دانش‌آموزان برای درس خواندن به محتوا نیاز دارند و این محتوا، سالیان سال است که از طریق کتاب درسی در اختیار بچه‌مدرسه‌‌ای‌ها قرار می‌گیرد.

تا چند سال پیش کتاب‌های درسی به دو روش در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌گرفت؛ در روش اول که مخصوص دبستانی‌ها بود؛ والدین بچه‌ها در هنگام ثبت‌نام در مدرسه، مبلغ کتاب را پرداخت می‌کردند و در اولین روزهای مدرسه، کتاب‌های درسی بین دانش‌آموزان توزیع می‌شد.

در روش دوم که مختص دانش‌آموزان راهنمایی و دبیرستانی بود، کتاب‌های درسی در شهریور ماه هر سال از طریق کتابفروشی‌ها و فروشگاه‌های لوازم‌التحریر فروخته می‌شد.

کم‌کم سازمان پژوهش به این سمت رفت که ثبت سفارش کتاب‌های درسی به صورت الکترونیکی باشد و این روند در ابتدا برای دوره‌های ابتدایی آغاز شد؛ به این شکل که ثبت‌نام از طریق سامانه www.irtextbook.ir یا www.irtextbook.com هم به صورت فردی توسط خانواده و هم به صورت گروهی توسط مدرسه انجام شده و کتاب‌های درسی به روال گذشته در نخستین روزهای سال تحصیلی از طریق مدرسه توزیع می‌شد.

اما چند سال بعد، ثبت سفارش کتاب‌های درسی دوره متوسطه اول و دوم و حتی هنرستانی‌ها هم به این شیوه انجام شد؛ شیوه‌ای که برای کتابفروشی‌ها خوشایند نبود چرا که توزیع کتاب درسی در مدارس انجام می‌شد.

با توجه به اینکه ثبت سفارش کتاب‌های درسی از ۲۲ فروردین آغاز شده است، به سراغ محمد علوی‌تبار معاون توسعه منابع و پشتیبانی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی رفتیم تا درباره چگونگی توزیع کتاب‌های درسی صحبت کنیم.

**​وضعیت چاپ کتاب‌های درسی

*یک هفته است که ثبت سفارش کتاب های درسی دانش آموزان تقریبا مانند هر سال آغاز شده است؛ در حال حاضر وضعیت تولید و چاپ کتاب‌های درسی چگونه است و آیا به موقع به دست دانش آموزان می‌رسد؟

عملیات ثبت سفارش کتاب‌های درسی از ۲۲ فروردین آغاز شد. اما عملیات چاپ کتاب‌های درسی و مواردی که مرتبط با چاپ سپاری و تولید کتاب درسی است از اوایل مرداد سال گذشته شروع شد.

ما از اوایل مرداد سال گذشته کتاب‌های بدون تغییر را خود را در عملیات چاپ قرار دادیم که اولین سری چاپ ما در شهریور سال گذشته انجام شد؛ مراحل چاپ در دو شرکت افست و چاپ و نشر کتاب های درسی ایران انجام می‌شود.

به مرور زمان کتاب‌هایی که در دستور تغییر و اصلاح جزئی قرار می‌گیرند به چاپ‌سپاری می‌رسند و در مرحله آخر، کتاب هایی که تغییرات کلی دارند، چاپ می‌شوند.

خوشبختانه عملیات چاپ‌سپاری ما نسبت به سال گذشته جلوتر است. ما الان نسبت به برنامه‌ریزی که در سال گذشته داشتیم، یکی، دو هفته جلوتر هستیم؛ البته تعطیلاتی که به دلیل کرونا اعلام می‌شود  موجب تعطیلی یک یا دو شرکت چاپ ما هم خواهد شد.

 در حال حاضر در فرایند برنامه هستیم و حاکی از این است که متناسب با روند سال گذشته است و ان‌شاءالله با کسری در تولید کتاب‌ها مواجه نخواهیم شد.

** حدود ۱۰۰ میلیون جلد کتاب چاپ شده است

*امسال چه تعداد کتاب درسی داریم؟

۹۹۵ عنوان کتاب درسی داریم.

*تیراژ کتاب‌های درسی در سال ۱۴۰۱ـ۱۴۰۰ چقدر است؟

۱۴۰ میلیون جلد کتاب درسی چاپ می‌شود که در پایه‌های مختلف، متفاوت است. از تعداد ۱۴۰ میلیون جلد کتابی که باید چاپ شود، حدود ۱۰۰ میلیون جلد کتاب چاپ شده است و مابقی را هم در بازه‌ای که داریم، چاپ می‌کنیم.

*عنوان شده است که از اردیبهشت کتاب‌ها در اختیار استان‌ها قرار می‌گیرد، درست است؟

از ۱۲ اردیبهشت، عملیات توزیع را در استان‌های گرمسیر انجام می دهیم. متناسب با شرایط و وضعیت جوی که استان‌های گرمسیر دارند، عملیات توزیع باید زودتر انجام شود و کتاب‌ها تا پایان بسته شدن مدارس، دستشان برسد تا دپو را در مناطق خودشان انجام دهند. البته به تناسب آن، عملیات توزیع در بازه زمانی ۱۵ شهریور در تمام کشور انجام می‌شود.

** از ۱۰ شهریور، کتب درسی در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌گیرد

* از چه زمانی کتاب‌های درسی در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌گیرد؟

برنامه‌ریزی‌مان متناسب با سال گذشته است که ۱۵ روز، سال تحصیلی را جلوتر کشیدند و ۱۵ شهریور را به عنوان آغاز سال تحصیلی قرار دادند؛ بر همین اساس برنامه‌ریزی ما برای ۱۰ شهریور است و کتاب‌ها را از تاریخ ۱۰ شهریور در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌دهیم.

*آیا مانند سال گذشته، دانش‌آموزان کتاب ها را از مدرسه تحویل می‌گیرند؟

بله از مدرسه تحویل می‌گیرند.

*تعدادی از کتابفروشان و لوازم التحریرفروشان گلایه داشتند، چرا کتاب‌های درسی را از طریق مدارس توزیع می‌کنند؛ آنها می‌گفتند عمده درآمدزایی که داشتیم از این طریق بود که از ما گرفتند. مرحوم مرتضایی معاون پیشین سازمان پژوهش وعده داده بود که برنامه‌ریزی می‌کنند که این امکان فراهم شود؟ نتیجه آن پیگیری‌ها چه شد؟

در دی ماه، جلسه‌ای را با اصناف کتابفروشان در سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی برگزار کردیم و اصناف کتابفروشان را در کل کشور دعوت کردیم تا نظرشان را درباره توزیع کتاب درسی جویا شویم.

واقعیت این است که چند آیتم اصلی وجود داشت که ما را به سمت سامانه‌ای شدن ثبت و توزیع کتاب درسی می‌برد؛ نکته اول، نیاز واقعی است که ما در تولید کتاب درسی داریم و کاهش مصرف کاغذ با توجه به تحریم هایی که داریم، همچنین کاهش نرخ کتاب‌های منسوخه و کاهش هزینه‌های جابجایی کتاب‌های درسی است؛ این موارد ما را به سمت راه‌اندازی و استفاده سامانه فروش و توزیع مواد آموزشی برد.

در دو سال تحصیلی ۹۹ـ۹۸، ۱۴۰۰ـ۱۳۹۹، سامانه فروش را راه اندازی کردیم که ۶ میلیون جلد کتاب درسی را کاهش تولید دادیم.

** ۳ هزار تُن کاغذ را صرفه جویی کردیم

*چه اتفاقی افتاد؛ یعنی قبلاً میلیون جلد کتاب، بیشتر تولید می‌کردید؟

زمانی که می خواهیم کتاب را در اختیار کتابفروشی ها قرار دهیم مجبوریم بیشتر کتاب تولید کنیم چون آمار دقیق در استان‌های مختلف وجود ندارد و کتابفروشی نیز آمار نداشتند و این امر موجب می‌شد که میزان کتاب منسوخه ما بالاتر برود.

با سامانه شدن ثبت سفارش و توزیع کتاب درسی، ۳ هزار تُن کاغذ را صرفه جویی کردیم. بینید تأمین کاغذ چه خارجی و چه ایرانی برای ما بسیار سخت است. سالانه باید کلی کاغذ خارجی تهیه کنیم یعنی آن میزان کاغذی که در داخل هست را از ظرفیت داخلی استفاده کنیم و به تناسب آن باید از ظرفیت خارجی برای تأمین مابقی کاغذ استفاده کنیم. به همین خاطر در دستور کار ما قرار گرفت که کاهش میزان تولید کتاب های درسی و کاهش میزان کاغذ را داشته باشیم.

از سوی درباره فروشندگان کتاب درسی صرفاً پوشش ۱۶ هزارم درصدی کتاب درسی را دارند یعنی عملا ۳۴ درصد دانش آموزان و ۳۴ درصد شهرها را پوشش می دهند و پوشش آنها در کل کشور و تمام مناطق نیست و در حقیقت دانش آموزان روستاها، عشایر، کم برخوردار از لحاظ جغرافیایی را نمی توانند پوشش دهند.

نکته دیگر، میزان نرخ افزایش کتاب درسی بود. اگر زمانی می‌خواستیم قیمت تمام شده کتاب را در نظر بگیریم، هزینه توزیع کتابفروشی‌ها را باید در نظر می‌گرفتیم که در بازه زمانی خودش، ۱۷ درصد اعلام کردند و این میزان باعث می‌شد که قیمت تمام شده کتاب، ۱۳ تا ۱۴ درصد افزایش یابد و سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی مخالف افزایش قیمت تمام شده کتاب برای دانش‌آموزان بود.

حتی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی پیشنهاداتی را به آنها داد که میزان سود از توزیع را در حداقل مقدار خودش قرار دهند و البته بعضی از استان‌ها موافقت کردند و برخی هم قبول نکردند. به دلیل اینکه هماهنگی کاملی بین استان‌های مربوطه نبود، جمع بندی سازمان این بود که ورود به توزیع کتابفروشی ها را امسال هم نداشته باشیم.

** حل مشکلات توزیع کتب درسی

علاوه بر توضیحاتی که خدمت شما دادم. تأکیداتی را دستگاه‌های نظارتی داشتند که توزیع کتاب درسی توسط کتابفروشی ها به صلاح دولت نیست و قیمت کتاب درسی باید در حداقل قیمت خود نگه داشته باشد و همچنین بحث کاهش تردد و رفت و آمد خانواده‌ها در سطح شهر و کتابفروشی‌ها به دلیل کرونا هم مطرح بود.

همه این موارد موجب شد که سازمان تصمیمش را بر این گرفت تا مطابق  دو سال گذشته که کتابفروشی ها در توزیع دخالتی نداشتند، امسال هم همین روال را داشته باشند.

*در این دو سال گذشته، یکسری مشکلات در توزیع کتاب درسی توسط ادارات وجود داشت؟ تنوع کتاب درسی دوره متوسطه باعث شد که مشکلاتی در ادارات ایجاد شود، برای آن چه کردید؟

امسال شیوه نامه و بخشنامه برای توزیع در بخش متوسطه داریم و یک جلسه توجیهی با استان‌ها در نظر گرفتیم تا آسیب شناسی که در سال گذشته انجام شده بود را به اشتراک بگذاریم؛ با مدیران کل استان و مقاطع مختلف تحصیلی جلسه داریم و توجیهات لازم در رابطه با آسیب شناسی رویکردهایی که وجود داشته است ارائه می شود تا با حداقل آسیب و خطا که در سال گذشته بوده است، امسال را پوشش دهیم.

*از چه زمانی فایل پی دی اف کتاب‌های درسی را بارگذاری می‌کنید؟ 

از ۱۵ خرداد همزمان با  آغاز دوره آموزش معلمان برای سال تحصیلی  جدید از طریق سامانه کتاب های درسی به آدرس http://chap.oerp.ir منتشر می‌شود.

** قیمت کتاب‌های درسی در سال تحصیلی ۱۴۰۱ـ۱۴۰۰

*قیمت کتاب‌های درسی در سال تحصیلی ۱۴۰۱ـ۱۴۰۰ چگونه است؟

بسته آموزشی پایه اول ابتدایی به قیمت ۲۹۵۰۰۰، بسته آموزشی پایه دوم ابتدایی ۳۲۵۰۰۰، بسته آموزشی پایه سوم ابتدایی ۳۷۰۰۰۰، بسته آموزشی پایه چهارم ابتدایی ۳۷۰۰۰۰، بسته آموزشی پایه پنجم ابتدایی ۳۷۰۰۰۰، بسته آموزشی پایه ششم ابتدایی ۴۲۵۰۰۰ است.

همچنین قیمت بسته آموزشی پایه هفتم جنسیت پسر ۷۱۵۰۰۰، بسته آموزشی پایه هفتم جنسیت دختر ۷۳۰۰۰۰، بسته آموزشی پایه هشتم جنسیت پسر ۶۱۰۰۰۰، بسته آموزشی پایه هشتم جنسیت دختر ۵۹۹۰۰۰ و قیمت بسته آموزشی پایه نهم ۶۴۵۰۰۰ است.

در دوره متوسطه هم قیمت بسته آموزشی ادبیات و علوم انسانی پایه دهم شهر تهران ۷۵۸۰۰۰، بسته آموزشی ادبیات و علوم انسانی پایه یازدهم ۷۷۲۰۰۰، بسته آموزشی ادبیات و علوم انسانی پایه دوازدهم ۷۰۵۰۰۰، بسته آموزشی ریاضی فیزیک پایه دهم شهر تهران ۸۰۳۰۰۰، بسته آموزشی ریاضی فیزیک پایه یازدهم ۸۸۷۰۰۰ و بسته آموزشی ریاضی فیزیک پایه دوازدهم ۶۹۰۰۰۰ است.

نرخ بسته آموزشی علوم تجربی پایه دهم شهر تهران ۷۹۸۰۰۰، بسته آموزشی علوم تجربی پایه یازدهم ۸۴۲۰۰۰، بسته آموزشی علوم تجربی پایه دوازدهم ۶۴۵۰۰۰، بسته آموزشی علوم و معارف اسلامی پایه دهم شهر تهران جنسیت پسر ۸۴۵۰۰۰، بسته آموزشی علوم و معارف اسلامی پایه دهم شهر تهران جنسیت دختر ۸۴۷۰۰۰، بسته آموزشی علوم و معارف اسلامی پایه یازدهم ۹۸۴۰۰۰ و بسته آموزشی علوم و معارف اسلامی پایه دوازدهم ۸۷۶۰۰۰ است.

*در سال گذشته مشکل سناد و سایت کتاب‌های درسی وجود داشت؛ دانش‌آموز ثبت نام می‌شد اما در سامانه کتاب‌های درسی وارد نمی‌شد؟ امسال این مشکلات حل شده است؟

وزارت آموزش و پرورش، تغییراتی را در دستور کار خودش قرار داده است. یک مورد، حذف سامانه سناد و جایگزینی سامانه سیدا در وزارت آموزش و پرورش است. این تغییر و تحولات و گذرهایی که از یک سامانه قدیمی به سامانه جدید وجود دارد، قطعاً خطاهای احتمالی را ایجاد خواهد کرد.

اینکه بخواهیم بگوییم که ارتباطمان مثل سال گذشته است، در حال حاضر امکان پذیر نیست چون باید ببینیم سامانه سیدا وضعیتش در وزارت آموزش و پرورش به چه نحوی خواهد شد.

 امسال تا ۳۱ خرداد ماه هنوز وزارت آموزش و پرورش از سامانه سناد استفاده می‌کند. ما اطلاعات را تا آن زمان از سامانه سناد می‌گیریم و کار را به جلو می‌بریم اما وزارت آموزش و پرورش در بحث ثبت‌نام ممکن است بخواهد به سامانه سیدا مهاجرت کرده و از آن سامانه استفاده کند، به همین دلیل نیاز به آن هست که بسترها و پروتکل‌های ارتباطی که برای این دو سامانه نیاز است، اتفاق بیفتد و با آن پروتکل ها بتوانند ارتباط موثری را بین سامانه ثبت سفارش و سیدا برقرار کنند.

 مقدمات اولیه را با مدیرکل فناوری و اطلاعات آموزش و پرورش انجام دادیم و این مکانیزم مهاجرت را خواستیم که خیلی دقیق برای ما شفاف کنند و ببینیم که مکانیزم مهاجرت به چه نحوی است و نیاز به چه امکاناتی است و آیا نیاز است که به صورت یک سیستم متمرکز کار کنیم و همچنین مکانیزم های مختلف را ارائه دادیم و آنها هم توضیحات تکمیلی دادند و قرار شد آیتم‌های مختلف بررسی شود تا ببینیم که چه  مدلی را می توانیم برای امسال در نظر بگیریم تا کمترین امکان خطا را در مهاجرت بین سیستم داشته باشیم اما الان برای اظهارنظر زود است.

** تأکید ما بود که شرکت‌های چاپ کتب درسی هیچ تعدیل نیرویی نداشته باشند

* در شرکت های چاپ و نشر و افست، مشکلی از بابت کرونا و.. داشتید، کسی گرفتار شد؟

بله متأسفانه ما هم فوتی در شرکت‌ها داشتیم و کرونا مثل سایر شرکت‌ها، شرکت‌های ما را هم درگیر کرد؛ ممکن بود در بازه‌های زمانی خاص خودش درگیر کرونا شوند حتی موقتا با حداقل ظرفیت، شرکت کار کند یا تعطیل کنیم اما روند کار ادامه یافت.

البته این موضوع در اختیار هیأت مدیره هاست و هیأت مدیره ها متناسب با شرایطی که شرکت ها دارند، تصمیم گیری می کنند.

*آیا کرونا منجر به تعدیل نیرو در شرکت‌های شما هم شد؟

چون در هر دو شرکت به عنوان سهام دار عمده هستیم تأکید به مدیرعاملان شرکت و رؤسای هیأت مدیره داشتیم  که به هیچ وجه اخراج را در دستور کار خود قرار ندهند. این تأکید ما بود که هیچ تعدیل نیرویی را در این زمینه نداشته باشند.

البته در این بازه زمانی، سفارش چاپ و کتاب را داشتند و می توانستند کار و درآمد خود را داشتند و مثل سایر بخش ها نبودند که بخواهند آسیب جدی از کرونا ببینند و در دستور جدی ما بود که نیروها حفظ شوند و در شرایط کرونا، حتی دورکاری را برای برخی افراد تعریف کردند.

*پس تأثیر عمده در روند چاپ کتاب درسی نداشته است؟

ببینید تأثیر حاد نداشته است. نه اینکه بخواهیم بگویم تأثیر نداشته است.

*چون شما گفتید نسبت به سال گذشته دو هفته جلوتر هستیم؟

البته دلایل دیگری هست. وقتی ما می‌گوییم جلوتر هستیم. یکی موارد تأمین کاغذ در سال گذشته بود. سال گذشته ما مشکل تأمین کاغذ را داشتیم ولی امسال خداروشکر کمتر بود. اینکه عملیات ما جلو افتاد، یک دلیلش این بود اما به خاطر بازه زمانی کرونا که اتفاق افتاد، در واقع یک مقداری کاهش در فعالیت را داشتیم.