اگرچه در سال‌های گذشته کاشت چمن در فضای سبز طبق مصوبه شورای شهر ممنوع شده است، اما کماکان بخش قابل توجهی از پوشش فضای سبز تهران به چمن،که یکی از ویژگی‌های بارز آن مصرف بسیار زیاد آب است و سهم زیادی از آن از آب‌های زیرزمینی تأمین می‌شود، اختصاص دارد.

این در حالی است که طبق آمار و اطلاعات برخی کارشناسان، وضعیت فرونشست زمین در برخی مناطق بحرانی شده و یکی از علت‌های اصلی آن برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی است.

به گفته کارشناسان این حوزه، اگر یک تالاب را از دست بدهیم با چند سال مدیریت و پرداخت حق‌آبه می‌توان به احیای آن امیدوار بود، اگر خاک را از دست بدهیم هر سانتی‌متر آن بعد از ۸۰۰ سال دوباره احیا می‌شود اما وقتی فرونشست رخ می‌دهد، دست‌کم ۵۰ هزار سال زمان می‌برد تا دشتی که دچار آن شده است، دوباره تاب‌آ‌وری خود را به دست آورد.

بنابراین اگر این بحران در تهران و سایر شهرهای کشور جدی گرفته نشود قطعاً با مشکلات و مخاطرات جدی مواجه خواهیم؛ اگرچه اندیشیدن تدابیر لازم برای پیشگیری از افزایش فرونشست نیازمند تصمیمات مسئولان کشوری است اما درباره این موضوع با مهدی پیرهادی رئیس کمیسیون سلامت و محیط زیست شورای شهر تهران به گفت وگو نشستیم تا از تدابیری که مدیریت شهری به سهم خود می‌تواند در پیشگیری از افزایش فرونشست در تهران بیندیشد، مطلع شویم؛ مشروح این گفت‌وگو تقدیم مخاطبان تسنیم می‌شود:

 مدیریت شهری برای پیشگیری از فرونشست زمین چه اقداماتی انجام داده یا در دستور کار دارد؟

درباره فرونشست باید همه ابعاد پیدایش آن مورد توجه قرار گیرد؛ استفاده بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی تنها به عنوان یکی از مؤلفه‌های تأثیرگذار در این امر شناخته می‌شود و در خصوص سایر عوامل مهم فرونشست زمین در شهر تهران می‌توان به خشکسالی، تغییر اقلیم، خروج منابع آبی به خارج از حوزه منابع آب شهر تهران، کاهش ورودی آب به سفره‌های زیرزمینی و در نهایت استفاده بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی اشاره کرد.

منابع آب‌های زیرزمینی و فضای سبز شهری در کلانشهر تهران که دارای آب و هوایی خشک و نیمه خشک است، مانند دو گوهر گرانبهاست که باید از آنها محافظت کرد و برقراری توازن در این خصوص از اهداف مدیریت شهری در این دوره است که از طرفی با توسعه فضای سبز ریه‌های تنفسی شهر تقویت و از سوی دیگر با کاهش برداشت از آب‌های زیرزمینی از خطر فرونشست پیشگیری شود.

در حال حاضر شهرداری تهران از طریق به کارگیری اقدامات ویژه، کوشش می‌کند تا ضمن حفاظت از منابع آبی محدود شهر تهران بر حفظ و شادابی فضای سبز شهر تهران بیفزاید. برخی از اقدامات اجرایی در این حوزه شامل طراحی و اجرا ی شبکه آب خام به منظور آبیاری فضای سبز، اجرای شیوه‌های نو ین آبیاری و الگوی سیستم‌های آبیاری بارانی و قطره‌ای در بوستان‌ها و فضای سبز حاشیه معابر و افزایش راندمان آبیاری و حذف شیوه‌های سنتی، تدوین برنامه‌های کاشت گونه‌های مقاوم به کم آبی و سازگار با شرایط اقلیمی شهر تهران به منظور بهره‌برداری کمتر از منابع آبی است.

علاوه بر این ممنوعیت کاشت چمن طی بخشنامه‌هایی از سه سال گذشته به دلیل بالا بودن نیاز آبی چمن و صرفه جویی در استفاده از آب، ابلاغ دستورالعمل آبیاری در ساعات خنک روز باهدف جلوگیری از تبخیر شدید آب از سطح خاک و ارائه دستورالعمل آبیاری بر اساس نیاز آبی هر گیاه به منظور پرهیز از آبیاری بیش از نیاز، بهره برداری از پساب تصفیه شده به جای آب خام که در سال ۱۴۰۰ از ۷ میلیون مترمکعب در سال به منظور آبیاری فضای سبز نیز در دستور کار است و با برنامه‌ریزی‌های انجام گرفته تا پایان سال بعد، این میزان در حدود ۱۴ میلیون مترمکعب در سال افزایش خواهد یافت؛ در افق ۱۴۱۰ نیز مطابق با تفاهمنامه امضا شده میان شهرداری تهران و وزارت نیرو در حدود ۱۴۵ میلیون مترمکعب در سال خواهد رسید.

لازم به توضیح است که بر اساس مفاد تفاهم نامه مذکور مقرر شده تا افق ۱۴۱۰ میزان استفاده از آب خام چاه‌های موجود را از ۱۳۵ میلیون متر مکعب در سال به ۷۰ میلیون متر مکعب کاهش یابد.

مرمت و لایروبی قنوات شهر تهران نیز مورد توجه است که در حال حاضر از ۱۱۰ قنات برای آبیاری فضای سبز شهر تهران استفاده می‌شود و به صورت مستمر لایروبی می‌شوند. علاوه بر این ابلاغ شیوه‌نامه تعمیر و نگهداری سیستم‌ها و تجهیزات آبیاری و شبکه آبرسانی توسط پیمانکاران با هدف جلوگیری از اتلاف آب به دلیل فرسودگی و عدم بهره‌برداری صحیح، ترغیب به استفاده و بکارگیری از سیستم‌های هوشمند آبیاری به منظور افزایش راندمان و کاهش نیروی انسانی، کنتورگذاری چاه‌ها و هوشمندسازی علمک‌ها به منظور نظارت دقیق و کنترل میزان مصرف ( ۴۸ چاه در چند ماه اخیر هوشمندسازی شده است)، اجرای مخازن ذخیره‌سازی روان‌آب‌های سطحی و نزولات آسمانی به منظور مدیریت مصرف (تعداد ۶۵۱ مخزن با حجم یک میلیون و ۳۰۰ هزار متر مکعب)، برنامه‌ریزی به منظور احداث تصفیه‌خانه‌های محلی بر روی آب‌های سطحی و همکاری برای احداث تصفیه‌خانه‌های شهرک‌های مسکونی به منظور بهره‌برداری کمتر از منابع آب‌های زیرزمینی در دستور کار قرار دارد.

اقدام بعدی کاهش سطوح چمن کاری و جایگزینی گیاهان با نیاز آبی بالا با گیاهان سازگار و مقاوم است.

با توجه به مصوبه شورای شهر تهران در خصوص تغییر الگوی کشت فضای سبز بهترین الگوی کشت که مناسب وضعیت اقلیمی تهران باشد چیست و آیا مطالعاتی در این خصوص انجام شده است؟

نظر به مصوبه شورای شهر تهران، سازمان بوستان‌ها و فضای سبز شهر تهران مکلف شده تا در سال‌های اخیر مساحت قابل توجهی از سطوح چمن‌کاری را کاهش دهد  که در مجموع منجر به صرفه جویی ۷٫۶ میلیون مترمکعب برداشت از منابع آبی خواهد شد و برنامه ۵ ساله‌ای به منظور کاهش سطح چمن از سال ۱۴۰۱-۱۴۰۵ تنظیم شده است.در نهایت استفاده از گونه‌های درختی و درختچه‌ای مقاوم و سازگار با شرایط آب و هوایی تهران به عنوان یک راهکار پایدار در نظر گرفته شده است.

تسنیم: آیا امکان تغییر پوشش چمن به گیاهانی مانند شبدر سفید، کیاشیتو یا دایکوندرا وجود دارد؟

متاسفانه در سال‌های گذشته توسط مراکز تحقیقاتی وابسته به وزارت جهاد کشاورزی و همچنین دانشگاه‌های کشور در خصوص گونه‌های گیاهی زینتی تحقیقات منسجم و کافی انجام نشده است به همین دلیل ایستگاه تحقیقاتی سازمان بوستان‌ها در شهرداری تهران بر روی گونه‌های مختلف با هدف سازگاری با محیط و مقاومت با کم آبی تحقیقات گسترده‌ای را آغاز کرده است.

برخی گونه های درختی و درختچه‌ای مقاوم به خشکی شناسایی شده عبارتند از اقاقیا -توت -زبان گنجشک – کاج تهران – سرو خمره‌ای– سرو نقره‌ای -کاج توپی -کاج بروسیا -زرشک – سنجد- ارس – پیراکانتا.

انواع درختچه‌ها و پیچ‌های زینتی مقاوم یا نسبتا مقاوم به خشکی نیز شامل زرشک قرمز- ابریشم مصری- توری سه رنگ- بودلیا – دم موشی- طاووسی ختمی درختی – اسپیره -انار گل- بداغ- شیر خشت- گل محمدی- مریم درختی- آبشار طلایی- ماهونیا -پیچ برفی-به ژاپنی-نسترن کوهی- درختچه پر- ذغال اخته – سماق بومی-کلماتیس -شاه پسند درختی است.

گلها و گیاهان مقاوم یا نسبتاً مقاوم به خشکی مناسب فضای سبز نیز شامل ناز آفتابی- فرانکنیا- آتریپلکس- انواع بومادران- داوودی- پنی سیتوم – رعنا زیبا- میخک باغی- گازانیا- استکانی- لاله واژگون- انواع آلبوم زینتی- زنبق گل درشت و زنبق پروانه- ریحان زینتی- آلاله- ختمی دائمی- آنمون-ارزن زینتی -بابونه- پرووسکیا- مخلصه -گلماهور-الواندوال -شقایق -رز ماری-ارتیشو- سانتولینا-تاناستوم -نپنتا ( علف گربه)- توکریوم-آویشن- مروارید عسلی- انواع آلیسوم- ساکستیل- مونتائوم است.

در میان گیاهان مقاوم به گرما نیز کاج مشهد ،ژونی پروس ، کاج تهران، سرو خمره‌ای و سرو شیراز مناسب تشخیص داده شده و در شرایط گرما توصیه می‌شوند. انواع بید، پده و چنار به تنش گرما حساس بوده و در اثر دمای بالا از بین می‌روند.

در میان گیاهان مقاوم به شوری ژونی پروس، کاج مشهد، سرو، سرونقرای، کاج تهران و نارون مقاوم، توت نیمه مقاوم، رزماری، گل توری، زرشک، پیچ اناری و پیرو کانتا مقاوم هستند.

تسنیم: وضعیت مطالعه طرح جامع آب خام در مناطق مختلف به چه صورت است؟

مطالعات طرح جامع آب خام با سابقه بیش از ۳۰ سال از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است که هدف از آن مدیریت یکپارچه تأمین منابع آب فضای سبز در شرایط موجود و توسعه‌های آتی شهر تهران با رویکرد استفاده از آب خام بوده است که با توجه به شرایط فعلی تأمین منابع آبی پایدار و بازچرخانی آب از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

از ابتدای دی ماه سال جاری نیز شرکت مشاور در طرح جامع آب خام انتخاب شده است و تمامی مناطق به منظور تکمیل مطالعات طرح جامع آب خام و تهیه اسناد آبیاری مکانیزاسیون در مناطق، ملزم به انتخاب مشاور صاحب صلاحیت شده‌اند که با توجه به همزمانی انجام مطالعات طرح جامع فضای سبز ، نقشه راه دقیقی به سوی توسعه و پایداری تهیه خواهد شد.