احمدرضا هدايتي
ترديدي وجود ندارد که آموزش و پرورش، مهم‌ترين و اصلي‌ترين عامل و به عبارت ديگر، شاه‌کليد پيشرفت علمي و توسعه فرهنگي جوامع، محسوب مي‌شود و هرگونه کاستي و قصور در زمينه تعليم و تربيت نسل جوان، مي‌تواند در کاهش سرعت و افزايش زمان دستيابي به اهداف موردنظر در اين مسير، نقش اساسي داشته باشد.
اگرچه بهبود شرايط پرورشي و تربيتي و ايضاً آموزشي مدارس، قبل از هرچيزي نيازمند وجود معلمين واجدشرايط و کارآمد و فراهم نمودن ساير زيرساخت‌هاي موردنياز در نظام آموزش و پرورش کشور است و اگرچه اين مهم يعني کادرسازي، موضوعي است که متأسفانه اجراي اصولي آن دستخوش اختلاف سليقه‌ها قرار گرفته است، اما اين مشکل نبايد موجب غفلت از مسائل تربيتي و پرورشي دانش‌آموزان گردد.
بي‌شک کم‌توجهي به مسائل تربيتي و پرورشي دانش‌آموزان، در درازمدت خسارات جبران ناپذير و فاجعه‌باري را براي کشور به همراه خواهد داشت، خسارت‌هايي که از هم‌اکنون آثار و تبعات آن را مي‌توان در افزايش برخي از ناهنجاري‌هاي اجتماعي مانند؛ نحوه مواجهه افراد جامعه با مشکلاتي مثل تورم و گراني ملاحظه کرد.
در واقع مدت تحصيل جوانان و نوجوانان، به‌ويژه دوران آموزش ابتدايي و پس از آن در طول تحصيل مقاطع بالاتر در مدرسه و تا حدودي سال‌هاي اول دانشگاه، بهترين و با ارزش‌ترين فرصتي است که مي‌تواند در کنار ارائه مسائل و مطالب آموزشي، به امور تربيتي و پرورشي نسل جوان اختصاص داده شود.
البته همان‌گونه که اشاره شد، براي استفاده بهينه از اين فرصت استثنايي، بايد ساير زيرساخت‌هاي سخت‌افزاري و نرم‌افزاري و نيازهاي مالي کار نيز، با سرعت و رغبت ناشي از درک درست مسئله، تأمين و جايگاه آموزش و پرورش و به‌خصوص نقش و جايگاه متوليان اين عرصه، به‌ويژه معلمين عزيز در سطح کشور و افکار عمومي جامعه بازيابي و احياء گردد.
با توجه به توضيحات مورداشاره، به‌نظر مي‌رسد همزمان با کادرسازي در سطوح مختلف وزارت آموزش و پرورش، تعبيه يک چک‌ليست تربيتي و پرورشي موقت و البته هدفمند در پرونده آموزشي دانش‌آموزان، مي‌تواند تا حدود زيادي به رفع مشکل در اين خصوص کمک نمايد، طبيعتاً در اين چک‌ليست بايد همه مؤلفه‌هاي مؤثر در تربيت و پرورش جوانان و نوجوانان را مورد توجه قرار داد.
برخي از مؤلفه‌هاي تربيتي و پرورشي قابل درج در اين چک‌ليست عبارتند از:مؤلفه‌هاي رفتار فردي شامل؛ خودشناسي(خودآگاهي)، خداشناسي، صداقت و راستگويي، دينداري، انجام واجبات و مستحبات، ترک حرام و مکروه، همدلي و همراهي با ديگران، يادگيري، پرسشگري، خلاقيت و نوآوري، ايده‌پردازي، آرمان‌گرايي، دقت، نظم و انضباط ظاهري، تأثيرگذاري بر ديگران، تأثيرپذيري از ديگران، منطقي بودن، توان درک مسائل، آينده‌نگري و دورانديشي، تفکر و ژرف‌نگري، قدرت کتابت، سخنوري، تحقيق و مطالعه، قدرت تصميم‌گيري و تصميم‌سازي، توانايي حل مسئله، قدرت نقادي و ظرفيت نقدپذيري، توان کنترل هيجانات، خوداتکايي، خودباوري و اعتماد به نفس، شادي و نشاط، قدرت تمرکز، ويژگي‌هاي عاطفي، وقت‌شناسي.
مؤلفه‌هاي رفتار اجنماعي شامل؛ نوع‌دوستي، مشارکت و کار تيمي، مسئوليت‌پذيري و پاسخگويي، هدف‌گذاري و برنامه‌ريزي، قدرت تعامل و ارتباط مؤثر با ديگران، نظم و انضباط محيطي، قدرت مديريت، حفاظت از محيط‌زيست، حفاظت از بيت‌المال، امر به معروف و نهي از منکر، مددياري و امدادرساني، قانون‌مداري، رفتار ترافيکي، رفتار شهروندي، رفتار آپارتمان‌نشيني، ارتباط با مراکز مذهبي، ميهن دوستي، دشمن‌شناسي، ميزان کمک به والدين در امور خانه، کمک به معلمين در انجام امور مدرسه.
مؤلفه‌هاي مهارتي شامل‌؛ توانايي استفاده از رايانه، توانايي استفاده از ابزار فني و الکترونيکيِ خانگي و آموزشي، قدرت طراحي و ساخت کاردستي و ساير ابزار و وسايل، توان نقشه‌کشي اوليه، توانايي انجام امور ضروري خانه مثل آشپزي و تعميرات جزئي، مهارت‌هاي هنري (هنرهاي هفتگانه).
قطعاً ذکر اين نکات به معناي نفي نقش خانواده‌ها در آموزش اين مسائل نيست، اما قطعاً تکميل و توسعه اين مفاهيم در قالب يک برنامه علمي و عملي بر عهده نظام آموزشي و فرهنگي کشور است، ضمن آنکه اجراي اين نقش از سوي خانواده نيز، مستلزم فرهنگ‌سازي توسط متوليان همين بخش‌ها در محيط آموزشي است.
کلام آخر اين‌که؛ طراحي چنين چک‌ليستي و انجام اين‌گونه اقدامات عملياتي و کاربردي، مي‌تواند در کنار مباحث آموزشي، فکر و ذهن مسئولين محترم و همچنين مربيان و معلمين عزيز را معطوف به نيازهاي اساسي و مهم‌تري مانند؛ کادرسازي و ضرورت توجه و تأکيد بر مسائل تربيتي در محيط‌هاي آموزشي نموده و زمينه اجراي سند تحول بنيادين آموزش و پرورش را نيز فراهم نمايد.