل مشاهده هستند.
مدير كل ثبت آثار و حفظ و احياي ميراث معنوي و طبيعي سازمان ميراث فرهنگي در پايان گفت: اميدوارم با ثبت جهاني جنگل هاي هيرکاني به عنوان يک پهنه ارزشمند و منحصر به‌فرد ميراث طبيعي جهاني از ايران بيش از پيش امر حفاظت و پايداري آن در دستور کار دستگاه هاي اجرايي محلي، سازمان ها و نهاد هاي ذيربط قرار گيرد.