|راضيه فراهاني|
دولت طي چند سال اخير با تکيه بر برجام مسير توسعه و پيشرفت کشور را تبيين کرد و به غير از برجام هيچ برنامه ويژه ديگري براي توسعه و پيشرفت کشور در دستور کار خود نداشت. آمريکا در ۱۸ ارديبهشت ماه ۹۷ از برجام خارج شد. پس از اين موضوع اتحاديه اروپا دائما به ايران وعده حمايت داد تا از برجام خارج نشويم، اما پس از آن‌که اين اتحاديه وعده‌هاي خود را محقق نکرد، شوراي عالي امنيت ملي کشور طي بيانيه‌اي در سالگرد خروج آمريکا از برجام پس از يک سال به طرف‌هاي توافق هشدار داد طي۶۰ روز فرصت دارند تا به تعهدات نفتي و بانکي خود عمل کنند در غير اين صورت ايران نيز طبق مفاد برجام، از تعهدات خود ذيل اين توافق خواهد کاست. حدود ۴ماه از هشدار ايران گذشته و در اين مدت کشورمان فرصت‌هايي را در قالب گام‌هاي اول و دوم برجامي به اروپايي‌ها داد، اما گويا آنها قصد عمل به وعده ندارند و بر اين اساس جمهوري اسلامي ايران طي دو گام از تعهدات خود کاست.
گام اول را ايران پس از اعلام مهلت ۶۰ روزه و خودداري طرف‌هاي متعهد در برجام به ويژه سه کشور اروپايي فرانسه، آلمان و انگليس از اجراي تعهدات خود برداشت و اعلام کرد ديگر به سقف ۳۰۰ کيلوگرم اورانيوم غني‌شده ۶۷/۳ درصد متعهد نخواهد بود و از اين سقف به هر ميزان که بخواهد فراتر خواهد رفت. گام دوم نيز پس از پايان مهلت ۶۰ روزه و در ۱۵ تيرماه از سوي مقامات رسمي کشورمان اعلام شد و براساس آن تهران محدوديت سقف غني‌سازي ۶۷/۳ درصد را لغو و خاطرنشان کرد که از اين سقف عبور خواهد کرد که در ادامه شاهد بود به فاصله يک روز سقف غني‌سازي به ۵/۴ درصد رسيد. در گام سوم نيز مهلت ۶۰ روزه به طرف‌هاي برجامي براي اجراي تعهدات به اروپايي‌ها داده شد. اين فرصت تا ۱۴ شهريور ماه بود اما باز هم هيچ اقدامي آنها انجام ندادند.
حسن روحاني رئيس‌جمهور چهارشنبه شب (۱۳ شهريور ماه) در پايان نشست سران قوا اعلام کرد: «ايران گام سوم کاهش تعهدات برجامي را از روز جمعه برخواهد داشت و در چارچوب آن سازمان انرژي اتمي بايد هرآنچه کشور در زمينه تحقيق و توسعه فناوري هسته‌اي نياز دارد، اقدام کند.» او تاکيد کرد: «اقدامات ايران در چارچوب مقررات آژانس خواهد بود و مهلت ۶۰ روزه ديگري پيش روي اروپاست و هر زمان به تعهدات خود برگردند ما نيز به تعهدات برجامي بر مي‌گرديم.»
همچنين محمدجواد ظريف وزيرامور خارجه کشور نامه‌اي به فدريکا موگريني درباره کاهش تعهدات برجامي در گام سوم نوشت. سيدعباس موسوي سخنگوي وزارت خارجه درباره جزئيات اين نامه عنوان کرد: «وزير امور خارجه خطاب به نماينده عالي سياست خارجي و دفاعي اتحاديه اروپا اعلام کرد به دليل تبعات ناشي از خروج آمريکا از برجام و تحميل مجدد تحريم‌هاي آن کشور و ناتواني سه کشور اروپايي به اجراي تعهدات خود در برجام و در بيانيه‌هاي کميسيون مشترک، جمهوري اسلامي ايران از امروز تمامي تعهدات خود در برجام در حوزه تحقيق و توسعه هسته‌اي را متوقف مي‌کند.» موسوي افزود: «در اين نامه تأکيد شده است که اين اقدام دقيقا در راستاي حقوق ايران در برجام و به‌ويژه بر مبناي پاراگراف ۳۶ آن بوده و در پاسخ به نقض گسترده و مستمر برجام طي ۱۶ ماه گذشته انجام مي‌شود. جزئيات فني و عملياتي توقف تعهدات ايران در حوزه تحقيق و توسعه هسته‌اي متعاقبا به اطلاع آژانس بين‌المللي انرژي اتمي خواهد رسيد.» به گفته سخنگوي وزارت امور خارجه، در پايان نامه وزير امور خارجه ايران تأکيد شده است: «جمهوري اسلامي ايران به منظور نشان دادن حسن نيت خود، آمادگي دارد به گفت‌وگو با طرف‌هاي باقي‌مانده در برجام در تمامي سطوح ادامه دهد و در صورت عمل طرف‌هاي مقابل به کليه تعهدات خود در برجام، مجدداً به اجراي کامل برجام برگشت کند.»
بهروز کمالوندي معاون و سخنگوي سازمان انرژي اتمي نيز در ادامه مطرح کرد: «شنبه ۱۶ شهريور ماه جزئيات گام سوم کاهش تعهدات برجامي را طي نشستي خبري اعلام مي‌کند.»
در ادامه وزارت امور خارجه فرانسه بامداد پنج‌شنبه «۱۴ شهريورماه» در واکنش به گام سوم کاهش تعهدات برجامي ايران اعلام کرد: « ايران بايد از هرگونه اقدامي که سيگنال منفي ارسال مي‌کند خودداري كند.» اين وزارت تأکيد داشت: « هرگونه سيگنال منفي به تلاش‌ها براي کاهش تنش‌ها آسيب مي‌رساند.» همچنين وزارت امور خارجه انگليس نيز درباره اين اقدام ايران طي بيانيه‌اي تصميم ايران براي اجراي گام سوم کاهش تعهدات خود در قبال برجام را بسيار نگران‌کننده دانست و نوشت: «درحالي‌که شرکاي اروپايي و بين‌المللي ما براي کاستن از تنش مي‌کوشند، ايران خود را براي کاهش تعهدات برجامي آماده مي‌کند.»
البته واکنش کشورهاي اروپايي نسبت به برداشتن گام سوم ايران جهت کاهش تعهدات برجامي نيز غيرقابل تصور نبود چراکه ديپلماسي فرانسوي به دنبال نگاه داشتن ايران در اين توافق است، اما همچنان با شکست روبه‌رو شده و نتوانسته ميان ايران و آمريکا همچنين کشورهاي اروپايي ارتباطي ايجاد کند چراکه اروپا حرف و عملش به يک شکل نيست. شايد بتوان ضرب المثل «هم خدارو مي خواد هم خرما را» براي فرانسه استفاده کرد چرا که او هم نياز به روابطش با آمريکا دارد و هم نياز به ماندن ايران در برجام، چرا که برجام از مهم‌ترين دستاوردهاي اروپا طي ساليان اخير است و به هيچ عنوان نمي‌خواهد آن را از دست دهد. حال گمانه‌زني‌ها درباره کم و کيف گام سوم افزايش يافته است.
عباسي دواني دراين باره معتقد است: «دوگام قبلي تا چه اندازه محکم بود که حال گام سوم قرار است محکم‌تر از آنها باشد». رامين مهمانپرست معتقد است: «ادامه گام‌هاي برجامي از سوي ايران به معناي آن است که در نهايت چيزي به نام برجام وجود نخواهد داشت.» مشروح گفت وگوي «رسالت» با عباسي‌دواني و مهمانپرست را در ادامه بخوانيد.
* گام‌هاي اول و دوم نوعي فرصت‌سوزي بود
فريدون عباسي‌دواني رئيس سابق سازمان انرژي اتمي در اين زمينه به «رسالت» گفت: «اين دولت با چه مباني فکري و تئوري برنامه ژنو در سال ۹۲ را اجرا کرد؟ محمدجواد ظريف طي نخستين مذاکره تمام دستاوردهايي که از نظر علمي و فني براي کشور اقتدار سياسي به وجود مي‌آورد تعطيل کرد. اين موضوع باعث شد تا گذار برگ آمريکايي‌ها در سال ۹۴ با افزودن موارد محدودکننده توسط اروپايي‌ها اجرا و به کشور تحميل شود اما اين دولت حاضر به پذيرش نظرات کارشناسي و دورانديشي منتقدان نبود.»
او افزود: «آيا مبناي نظري دولت تغيير کرده است؟ آيا دولت به هشدارهاي مقام معظم رهبري توجه کرده است؟ آنها تنها عنوان کردند به سمت مذاکره حرکت کرديم اما نتوانستيم کاري انجام دهيم و براين اساس از خطوط قرمز عبور کردند. از دولتي‌ها بايد سؤال کرد، دوگام قبلي تا چه اندازه محکم بود که حال گام سوم قرار است محکم‌تر از آنها باشد؟ طي دو گام قبلي، فرصت‌هاي ۶۰ روزه‌اي به اروپايي‌ها داده شد اما آنها نتوانستند نظرشان را جلب کرد و آمريکا را به پاي ميز مذاکره بکشانند چراکه دو گام قبلي استحکام لازم را نداشته است بنابراين مي‌توان گفت گام‌هاي قبلي تنها نوعي فرصت سوزي بود.»
عباسي‌دواني با تأکيد بر اين‌که دو گام قبلي داراي هيچ ارزشي نبود، افزود: «برخي اوقات تغيير يک مسئول بهتر از بالا بردن غني سازي است چراکه افزايش غني سازي از ۵/۳به ۵/۴ هيچ فايده‌اي ندارد اما اگر مسئولي جابه‌جا شود شايد بتوان اقدام بهتري انجام داد. مسئولي که نظرش با آمريکايي‌ها همسو باشد نمي‌تواند تحولي در حوزه هسته‌اي ايجاد کند. آيا اين فرد به دنبال برداشتن گامي محکم‌تر است؟»
او با بيان اين‌که تيم مذاکره‌کننده بايد تغيير کند، ادامه داد: «اين موضوع به جهت آن است که مباني نظري اين تيم نسبت به گذشته تغييري نکرده بنابراين نمي‌توانند اقدام جدي در حوزه هسته‌اي انجام دهند. تيمي بايد مقابل آنها بايستد که اروپا و آمريکا بدانند اين تيم غرب‌گرا نيست بلکه يک تيم انقلابي در مقابل آنها ايستاده است. غربي‌ها در گذشته ايران را درباره ساخت سوخت مورد مضحکه قرار دادند اما هنگامي‌که مشاهده کردند به جاي ۲ سال، ۱۸ ماه ايران توانست سوختي با کيفيت عالي نسبت به سوخت آمريکايي‌ها بسازد، نظرشان تغيير کرد و اين موضوع باعث شد تا آمريکايي‌ها پاي مذاکره نشسته و با التماس از ايران درخواست کنند که غني‌سازي ۲۰ درصدي را بالاتر نبريد.»
* اقدامات نمايشي هيچ مسئله‌اي را حل نخواهد کرد
رئيس سابق سازمان انرژي اتمي ادامه داد: «اروپا و آمريکا نسبت به غني‌سازي ايران واهمه دارند چراکه تصور آن‌ها به ويژه رژيم صهيونيستي آن است، ايران داراي مواد لازم براي تکنولوژي است. سمت و سوي ايران بايد به گونه‌اي باشد که آنها از ما واهمه داشته و خودشان با ارائه امتياز به ايران پاي ميز مذاکره بنشينند، در غير اين صورت اين اقدامات نمايشي هيچ مسئله‌اي را حل نخواهد کرد.»

* ابراز نگراني کشورهاي اروپايي انتظار بي‌جايي است
همچنين رامين مهمانپرست سخنگوي اسبق وزارت امور خارجه در اين زمينه به «رسالت» گفت: «کشوري که به دنبال استقلال و سياست‌هاي خود باشد بايد در راستاي منافع ملي حرکت کند. اگر کشوري در جامعه امروزي داراي زمينه‌هاي اقتدار نباشد هيچ زماني نمي‌تواند به اهدافش برسد و اين موضوع باعث تحميل نظرات کشورهاي با قدرت بيشتر به کشور ضعيف‌تر مي‌شود.»
او افزود: «اگر قصد داشته باشيم تا از زاويه اقتدار، منافع ملي را دنبال کنيم بايد در جنبه‌هاي مختلف نقاط ضعف‌مان را برطرف و نقاط قوت‌مان را تقويت کنيم. يکي از اين موضوعات بحث‌هاي امنيتي و دفاعي است. به هر اندازه که ايران داراي اقتدار بيشتري باشد، مي‌تواند خطر را از کشور دور کند، اما بخشي از اين اقتدار نيز درباره اقتصاد کشور است.»
سخنگوي اسبق وزارت امور خارجه افزود: «با تکيه بر نيروي جوان مي‌توان اقدامات اساسي براي حل مشکلات کشور انجام داد. سرفصل اصلي تغيير و تحول کشور در کلام مقام معظم رهبري طي سال‌هاي گذشته مکررا مطرح شده است به اين صورت که دولت با تکيه به بخش خصوصي، پياده کردن اصل ۴۴، تقويت توليد داخل، توجه به صادرات غيرنفتي، کاهش و در نهايت قطع وابستگي به نفت و ميدان دادن به جوانان مي‌تواند زمينه‌‌هاي خوبي در اين راستا داشته باشد. اگر کشور به نقاط ضعف اقتصادي نتواند غلبه کند طبيعتا مذاکراتي مانند برجام نيز مثمر ثمر نخواهد بود.»
مهمانپرست درباره چرايي ابراز نگراني دولت‌هاي انگليس و فرانسه درباره گام سوم ايران گفت: «ابراز نگراني کشورهاي اروپايي انتظار بي‌جايي است. هنگامي که توافقي ميان چند کشور انجام و مصوبه‌اي به عنوان شوراي امنيت حاصل مي‌شود به اين معنا است که تمام طرف‌ها بايد به تعهداتشان پايبند باشند. عدم عمل به تعهدات از سوي کشورهاي اروپاي يا به جهت عدم توانايي مقابله با آمريکا است يا اراده لازم براي مقابله با آمريکا را در خود نمي‌بينند.»
او تصريح کرد: «فرض کنيد از ابتدا در برجام وارد نمي‌شديم يا قصد خروج از برجام را داشته باشيم، اين موضوع از نظر اقتصادي چه تفاوتي با شرايط کنوني کشور دارد؟ اين معاهده يا هيچ نوع منفعتي براي ايران ندارد يا کشورهاي اروپايي بايد تصميم جدي براي حفظ ايران در برجام بگيرند تا حداقل برخي از گشايش‌ها ايجاد شود. طبيعي‌ترين اقدامي که ايران مي‌تواند انجام دهد برداشتن تدريجي گام‌ها است که در نهايت اين موضوع به معناي آن است که چيزي به نام برجام وجود نخواهد داشت».