|مهدیه هاشمی|
نفت، یکی از مهم‌ترین ارکان اقتصاد جهانی، از زمان شیوع ویروس کرونا به این بیماری مبتلا شده است. از آنجا که این ویروس سرعت انتشار بالایی دارد، پیش‌بینی می‌شد که از نفت به دیگر بخش‌های اقتصاد جهانی نیز سرایت و همه را بیمار کند و اکنون همان اتفاق ناگوار رخ داده است. اخبار گوناگونی که خبر از کاهش و افزایش میزان عرضه و تقاضای نفت می‌دهد و سپس نوسان قیمت نفت که پایه های اقتصاد را تکان می‌دهد و از طرفی دیگر جلسات اوپک که به تنازع میان ابرقدرت‌ها می‌انجامد، این طلای سیاه را در بلاتکلیفی قرار داده است. در آخرین اخبار نیز، بانک جهانی هشدار یک رکود عظیم اقتصادی را به جهان داد. بر این اساس مبرهن است که نفت دیگر تکیه‌گاه مقاومی برای اقتصاد کشورها به‌ویژه کشورهای در حال توسعه نیست.ایران مدت‌هاست که برنامه جداسازی بودجه از نفت را در دستور کار خود قرار داده و طبق نظر کارشناسان این نوسانات نفتی در جهان، پیامد چندانی برای کشورمان نداشته است؛ از طرف دیگر شعاری که برای سال۹۹ انتخاب شد بیانگر این حقیقت است که “جهش تولید” شاه‌کلید خروج از اقتصاد نفتی و حرکت به‌سوی اقتصاد مقاومتی است. درنتیجه شاید بتوان این بحران ویروسی را توفیق اجباری برای به کار افتادن چرخه تولید و استفاده بیشتر از منابع و صنایع عظیم کشورمان قلمداد کرد.«رسالت» در گفت وگو با محمدرضا باوی، مشاور اقتصادی و سرمایه‌گذاری اتاق بازرگانی خرمشهر در عمان و علی اصغر زرگر، کارشناس مسائل اقتصاد سیاسی و نفت، به واکاوی بیشتر این موضوع پرداخت.
اهمیت مدیریت راهبردی و صادرات
محمدرضا باوی، مشاور اقتصادی و سرمایه‌گذاری اتاق بازرگانی خرمشهر در عمان، ضمن بیان این‌که کرونا می‌تواند فرصت طلایی برای توسعه صنایع مادر و پیشرفت تولید به‌جای تکیه بر صادرات نفت باشد، در مورد شعار جهش تولید به «رسالت» می گوید: «شرایط سیاسی کشورمان، ۸ جنگ تحمیلی بین ایران و عراق و تحریم‌های آمریکا و دیگر کشورها علیه ایران موجب توسعه قدرتمند بخش تولید کشور شد؛ اما متأسفانه در مدیریت این بخش هیچ برنامه مدونی وجود نداشت. تولید، محور توسعه یک کشور را تشکیل می‌دهد اما مدیریت راهبردی و صادرات از مقوله‌های اساسی قدرت اقتصادی است که ما در این زمینه دچار چالش بزرگی هستیم.»
وی ادامه داد: « اگر به شهرهای کشور سفر کنید، شهرک‌های صنعتی مختلفی را خواهید دید که با حجم کارخانجات مختلف در بخش تولید و صنعت اشباع شده‌اند و تنها ۲۰ درصد از این واحدها فعال هستند. این سندی قاطع است که کشور در زمان جنگ تحمیلی و پس از آن به‌جای تدوین برنامه منسجم برای توسعه روابط تجاری و صادرات کالا، بر تولید متمرکز شده و قابلیت صادرات هم با توجه به محدودیت‌های موجود بر ایران میسر نمی شود.»مشاور اقتصادی و سرمایه‌گذاری اتاق بازرگانی خرمشهر در عمان ضمن تأکید بر اینکه کشورهای در حال توسعه و به‌ویژه کشورهایی که از منابع نفتی برخوردار هستند، باید تمام توان و برنامه‌های خود را بر تولید، صنعت و کشاورزی متمرکز کرده و به‌تدریج تکیه به نفت را به حداقل برسانند، گفت: «کشوری در شرایط کنونی ابرقدرت نامیده خواهد شد که بتواند بخش کشاورزی و غذایی مردم خود را تأمین کرده و بدون نیاز به صادرات امور کشور را پیش ببرد.»
جنگ آغشته به نفت تنها اقتصاد و زندگی مردم کره خاکی را هدف قرار خواهند داد
 وی همچنین تصریح کرد: «ایران باید با توجه به دارا بودن شرایطی اقلیمی خاص و ثروت‌های خدادادی در بخش کشاورزی، اولین گام جهش تولید خود را در بخش کشاورزی و شیلات برداشته تا بدین صورت بخش عظیم نیازهای غذایی کشور تأمین شود، در ادامه این مسیر قسمت‌های دیگر نیز توسعه خواهد یافت. شرط رخداد این جهش عالی، وجود برنامه‌های مدون دولت و سازمان‌های ذی‌ربط برای توسعه اقتصاد داخلی و صادرات است.»باوی خاطرنشان کرد: «سیری در طول تاریخ  نشان می‌دهد که بیشتر جنگ‌ها بر اثر نفت و طلا بوده است. بر این اساس تا زمانی که نفت به‌عنوان بازوی تعیین‌کننده در قدرت‌های اقتصادی و سیاسی کشورهاست، این جنگ ادامه خواهد داشت؛ خواه جنگ نظامی باشد یا بیولوژیک یا سرد، تنها اقتصاد و زندگی مردم این کره خاکی هدف قرار می‌گیرد. اکنون با وجود پاندمی کرونا، دوقطبی شدن دنیا، جنگ بین دو اقتصاد جهانی چین و آمریکا و روند تولید، کاهش یا افزایش نفت در جهان،  قیمت نفت متغیر شده است. اما پیش‌بینی می‌شود که بهای آن تا ۴ ماه آینده به دو برابر قیمت فعلی برسد.»
دوران پساکرونا به تولید ناخالص و صنعت داخلی معطوف خواهد شد
وی با اشاره به اینکه کشورهای مختلفی در این جنگ اقتصادی جدید و بحران ویروسی، ضررهای عظیمی را متحمل شدند که بخش وسیعی از آن به قصه نفت بازمی‌گردد، بیان کرد: «سقوط قیمت نفت، تلنگر و هشداری به این کشورهاست تا فکر خود را بر صنعت داخلی و تولید ناخالص ملی متمرکز کنند. بی‌شک در دوران پساکرونا، بیشتر کشورها فعالیت مجدانه‌ای بر بخش تولید خواهند داشت  و  روند جذب سرمایه‌گذاران خارجی را تسریع خواهند کرد.»
مشاور اقتصادی و سرمایه‌گذاری اتاق باز رگانی خرمشهر در عمان، گفت: «قیمت نفت تا ۴ ماه آینده با توجه به رکود اقتصادی جهان، به ثباتی نسبی خواهد رسید زیرا در حال حاضر مشتری بالقوه‌ای نیز در بازار وجود ندارد. قیمت ها همچنین تا چندین دلار افزایش می‌یابد اما این افزایش، تأثیری بر بخش کسری بودجه کشورها نخواهد گذاشت. پیش‌بینی می‌شود در ۶ ماه آینده، اتفاقات سیاسی در منطقه خاورمیانه معادلات را عوض کند و قیمت نفت نیز سیر صعودی بگیرد.» 
درآمد نفتی دیگر جوابگو نخواهد بود
همچنین علی اصغر زرگر، کارشناس مسائل اقتصاد سیاسی و نفت، در مورد شرایط نفتی کشور در دوران پیش از بحران ویروس کووید۱۹ و شرایط فعلی، در گفت وگو با «رسالت» چنین می گوید: «وابستگی به نفت در بودجه سال ۹۹ کمتر از بودجه‌های دیگر در نظر گرفته شده بود. متأسفانه تحریم‌ها تأثیر بسیار زیادی بر شرایط نفت کشور گذاشتند و ایران در سال گذشته نتوانست نفت مازاد بر مصرف داخلی را صادر کند. آمار و ارقام فروش نفت برای جلوگیری از نفوذ و جاسوسی دشمنان، باید در شرایط محرمانه‌ای قرار گیرد. حقیقت تلخ این است که دیگر نمی‌توانیم با تکیه بر درآمد نفتی، نیازهای کشور را تأمین کنیم.»وی ضمن بیان اینکه حمایت از بخش های خصوصی، مدیریت پول‌های سرگردان و متمرکز کردن آن ها به بخش تولید، راهی معقول و چاره‌ساز برای اقتصاد ایران خواهد بود، ابراز کرد: «بحران کرونا اقتصاد بیشتر کشورهای درگیر با این ویروس را تحت‌الشعاع قرار داده است. اکنون کشورهای مختلفی درآمد نفتی داشتند و سعی دارند با ایجاد ثبات میان عرضه و تقاضا، قیمت نفت را حفظ کنند. در چنین شرایطی باید از مسیرهایی که به  نفت مربوط نمی‌شود و راه‌هایی که بتوان پروژه‌های توسعه‌ای را حفظ کرد، اقتصاد را سرپا نگاه دارند.»
حرکت در مسیر تحقق شعار جهش تولید 
زرگر تصریح کرد: «دولت باید توان مالی خود را در یک چرخه تولید به حرکت درآورد. اقتصاددانان معتقدند که این توان مالی باید در بخشی سرمایه‌گذاری شود که توانایی به حرکت درآوردن چرخ دنده‌های دیگر اقتصاد را داشته باشد. بر این اساس بهره‌برداری از منابع عظیم داخلی و همچنین استفاده از نیروی کار جوان همراه با چشم‌انداز فرامرزی، می‌تواند کشور به سمت تحقق شعار  سال سوق داد.»وی ضمن بیان  این جمله که نفت و درآمد حاصل از آن، دیگر قابل چشم‌پوشی است، بیان کرد: «درآمد نفتی اکنون به هیچ عنوان پاسخگوی پروژه‌ها و طرح‌های توسعه‌ای نیست. پاندمی کرونا شرایط سوخت جهانی و موضوعات مربوط به نفت را به‌شدت تغییر داده است. کاهش تقاضای نفت، نوسان‌های مربوط به آن و از طرف دیگر اختلاف‌نظرهای میان کشورهایی چون روسیه و عربستان که به جنگ نفتی نیز تعبیر می‌شود، علت‌هایی بر بحران جهانی این ویروس است. »این کارشناس مسائل اقتصاد سیاسی و نفت در انتها اظهار داشت: «افت قیمت نفت در درازمدت موجب سقوط بورس‌های نفتی خواهد شد. درخواست آمریکا مبنی بر کاهش عرضه نفت حدود ۱۰ درصد قیمت آن را افزایش داد اما پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که قیمت این طلای سیاه، به قیمت پیش از این بحران بازنخواهد گشت و در مرز ۳۵ میلیاردلار تخمین زده می‌شود. به کار افتادن چرخه تولید در دو ماه آینده، می‌تواند معاملات را تغییر داده و ارزش نفت را افزایش داده یا حداقل به جایگاه قبلی خود بازگرداند.»