مرضيه صاحبي
«بياييد به درياچه اروميه برويم و با اشک‌هايمان آن‌را پُر کنيم.» اين جمله دردآور را ساليان پيش از زبان مردم آذربايجان شنيده ايم اما وقتي از هزار وعده خوبان يکي هم وفا نکند، اعتراض هاي مردمي با تکيه بر نمادها و نشانه ها هم سودي ندارد. ظرف يک دهه اخير آب خوش از گلوي درياچه اروميه پايين نرفته و همواره هيولاي خشکيدگي بر سرش سايه افکنده است. شايد اگر به مدد بارش هاي اخير نبود، دولت نمي توانست مدعي شود که پيکر نيمه جان و مشقت کشيده اش را کمي تا قسمتي احيا کرده است! حال آنکه ۶ سال پيش هم پس از وقوع بارش ها، اين درياچه تا مدتي حفظ ظاهر کرد اما خيلي زود به خاطر تبخير در ماه هاي گرم و عدم تامين حقآبه محيط زيستي به همان سرنوشت غم انگيز گذشته دچار شد.
پس در شرايط فعلي، هرچه هست، اعجاز باران است. با اين حال ستاد احيا خود را تمام قد، منجي مي داند و در ارائه آمارها از افزايش ۹۲ سانتي متري تراز آب نسبت به ابتداي سال آبي جاري و افزايش ۱۰۲۰ کيلومتر مربعي سطح آبي آن خبر مي دهد. به روايت رئيس سازمان حفاظت محيط‌زيست تاکنون بيش از ۷ هزار ميليارد تومان براي احياي اين درياچه سرمايه‌گذاري شده اما صاحب نظران معتقدند به رغم اين هزينه گزاف، کارنامه ستاد احيا چنگي به دل نمي زند.
مي گويند، سرآغاز رو به خشکي نهادن درياچه از اواسط دهه ۸۰ بوده و تصاوير ماهواره اي گوياي اين واقعيت تلخ است که در سال ۲۰۱۵ حدود ۸۸ درصدِ مساحت درياچه از دست رفته است. البته طرح اين ادعا از سوي کارشناسان مطرح شده و روزنامه رسالت فقط در پي انعکاس ديدگاه ها و تحليل وضعيت درياچه اروميه است و بس. اما در رابطه با خشکيدگي آن هم، علل متفاوتي ذکر شده از احداث بزرگراه ها، توسعه کشاورزي، استفاده بي‌رويه از منابع آب تا ساخت سد بر روي رودخانه‌هاي حوزه آبريز اين درياچه و تغييرات اقليمي و خشکسالي، حال آنکه محققان اثبات کرده اند که خشک‌سالي فقط سبب کاهش ۵ درصدي بارش در حوزه آبريز درياچه شده و آنچه بحران آفرين بوده؛ اقدامات انساني و احداث پروژه‌هاي توسعه طلبانه با اهداف اقتصادي است. حال گفته مي شود به منظور نجات درياچه اقداماتي نظير لايروبي و هدايت آب هاي سطحي و افزايش تراز درياچه از سوي ستاد احيا انجام پذيرفته که هريک از اين موارد از سوي ناظران و تحليلگران مسائل محيط زيست مردود اعلام شده است.
*ستاد احيا درياچه اروميه چه کرده است؟
عباس محمدي، در قامت کنشگر محيط زيست به روزنامه رسالت مي گويد: «مجموعه اقدامات ستاد اين بوده که با لودر، زرينه رود را به سيمينه رود وصل کرده اند تا به خيال خودشان لايروبي کنند. رودخانه يک اکوسيستم بوده و حيات در آن جاري است. آقايان در ستاد احيا؛ رودخانه را به کانال تبديل مي کنند و اين به معناي لطمه اساسي و هميشگي به درياچه است.»
محمد درويش هم از ديگر فعالان و کنشگران محيط زيست در گفت‌وگو با روزنامه رسالت بر اين امر تصريح مي کند که «ستاد احيا از شهريور ۹۳ عملا کار خودش را آغاز کرده و قرار بوده هر سال ۳/۱ دهم ميليارد مترمکعب حقآبه به درياچه اروميه اختصاص بدهد پس امروز بايد دست کم ۱۵ ميليارد متر معکب در درياچه آب داشته باشيم ولي اين امر تحقق پيدا نکرده و حتي بخشي از اراضي کشاورزي در حوزه آبخيز درياچه گسترش پيدا کرده است. به عنوان مثال چغندرکاري در اين حوزه آبخيز و در منطقه مياندوآب حدود ۲۰ هزار هکتار افزايش يافته و چاه هاي حفر شده نيز در اين ۵ سال به طرز محسوسي رشد داشته است. يعني حتي ستاد احياي درياچه اروميه نتوانسته کشاورزي را مديريت کرده تا مصرف را کنترل کند. فقط براي يک‌سري عمليات سازه اي خرج کرده است. مثل طرح انتقال آب از زاب به درياچه اروميه و طرح انتقال آب از ارس به مرند و يا لايروبي ها و يک‌سري عملياتي که هيچ نوع اثرگذاري مثبت و ملموسي در آنها نديده ايم. حالا فشار آورده اند که تصفيه خانه تبريز و اروميه راه بيفتد که حتي آن هم هنوز اتفاق نيفتاده است.»
اما به رغم همه اين مسائل، مطابق اظهارات فرهاد سرخوش، مدير دفتر استاني ستاد احياي درياچه اروميه در آذربايجان غربي، حجم آب درياچه اروميه از مرز ۵ ميليارد مترمکعب گذشته است که در مقايسه با زمان مشابه سال گذشته ۲ ميليارد و ۹۵۰ ميليون متر مکعب افزايش را نشان مي دهد.
* ميزان ريزش هاي آسماني ۵۷ درصد بيشتر از ميانگين ۶۰ ساله
محمد درويش حلقه مفقوده اين افزايش را در ريزش باران دانسته و مي افزايد: «دستکم طي ۱۰ سال اخير درياچه اروميه هيچ وقت چنين حجمي از آب را به خود نديده است. ما دو سال پياپي با يک ترسالي فوق العاده در حوزه درياچه اروميه روبه رو بوده ايم و در واقع سال گذشته که تمام کشور در خشکسالي به سر مي برد، اين حوزه آبخيز ميزان ريزش هاي آسماني اش بيش از
۴۰ درصد از ميانگين ۶۰ ساله بيشتر بود و امسال بيش از ۵۷ درصد از ميانگين ۶۰ ساله بيشتر است. حجم آبي که طي اين ۸ ماه در حوزه آبخيز درياچه اروميه آمده حدود ۱۸ ميليارد مترمکعب است بنابراين ستاد درياچه اروميه نمي تواند بگويد که اگر امروز وضعيت درياچه خوب است، اين ناشي از عملکرد برنامه هاي ماست چرا که قبل از اين بارندگي ها يعني در مهرماه سال گذشته به شدت سطح درياچه اروميه پايين بود يا در شهريورماه سال ۱۳۹۶ سطح اين درياچه داشت به کمترين حد خودش نزديک مي شد.»
سال ۹۲ حجم درياچه ۱۵۸۰ ميليون متر مکعب بوده، يعني تقريبا ۱/۵ ميليارد و اين درياچه در روزهاي خوبش حدود ۱۰ تا ۱۵ ميليارد و چه بسا برخي سالها ۲۵ تا ۳۰ ميليارد متر مکعب هم آب داشته است، يعني در هر صورت تا اوايل دهه ۸۰ هميشه آب درياچه بالاي ۱۰ ميليارد مترمکعب بوده است. حالا عباس محمدي تاکيد مي کند که «حجم آب ۱/۵ ميلياردي درياچه در سال ۹۲ حدود يک دهم تا يک پانزدهم آب در دهه ۴۰، ۵۰ و ۶۰ و ۷۰ بوده و اين نشان دهنده يک سوء مديريت بزرگ در مديريت آب هاي سطحي از جمله درياچه اروميه است. از طرفي ميانگين بارش ها در تمامي اين سالها با نوسانات تقريبا زيادي از ۲۵ سانتي متر تا حدود ۴۰ سانتي متر در سال همراه بوده بنابراين هيچ اتفاق عجيب و غريبي به لحاظ بارندگي در اين حوزه رخ نداده به جز امسال يعني سال آبي ۹۸-۹۷ که در واقع يک سال خوب و بالاتر از ميانگين بوده اما در سال‌هايي که درياچه رو به خشکي رفته، اساسا اتفاق ناگواري نيفتاده است.»
اگرچه تغييرات اقليمي و ميانگين دما بالا رفته و طبعا تبخير هم زياد شده اما محمدي معتقد است که به «هيچ عنوان نمي توان اين موارد را عامل خشک شدن درياچه عنوان کرد به يک دليل خيلي ساده، اينکه اگر شما درياچه را دايره اي با شعاع ۱۶۰ تا ۱۷۰ کيلومتر در نظر بگيريد، يک درياچه در ترکيه به نام وان و يک درياچه هم در ارمنستان به نام سوان است و درياچه اي هم در عراق داريم که اقليمش از ايران هم خشک تر و گرمتر است حالا ترکيه و ارمنستان را ممکن است بگويند که خنک تر بوده و تبخير کمتر است که خيلي هم اختلاف ندارد و اقليمش شبيه اقليم آذربايجان غربي ماست ولي درياچه اي که در عراق است حتي خشک تر از منطقه اروميه است و در مجموع هيچ کدام از سه درياچه مورد اشاره، خشک نشدند.»
محمد درويش هم بر اين باور است که «تغييرات اقليمي به نفع درياچه اروميه بوده است بنابراين آنچه اين درياچه را نابود کرده، وسعت اراضي کشاورزي است که در طول دو دهه اخير از ۳۲۰ هزار هکتار به ۶۸۰ هزار هکتار افزايش يافته است و ۷۲ سد روي يازده رودخانه اي احداث شده که وارد درياچه اروميه مي شود و عملا همه مجراهاي ورودي به درياچه را خشکانديم و باعث اصلي آن وزارت جهاد کشاورزي و وزارت نيرو و سازمان حفاظت محيط زيست است. البته تبخير و گرم شدن در خشک شدن درياچه تاثير داشته اما اصل ماجرا اين است که ما اجازه نداديم يک قطره آب از رودخانه ها به درياچه برسد و حتي در حوزه آبخيز «باراندوز» به عنوان تنها رودخانه اي که سد ندارد، آنقدر کشت و صنعت را گسترش داديم و موتور پمپ گذاشتيم و مسير رودخانه را تغيير داديم که حتي يک قطره آب از باراندوز به درياچه اروميه نمي رسد.»
اما عباس محمدي علل مسائل بوجود آمده را ناشي از اشتباهات بزرگ در مديريت منابع آب دانسته و عنوان مي کند: اولين و بزرگترين اين اشتباهات، سدسازي است. شما بيش از ۴۰ سد بر روي تمام رودخانه هايي که وارد درياچه مي شود، احداث کرده ايد خب راه ورود آب به درياچه شده است. اتفاقا حوزه اروميه حوزه اي است که تمام آبش از داخل کشور تامين مي شود يعني ما نه رودخانه اي داريم که از خارج بيايد و نه آبي از اينجا به خارج مي رود و دست خود ما بوده است. بنابراين از سال ۸۰ به بعد مرتبا آب درياچه کاهش مي يابد تا دهه ۹۰ به شکلي بحراني، حجم آب درياچه از لحاظ اختلاف ارتفاع با درياي آزاد به تراز حدود ۱۲۷۰ متر و حجمش به زير
۳ ميليارد مترمکعب مي رسد و در سال ۹۱ به ۱/۵ ميليارد رسيده که فوق العاده پايين است.»
سال ۹۲ ستاداحياي اروميه تشکيل شده اما بررسي ها نشان مي دهد، آب درياچه ۱/۵ ميليارد شده و سال ۹۳ به رغم اينکه ستاد اعتبار هم دريافت کرده، آب درياچه ۲ ميليارد و ۸۰۰ ميليون متر مکعب شده است، حال آنکه بارندگي نزديک به ۴۰ سانتي متر بوده، يعني ستاد در اين ميانه کاري نکرده و اين بارندگي بوده که افزايش پيدا کرده است. در سال ۹۵ بارندگي از ميانگين بالاتر بوده يعني کمي بالاتر از ۴۰ سانتي متر و حجم آب ۲ ميليارد و ۴۰۰ ميليون مترمکعب شده است. اين هم نشان دهنده اين است که ستاد احيا کاري نکرده است.
محمدي با طرح اين پرسش که مگر ستاد نمي گويد ما در احيا موثر بوده ايم؟ مي افزايد: سال ۹۴ يا ۹۵، دو سال و نيم پس از آغاز به کار ستاد، آب درياچه تقريبا از سال ۹۱ کمتر شد. در سال آبي ۹۶-۹۵ ميانگين بارندگي از نرمال کمتر بوده و نزديک به ۳۰ سانتي متر است. يعني با کم شدن بارندگي، آب خيلي کمتر شده و ۲/۲ شده است. موقعي که بارندگي زياد بوده، آب درياچه بالا رفته و در هنگام کاهش بارندگي، آب درياچه پايين آمده و در تمام اين سالها ستاد به رغم دريافت حدود ۳ هزار ميليارد تومان اعتبار کاري نکرده و بعد سوال مي شود که اين ۳ هزار ميليارد تومان که حدود ده برابر بودجه سازمان حفاظت محيط زيست است، در کجا هزينه شده؟ در سال آبي ۹۷-۹۶ ناگهان ميانگين بارندگي ما بالاي ۴۰ سانتي متر مي رود. آب درياچه در خردادماه رسيده به ۵ ميليارد و ۳۰۰ ميليون متر مکعب درحالي که بازهم ستاد کاري نکرده است، اگر کاري کرده بود، چرا در سال ۹۶-۹۵ آب درياچه به کمترين حد خود در اين چهار سال فعاليت رسيده است؟ از سال ۹۲ تا ۹۶ اين ستاد مشغول فعاليت بوده، آب درياچه در سال آبي ۹۶-۹۵ از سال آبي ۹۱-۹۰ يعني قبل از ستاد حدود ۳۰۰ ميليون متر مکعب کمتر بوده است. در سال آبي ۹۷-۹۶ ميانگين بارندگي بالا رفته و در فروردين ۹۸ بارندگي بي سابقه اي داشته ايم که بخاطر بارندگي زياد و غيرعادي، آب درياچه به ۵ ميليارد و ۳۰۰ ميليون متر مکعب رسيده است. اين نشان مي دهد که ستاد احيا کاري نکرده و حجم آب درياچه فقط ناشي از بارندگي بوده است.»
* آب درياچه در شرايط فعلي هم بسيار بحراني است
ستاد مدعي است باتوجه به اقداماتي که داشته اند آب درياچه حدود يک متر نسبت به سال قبل بالا آمده، حال آنکه به روايت محمدي، در شرايط فعلي هم وضعيت درياچه بسيار بحراني است. درياچه اي که تا ۳۰ ميليارد مترمکعب آب داشته، در حال حاضر در پرباران ترين سال ما ظرف ۲۰ سال گذشته ۵ ميليارد آب دارد يعني يک ششم سال هاي خوبش پس درياچه حالش خوب نيست و اساسا اوضاع به ساماني ندارد که ستاد بخواهد از کارنامه خودش دفاع کند. در سايت ستاد احيا ادعاهايي صورت گرفته و اين ادعاها با اعداد و ارقام پيچانده شده تا يک فرد عادي احساس کند که ستاد احيا کارهايي انجام داده که درياچه نجات پيدا کرده است.
محمدي تصريح مي کند: «از جمله ادعاهاي مطرح شده اين است که «در سال ۹۶-۹۵ پس از اقدامات ستاد احياي اروميه درحالي که ميزان بارش به مراتب از دو سال ياد شده پايين تر بوده است…..»، اولا مراتب به معناي چندمرتبه است يعني دارند به گونه اي وانمود مي کنند که در سال ۹۶-۹۵ بارندگي در منطقه به مراتب پايين تر بوده است حال آنکه وقتي شما مي گوييد مراتب يعني ۳۰ سانتي متر بوده و امروز شده ۱۰ سانتي متر ولي حالا خودشان داخل پرانتز ذکر کرده اند که ۶۴ سانتي متر کمتر از ميزان متوسط ۵۰ سال است يعني ۶ سانتي متر. در واقع ميانگين بارندگي اين حوزه بالاي ۴۰ سانتي متر است، حالا شش سانتي متر کم شده، اينکه مراتب نمي شود. يعني يک نوسان کوچک بوده و مي توان گفت اين نوسان معنادار نيست. در اين سال درياچه ۱۳۰ ميلي متر افت کرده، حالا ادعاي خنده دار آقايان اين است که به رغم اينکه بارندگي به مراتب کمتر بوده، افت درياچه کمتر از سال قبلش بوده است.»
ما اصولا در سرزمين خشکي زندگي مي کنيم که نوسانات بارندگي اش بسيار زياد است و درياچه اروميه در تمام طول حيات خودش با اين نوسانات ساخته است. از سال ۴۷ تا اوايل دهه ۸۰ همين اتفاقات را شاهد بوده ايم. حوزه درياچه ۲۹۲ ميلي متر بارندگي را در سال ۱۳۶۲ تجربه کرده و ۱۲ ميليارد مترمکعب هم آب دارد.
اين کنشگر محيط زيست در ادامه مي گويد: «درياچه اروميه مثل بسياري از تالاب هاي ديگر ما با اين نوسانات اقليمي سازگار بوده و اين گونه نبوده که يک‌سال باران زياد باشد و يک‌دفعه آب آن بالا برود و يک‌سال که بارندگي کم است، آب آن پايين برود. نوسانات درياچه به نسبت بارندگي کمتر بوده است. چرا در حال حاضر زياد شده؟ بخاطر اينکه وقتي شما در يک کاسه خالي، نصف ليوان هم آب بريزيد خودش را نشان مي دهد ولي در يک کاسه پر، مقداري آب بريزيد، نشان نمي دهد. پس درياچه اروميه هم مثل کاسه اي خشک بوده و ناگهان باران هم باريده، طبيعتا درياچه پرآب ديده مي شود درحالي که
۵ ميليارد مترمکعب بيشتر نيست. اگر اين گرمايي که در حال حاضر آغاز شده، تداوم پيدا کند، تا انتهاي امسال اين درياچه به حول و حوش ۲/۵ تا ۳ ميليارد مترمکعب يعني شرايطي کاملا بحراني مي رسد. براي اينکه اگر در يک کاسه، يک سانتي متر آب داشته باشيد و زيرآفتاب قرار بدهيد خيلي سريع خشک مي شود، اگر ۱۰ سانتي متر آب داشته باشد، کمي بالا و پايين مي شود چون تاب آوري کاسه بيشتر است. اروميه همين حالا هم به دليل ساخته شدن سدها در شرايط کم آبي به سر
مي برد، آقايان در همين سال پرآب، دريچه سدها را قطره چکاني باز کردند، با اين استدلال که ما بايد آب را براي کشاورزي، ذخيره کنيم. پس به استناد همين آمار و سخني که ستاد اروميه مطرح کرده، درياچه تا آخر سال آبي ۹۷ و اول ۹۸ رو به افول بوده و همه ما مي دانيم که در اسفند و فروردين و تا نيمه اردبيهشت ۹۸ بيشترين بارندگي ها را داشته ايم و اين کاملا واضح است که ستاد کاري انجام نداده است.»
*چه بايد کرد؟
تا به اينجاي کار مشخص است که وضعيت درياچه تفاوتي نکرده و اندک تغيير آن به واسطه بارندگي بوده است. اين ستاد وعده هايي مبني بر توسعه سامانه هاي آبياري نوين، طرح تعادل بخشي منابع آب زيرزميني، مرمت تاسيسات آبي در دست بهره برداري و پروژه هاي جايگزين کشت داده اما هيچ کدام انجام نپذيرفته است.
محمدي در پاسخ به چرايي خشکيدگي درياچه اروميه ظرف ساليان گذشته و اقدامي که بايد انجام بگيرد،
اين گونه توضيح مي دهد: «بنده در کميته احياي اکولوژيک به عيسي کلانتري متذکر شدم که در هر منطقه اي آنچه طبيعت ساخته، بهترين وضع براي آن منطقه است. آيا درياچه اروميه را بودجه درست کرده؟ اين مسئله خدادادي است. پس چرا اين طور شده؟ چون بيشترين فشار انساني بر اين درياچه وارد شده و اگر واقعا مي خواهيم درياچه را احيا کنيم و قصد بودجه خواري نداريم، اولين کاري که مي کنيم اين است که فشار را کم کرده و يک سال دريچه سدها را باز کنيم، اگر نتيجه نگرفتيم، بعد برويم از رودخانه زاب در کردستان آب بياوريم. منتها کلانتري و هم فکرانشان دنبال طرح هاي هزينه بر نظير احداث تسويه خانه، طرح لايروبي رودخانه هاي حوزه درياچه اروميه و انتقال پساب تسويه شده اند، حال آنکه بدون اين ها هم درياچه زنده بوده است. در حال حاضر صحبت اين است که از درياچه وان در ترکيه آب بياورند. مدتها قبل در ستاد صحبت آب از درياچه خزر هم بود که اين مسئله خوشبختانه متوقف شد. مي خواستند با ميلياردها ميليارد پول، آب به درياچه اي بريزند که خودشان جلوي هرچه رودخانه و مسيري که آب به داخل درياچه مي ريزد را با سد بسته اند. کدام عقل سليمي قبول مي کند که شما جلوي آب خدادي را مسدود کنيد و آب را از ۱۰۰ تا ۲۰۰ کيلومتر آن طرف تر بياوريد. از طرف ديگر براي اصلاح کشاورزي هم عملا در منطقه هيچ اتفاقي نيفتاده است. بنابراين سطح توسعه کشاورزي نه تنها کمتر نشده بلکه بيشتر شده است. يکي از اقدامات اساسي که بايد ستاد انجام مي داد و جزء وظايف خود تعريف کرده، اين است که توسعه کشاوزي را محدود کنند و مصرف آب کشاورزي پايين بيايد حال آنکه بالاتر رفته است. کشاورزي ما بايد به اين سمت برود که از يک متر مکعب آب، بيشترين محصول را برداشت کنيم. در حال حاضر براي توليد يک کيلو گرم گندم، ۱۵۰۰ ليتر آب مصرف مي کنيم اما در اسپانيا يک پنجم آب مصرف مي شود.»
فارغ از مباحث ذکر شده، طرح اين پرسش ضروري به نظر مي رسد، اينکه درياچه هاي رو به خشکي چه سرانجامي پيدا مي کنند؟ آيا هنوز امکاني براي نجات درياچه اروميه وجود دارد؟ محمد درويش مي گويد: «اگر مديريت درستي اعمال کنيم و وابستگي معيشتي به منابع آب و خاک را در حوزه آبخيز درياچه کاهش داده و سراغ تقويت گردشگري، استحصال انرژي هاي نو و استفاده از مزيت هاي تجاري و همجواري آن با چند کشور همسايه برويم، آن وقت است که درياچه اروميه مي تواند به راحتي حقآبه خودش يعني ۳/۱ ميليارد مترمکعب را بدست بياورد و دوباره به شرايط نرمال خودش بازگردد.»
*کارنامه ستاد احيا صفر است
اما محمدي معتقد است: «در همين منطقه ما ترکيه، ارمنستان و عراق درياچه هايي دارند که هيچ کدام به سرنوشت اروميه دچار نشده اند. اين نشان مي دهد که يک جاي کار مي لنگد. بنابراين قبل از اينکه به فکر احيا باشيم بايد فشار بر درياچه را کم کنيم. اين فشار ناشي از ۴۰ سد است که نمي گذارد آب وارد درياچه شود. دوم اينکه تجارب ما نشان مي دهد، درياچه هايي در دنيا خشک شده و بعد به صورت کامل يا نيمه احيا شده اند و علت موفقيت؛ احيا اکولوژيک بوده است يعني اجازه داده اند
طبيعت و نظام خلقت کار خودش را بکند که مثال ها متعدد است. در آمريکا يک درياچه نمک احيا شده، البته نه به صورت کامل. اگر اشتباه نکنم اين درياچه در دهه ۸۰ يا ۹۰ ميلادي بالاي ۹۰ درصدش خشک مي شود ولي طي برنامه ۱۰ تا ۱۵ ساله بدون اينکه ميزان بارندگي افزايشي پيدا کند، احيا شده است. اقليم غرب آمريکا مثل ايران است يعني بارندگي زير ۳۰ سانتي متر در سال بوده و هوا هم خيلي گرم است ولي در هر صورت درياچه احيا شده. مثال ديگر بحرالميت است که در مرز اردن و اسرائيل است، درياچه بحرالميت در منطقه اي خشک تر از اروميه واقع شده و اگرچه آب آن ظرف ۳۰ يا ۴۰ سال اخير کم شده اما با اين وجود مثل اروميه نابود نشده است. اما در ايران، وزارت نيرو و ستاد احيا و متاسفانه شرکت هاي پيمانکاري که در کار مديريت آب هستند براي اينکه بودجه هاي
بيشتري دريافت کنند، دنبال اقدامات پرسرو صدا و پرخرج هستند که يکي از بهترين تله ها براي تور کردن بودجه؛ سد، کانال و تونل انتقال آب است و براي احيا درياچه اروميه نيز همين راه را رفته اند و به طور قطع اين راه شکست مي خورد، کمااينکه در حال حاضرهم ستاد کارنامه اش صفر است.»
در ادامه به منظور حفظ رسالت حرفه اي خود با مسعود تجريشي، مدير دفتر برنامه ريزي و تلفيق ستاد احياي درياچه اروميه هم گفت‌وگو کرده ايم تا تحليل هاي ما پيرامون وضعيت درياچه يک سويه نباشد. او تاکيد مي کند که «ما در سال ۸۵، ۸۶ و ۸۸ و ۸۹ بارش هايي شبيه به امسال داشته ايم. البته اين بارش ها حدود ۳۰ درصد بيشتر بود. در آن دوران يک سال تراز درياچه افزايش پيدا نکرد، در يک سال ۱۲ سانت هم کاهش پيدا کرد. اين نشان مي دهد که حتما اقداماتي صورت گرفته و باعث شده بيش از يک متر در درياچه افزايش ارتفاع داشته باشيم که مهمترين اين اقدامات، لايروبي است. ما در گذشته وقتي بارش هاي خوبي داشتيم، آب نمي توانست خودش را به درياچه برساند بنابراين پخش و در نهايت تبخير مي شد.»
او در ادامه مي گويد: «نزديک به ۲۲۰ کيلومتر در آذربايجان غربي و شرقي لايروبي انجام شد که نزديک به ۱۲۰ ميليارد تومان هزينه صرف شده، اين لايروبي ها باعث شد هم خسارت سيل نداشته باشيم و هم آب بدون اينکه خسارتي بزند و تلفات بدهد، خودش را به سمت درياچه برساند. اقدام دوم رهاسازي آب سدها بود. در گذشته رهاسازي انجام نمي شد و آب پشت سد مي ماند و براي کشاورزي مصرف مي شد. ما از حدود ۴ سال پيش با وزارت نيرو هماهنگ کرديم که سهم آبه درياچه را بايد وزارت نيرو بدهد. متاسفانه در سال‌هاي قبل، اين کار را از اسفندماه شروع کرده و
سهم آبه درياچه را مي دادند اما همين که به اوايل ارديبهشت مي رسيديم، مي گفتند در صورت رهاسازي، کشاورزان برداشت مي کنند. اما با هماهنگي که با وزارت نيرو انجام داديم، تقريبا از اواخر دي ماه و اوايل بهمن ماه رهاسازي‌ها را شروع کرديم و امسال تاکنون بالاي ۲ ميليارد مترمکعب آب سمت درياچه رها کرده ايم که متاسفانه به دليل مصادف شدن با فصل زراعي امکان تداوم برقرار نشد. لذا مجموعه اين اقدامات باعث شده سال گذشته ۲/۱۴ ميليارد متر مکعب آب در درياچه داشته باشيم و در حال حاضر ۵/۱۴ ميليارد متر مکعب آب داريم اما حجم بارش ها در سال ۸۵، ۸۶ و ۸۸ و ۸۹ هم بسيار خوب بود ولي ما نتوانستيم تراز و حجم درياچه را افزايش دهيم.»
*انتظار داريم درياچه هنوز در وضعيت تثبيت بماند
مدير دفتر برنامه ريزي و تلفيق ستاد احياي درياچه اروميه در پاسخ به اين پرسش که آيا فکر مي کنيد وضعيت فعلي درياچه پايدار بماند؟ مي گويد: « ۶۰ درصد سطح ارتفاع آب درياچه اروميه از ۶۰ سانت کمتر است. ميزان تبخير سالانه ما بالاي ۸۰ سانت است. پس هر جا که عمق نگرفته و عمقش کمتر از ۸۰ سانت باشد، حتما خشک مي شود. امسال وضعيت درياچه اروميه به مراتب از ده سال اخير بهتر شده است. ما انتظار داريم درياچه هنوز در وضعيت تثبيت بماند و ترازش در انتهاي شهريور و مهرماه که انتهاي سال آبي هست، نسبت به وضعيتي که طي ۷ يا ۸ سال اخير داشته، هنوز بهتر شود.»
درباره وضعيت بغرنج درياچه اروميه طي يک دهه اخير، مطالعاتي در خارج و داخل و ستاد احيا انجام شده که حاوي چند نکته است، اين نکات را از زبان تجريشي مي خوانيم: «اول اينکه تغييرات اقليمي در شرايط بحراني درياچه سهم ۲۰ درصدي دارد و مديريت منابع هم حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد نقش داشته و بقيه آن سهم توسعه اراضي کشاورزي و الگوهاي نادرست است. به عنوان مثال قرار نبود چغندر قند را در استان بيشتر از صد هزار تن توليد کنيم. اما بالغ بر صدهزار تن چفندر قند توليد کرديم. خب اين توليد مازاد را که آب بسيار زياد هم مصرف مي کند، چه کار کرده ايم؟ هزار کيلو از اروميه برده ايم به مشهد و اصفهان. نکته جالب اين است که ارزش اقتصادي شکر، معادل اين چغندري که جابجا کرده ايم حدود ۱۸۰ ميليون دلار بوده يعني اين حدود هزينه مي برده تا ما از خارج وارد مي کرديم درحالي که ۲۰۰ ميليون دلار خرج سوخت و لاستيک کرده ايم تا اين محصول را جابه‌جا کنيم. اصلا به آب و خسارت هايي که زده کاري نداريم. بنابراين مديريت و سياست‌گذاري مان غلط بود بنابراين اين مسائل باعث شده که درياچه ما خشک شود و در سال ۱۳۸۷ يک برنامه ۵ ساله اي را دولت وقت مي گذارد تا بتواند ظرفيت درياچه را بهبود ببخشد و در سال ۱۳۹۲ حتي يک اقدام اجرايي هم انجام نشد به صورتي که ما از سال ۱۳۷۳ و ۱۳۹۲ سالانه چه بارش خوب بوده يا نبوده ۴۰ سانت تراز و ۳۰ ميليارد مترمکعب در ۲۰ سال آب درياچه را از دست داده ايم. اين حاکي از آن است که نتوانسته ايم برنامه ريزي منسجم داشته باشيم. ما در
۴ سال اخير حدود ۲۹ درصد مصرف آب اراضي کشاورزي مان که در پاياب سدها بوده را کاهش داديم. نکته جالب اينکه با اين ۲۹ درصدي که تاحالا کاهش پيدا کرده، فقط در مياندوآب دو سال پيش توليدات کشاورزي مان ۱۷ درصد افزايش پيدا کرده است. به خاطر اينکه بيش از نياز آب نداده بودند و به ريشه گياه هوا خورده و پوسيدگي اتفاق نيفتاده است، پس نقش قابل توجهي هم مديريت منابع مان داشته است. همان طور که در سال‌هاي اخير توانستيم ۲۹ درصد را کاهش دهيم و هيچ اتفاقي هم نيفتاده و اين آب به سمت درياچه رفته است.»هريک از صاحب نظران با ارائه آمارهايي، ديدگاه خود را مطرح کردند حال قضاوت با شما…….