|گروه اجتماعي/ فاطمه فلاح زاده _مهديه هاشمي| 
آلودگي هوا، سريال تکراري که هر سال تيتر روزنامه ها و خبرگزاري ها مي شود. 
دود سياهي که قلب و ريه مردم شهر را هدف گرفته و کارشناسان و مسئولان بسياري را درباره اين مشکل عظيم به بحث نشانده که نظرات خود را هم ارائه دادند اما، همچنان نتوانستيم شاخ هاي اين غول سياه را بشکنيم زيرا شاهد اقدام جدي در اين زمينه نبوده ايم… اصلاح مي‌کنم! اقداماتي به وسعت و ارزشمندي وزيدن باد توسط شهردار صورت گرفت اما کارساز نبود… طي روزهاي گذشته آلاينده‌هاي غليظي در هواي شهر نشست و باعث تعطيلي مدارس و دانشگاه ها شد، اما اين طرح ها چقدر مي‌تواند در کاهش آلودگي هوا تأثير بگذارد؟
«رسالت» براي بررسي بيشتر اين موضوع با صاحب‌نظران به گفت‌وگو پرداخت.
*آلودگي هوا و بيش از ۳ هزار و ۶۰۰ ميليون دلار خسارت سالانه
اسماعيل کهرم، مشاور رئيس سازمان محيط زيست در امور طبيعي درمورد آلودگي هواي تهران و وضعيت مديريتي به «رسالت» گفت: «طبق گزارش هاي سازمان هاي 
بين المللي، آلودگي هوا، سالانه بيش از ۳ هزار و ۶۰۰ ميليون دلار خسارت به کشور وارد مي‌کند. عوامل محاسبه اين خسارت عبارت است از: خسارت هاي ناشي از تعطيلي مدارس،کارخانه ها، اداره ها به علاوه افرادي که بر اثر آلودگي هوا راهي بيمارستان مي شوند و در مواردي متأسفانه فوت مي‌کنند. در حقيقت در پس خسارت هاي مالي محاسبه شده خسارت جاني، نيز وجود دارد.»
او ادامه داد: «آلودگي شايد کوتاه مدت باشد و پس از گذشت چند روز به وضع سابق خود برگردد اما بايد توجه داشت که منشأ آن عملکردهاي نادرست سالانه و صورت نگرفتن اقداماتي است که بايد صورت مي‌گرفت اما در اعمال آن ها کوتاهي شد. به عبارت ديگر متأثر از زير پا گذاشتن مقررات، استفاده از خودرو و موتورسيکلت هاي فرسوده است که اقدامي براي آن صورت نگرفته و هنوز هم در سطح شهر ديده مي شود و مراکز معاينه فني که فقط تشريفاتي بوده و نظارت درستي صورت نگرفته است.»
*۳۰درصد از صنايع ايران اطراف تهران هستند
وي افزود: «قرار بر اين بود که تا فاصله ۱۲۰ کيلومتري تهران هيچ تشکيلات صنعتي انجام نشود اما در حال حاضر ۳۰درصد از صنايع ايران، پالايشگاه ها، پتروشيمي ها و خودروسازي‌ها اطراف تهران هستند که تمامي اين موارد باعث مي‌شود بارگذاري بيش از ظرفيت ممکن به هواي تهران  وارد شود و مسبب تعطيلي و خسارت هاي جبران ناپذيري شود که کسي به فکر راهکار و اقدامي درست براي آن نيست و تنها از نظر جاني و مالي تاوان آن را پس مي دهيم.»
کهرم اظهارکرد: «چند روز گذشته، ايران ناسيونال، نوع خودرو آلاينده را که قرار هم نبود پيش فروش شود، پيش فروش کرد و در يک روز نيز به حداکثر فروش رساند. حال، ۶ ماه بعد پس از آنکه تاريخ آن منقضي شود نه تنها تهران بلکه نقاط ديگر را هم آلوده مي‌کنند.»
مشاور رئيس سازمان محيط زيست، درپايان ضمن بيان راهکارهاي کاهش ميزان آلودگي به سخنان خود خاتمه داد: «افزايش مراکز معاينه فني براي بررسي و معرفي خودروهاي آلاينده، عملکرد و نظارت بيش از پيش دولت، افزايش توليدات حمل و نقل عمومي و جايگزيني آن‌ها با حمل و نقل هاي فرسوده، ايجاد فضاي سبز از جمله مواردي است که مي‌تواند در کاهش آلودگي مؤثر واقع شود اما در بحبوبه بي نظارتي ها ، همين که مشکلات بيشتر نشود و ۳۰درصد صنايع تبديل به ۳۵ درصد يا ۴۰ درصد نشود برايمان کافي است.»
*وارونگي دما در پاييز به آلودگي دامن مي‌زند
محمد رستگاري، معاون پايش و نظارت اداره کل سازمان محيط زيست در گفت‌وگو با «رسالت» در اين باره بيان کرد :«يکي از دلايل آلودگي هوا وارونگي دماست. وارونگي دما زماني رخ مي‌دهد که لايه اي از هواي گرم بالاي هواي سرد در مجاورت کره زمين قرار مي‌گيرد. در چنين شرايطي پايداري هوا ايجاد مي‌شود و به جاي آنکه با افزايش ارتفاع، کاهش دما داشته باشيم تا چند صدمتر از سطح زمين با افزايش ارتفاع، افزايش دما خواهيم داشت.»
او ادامه داد :«در شرايطي که پايداري هوا و اينورژن (وارونگي دما) داشته باشيم بي شک پيامد آن، آلودگي هوا خواهد بود، به اين دليل که آلاينده‌ ها امکان تخليه از سطح شهر را ندارند و شاهد تجمع آلاينده‌ ها در هوا هستيم. براي مثال اگر در يک اتاق دربسته يک پاکت سيگار بکشيم، آن اتاق ديگر قابليت تنفس نخواهد داشت هرچند که ميزان انتشار آن آلاينده ‌ها در هوا چندان هم زياد نباشد.»
معاون پايش و نظارت اداره کل سازمان محيط زيست افزود: «متأسفانه تهران در فصل پاييز به ‌دفعات با وارونگي دما مواجه مي‌ شود. مسئله‌اي اين است که علاوه بر اهميت مدت‌ زمان وجود وارونگي دما، شدت نيز در اين موضوع اهميت بسياري دارد. وارونگي دما همواره يک عدد مخصوصي در شدت و مدت‌ زمان ندارد و اين ميزان در سال‌ هاي مختلف و فصل‌ هاي سال متغير است.»
او گفت: «وارونگي دمايي که اين مدت شاهد آن بوديم بسيار طولاني و با شدت بالا بود و اين پايداري جوي، در چند روز متوالي امکان خروج آلاينده‌ها از شهر را ايجاد نکرد و باعث حبس آن‌ها در فضاي شهر شد. در تهران  منابع آلاينده‌ متعددي ازجمله خودروها، موتورسيکلت‌ ها و منابع ساکني مانند کارخانه‌ ها و سوخت منازل وجود دارد. با اين وجود حجم از تعداد منابع آلاينده اگر ما بهترين فناوري را هم در اين زمينه داشته باشيم بازهم شرايط پايدار هوا منجر به آلودگي مي ‌شود.»
*پيش بيني آب و هوايي کشور
در ادامه نيز پروفسور حسين اردکاني، از بنيان گذاران علم هواشناسي در ايران در گفت‌وگو با «رسالت» اين موضوع را چنين تحليل مي‌کند: «متأسفانه سيستم هاي جوي که خاورميانه را تحت تأثير قرار مي‌دهد، در مناطق شمالي ايران فرو نشست شديدي را ايجاد کرده و بارندگي را در قسمت هاي شمالي ايران کاهش داده ،هرچند که اين الگو به شدت ناهنجار است اما خوشبختانه در قسمت هاي جنوبي ايران به ويژه اهواز، الگوي باران هاي سيل آسا را افزايش داده است.»
اردکاني در پيش بيني هواشناسي کشور گفت :«تهران از فردا به تدريج، باز هم تحت تأثير آلودگي هوا قرار خواهدگرفت و اين جو پايدار خواهد بود طوري که تا يک هفته آينده انتظار بارندگي در منطقه را نداريم و سيستم بارشي که امروز شاهد آن هستيم روز آينده از شرق ايران خارج مي‌شود و براي هفته آينده، هوايي پايدار همراه با آلودگي براي شهر هاي صنعتي پيش بيني مي‌شود.  و بعد از يک هفته سيستم ديگري را در کشور شاهد خواهيم بود.»
وي افزود: «ميزان آلودگي درطول اين چند روز ۱۴۰ و ۱۵۰ واحد بود که براي بيشتر افراد ناسالم گزارش مي‌شود اما بارندگي دیروز اين عدد را به ۹۰درجه رساند که براين مبنا مي توانيم آن را سالم قلمداد کنيم اما مدت زمان حضور اين سيستم بارشي در تهران بسيار کوتاه خواهد بود و به سرعت به سمت شرق ايران در حال حرکت است.»
او ادامه داد: «به دليل ميزان بالاي رفت و آمدها، وجود مواد آلاينده در هوا و بالا بودن مقدار عددي دي اکسيد کربن و درصد آلودگي تهران بيشتر از ساير شهرها گزارش شده با اين حال بعد از اين باران انتظار داريم که آلاينده ها کمتر شود و تهران به يک سکون عددي برسد اما طول عمر اين جو باراني کوتاه و فقط براي ۲روز پيش بيني شده است.»
*اقدامات دولت راهگشاي کاهش آلودگي نيست
او تصريح کرد: «اقدامات صورت گرفته از جانب دولت براي کاهش آلودگي هوا از جمله تعطيل کردن مراکز مختلف و ديگر طرح ها اثرات کمي بر اين مشکل خواهند داشت و راهگشا نيستند. براي چنين آلاينده ها و آلودگي هايي بايد جدي تر  تصميم گرفت.»
پروفسور اردکاني در پايان گفت‌وگو بيان کرد :«اگر بتوانيم در فواصل مختلف سال به ويژه در مواقعي که آلاينده هاي هوا زياد است، ژنراتورهاي بادي را بر کوه البرز مستقر کنيم و سپس بادي را با سرعت ۳۰ الي ۴۰ کيلومتر در ساعت به صورت يکنواخت توليد کنيم بي شک تأثير بسزايي خواهد داشت. البته روشن است که براي انجام چنين طرح هايي هزينه و انرژي بسياري لازم است اما اگر بخواهيم هواي استانداردي داشته باشيم، بايد روش هاي مختلفي را در نظر بگيريم تا بهترين روش را پيدا و سپس براي آن هزينه کنيم به ويژه براي استان تهران که از شرايط جغرافياي خاصي برخوردار است.»
«رسالت» براي بررسي بيشتر موضوع با يوسف رشيدي، کارشناس آلودگي هوا به گفت‌وگو پرداخت.
*قانون عمل شده مهم‌تر از قوانين نوشته شده است 
يوسف رشيدي، عضو هيئت علمي دانشگاه شهيد بهشتي در اين باره به «رسالت» گفت: «آلودگي در هر محدوده تابع دو پارامتر است؛ نخست توليد آلودگي و سپس شرايط هواشناسي. به عبارت ديگر ترکيب اين دو عامل باعث مي شود کيفيت هوا در يک منطقه خوب يا بد باشد. براي مثال از بارزترين نمونه ها مي‌توان به سال ۱۹۵۷ در لندن اشاره کرد که چندين هزار نفر بر اثر آلودگي هوا مبتلا به بيماري و شرايط وخيم جسمي فوت شدند. منشأ اين موضوع هم سوزاندن زغال سنگ و انجام فعاليت هايي بود که هو را روز به روز آلوده تر مي کرد.»
او گفت: «در زمستان به علت وارونگي دما، سکون هوا و سيستم هاي گرمايشي، توليدات خودرو و حمل و نقل به ويژه موتور سيکلت ها شاهد آلودگي بيشتري هستيم اگرچه سيستم هاي گرمايشي سهم قابل توجهي را به خود اختصاص نمي دهند اما بي اثر هم نيستند.»
وي افزود: «قانون عمل شده مهم‌تر از قانون نوشته شده است. به‌طورمثال در يکي از مصوبه هاي برنامه هاي توسعه آمده که دولت موظف است کيفيت هواي شهرهاي بزرگ را به حد استاندارد برساند. اين مصوبه نوشته شد اما به درستي اجرا نشد. اگرچه اقداماتي مانند استاندارد سوخت و ارتقاي کيفيت بنزين وکاهش ميزان گوگرد در سوخت ديزل صورت گرفت اما کافي نبود و شرايط را به خوبي مديريت نمي‌کرد.»
*هزينه نکنيم، خسارت مي‌بينيم 
او ادامه داد: «سيستم حمل و نقل عمومي بايد بهبود يابد اما متأسفانه طي چند سال اخير، دولت حمايت چنداني از اين موضوع نداشته است در صورتي که اگر هزينه ها صرف اموري مانند توسعه حمل و نقل عمومي شود از بسياري هزينه ها و حتي خسارت هاي وارده جلوگيري خواهد شد.»
کارشناس آلودگي هوا در پايان اين چنين اظهار کرد: «سيستم هاي حمل ونقل عمومي ضعيف، خودروها و موتور سيکلت هاي فرسوده مسبب آلودگي و تشديد بيماري هايي که زمينه ساز هزينه هاي درماني و واردات دارو هستند، مي‌شوند. از طرف ديگر تعطيل شدن مدارس و اداره ها علاوه بر خسارت هاي جبران ناپذير خود، براي نام کشور در دنيا خوب نيست.»