فرصت تجارت با روسيه، کشوري که از نظر مساحت در دنيا بزرگ‌ترين محسوب مي‌شود، مي‌تواند در نوع خود غنيمت به حساب آيد اما با توجه به روابط خوب ايران با اين کشور استراتژيک، در زمينه اقتصادي بسيار کمرنگ عمل کرده‌ايم. روسيه سالانه چيزي در حدود ۲۴۰ ميليارد دلار از نيازهايش را با واردات از کشورهاي مختلف دنيا تأمين مي‌کند، اما جالب اينجاست سهم ايران از کل واردات روسيه، چيزي کمتر از «يک‌دهم درصد» است! به بيان ديگر در بازار ۲۴۰ ميليارد دلاري روسيه، سهم ايران ۳۰۰ ميليون دلار است و مرکبات، صيفي‌جات، صنايع سبک و خشکبار از جمله محصولاتي هستند که ايران به روسيه صادر مي‌کند.
روسيه بارها در موقعيت هاي حساس بين المللي، مواضع خود را در حمايت از ايران اعلام کرده و همپيمان کشور در مواجه با ديگر کشورها بوده است اما جاي سؤال دارد که چرا ايران و روسيه نتوانسته اند سهم تجارت خود را با يکديگر افزايش دهند؟ شايد اهمال تصميم گيران در سطح کلان و اعتماد بيش از اندازه به کشورهاي غربي از دلايل اين سطح پايين از مراودات تجاري باشد.
بهمن شعيب کارشناس مسائل روسيه در گفت و گو با «رسالت» درباره سهم پايين ايران در تجارت با روسيه گفت: «ايده اي در سال‌هاي گذشته در حوزه روابط ايران و روسيه وجود داشت که تأكيد مي کند اقتصاد اين دو کشور از قابليت مکمل بودن برخوردار نيستند چون هر دو کشور توليدکننده انرژي و نفت و گازند و نمي توانند بخش مهمي از اقتصاد خود را به يکديگر گره بزنند. اما واقعيت اين است که اين ايده بيشتر از اينکه منطبق بر واقعيت باشد ساخته و پرداخته ذهن افرادي است که تمايل به همکاري با روسيه دارند و يا عقب ماندگي صنايع و خدمات روسي را در برابر صنايع غربي مطرح مي کنند.»
وي افزود: «ايران و روسيه در حوزه هاي مختلف مي توانند روابط تجاري خود را از صنعت و تکنولوژي تا خدمات، کشاورزي، دفاعي و امنيتي گسترش دهند اما دليل اصلي که اين روابط توسعه پيدا نکرده، گرايش غرب گرايانه در بين مسئولان است که تمايل به همکاري با کشورهايي به جز کشورهايي اروپايي ندارند. اين در حالي است که بر خلاف ادعاي اين افراد، روس ها در بخش صنايع و فناوري ها اگر نگوييم از کشورهاي غربي جلوتر هستند، چيزي کمتر از آنها ندارند و مي توانند تأمين کننده بسياري از کالاهاي ايران باشند.»
شعيب با بيان اينکه آنچه که بيش از همه بر توسعه مناسبات اقتصادي ايران و روسيه سايه انداخته، وجود مديران غرب گرا با گرايش غربي است که روابط با اين کشورها را بر ارتباط با روسيه ترجيح مي دهند، گفت: «در شرايطي که ايران توسط کشورهاي غربي تحت تحريم قرار گرفته، گشايشي در روابط مان با روسيه ايجاد نمي شود. در حالي‌که روس ها در حوزه هاي مختلف پيشنهادهاي مختلفي را براي دورزدن و کم اثر کردن تحريم ها به ايران مي دهند ولي در عمل با عدم استقبال و بي ميلي مسئولان و مديران در بخش هاي مختلف مواجه مي‌شويم. تا زماني که اين نگاه تصحيح نشود نمي توان اميدي به توسعه مناسبات اقتصادي بين ايران و روسيه داشته باشيم.» اين کارشناس مسائل روسيه به پيشنهادات روس ها در مناسبات اقتصادي با ايران اشاره کرد و گفت: «روس ها در بخش انرژي، نفت و گاز پيشنهادات مختلفي به ايران ارائه کردند اما در پسابرجام پيشنهادات در حوزه انرژي به شرکت هاي اروپايي مانند توتال داده شد و روس ها موفق نشدند در هيچ يک از پروژه هاي نفت و گاز ايران سرمايه گذاري کنند. پيشنهاد مهم ديگر روس ها درباره احداث نيروگاه‌هاي برق آبي سواحل شمالي خليج فارس و درياي عمان بود که به چند پروژه محدود شد. اين امر مي توانست به توسعه مناطق و رفع نيازهاي مردم کمک کند. حوزه ديگر حمل و نقل و ترانزيت جاده اي ايران بود که به شکل گسترده اجرايي و عملياتي نشد. علاوه بر حوزه هاي کلان در حوزه هاي شيلات، باغداري و صنايع چوب نيز روس ها پيشنهادات قابل توجهي دادند.» شعيب درباره اهميت تجارت با ارزهاي ملي دو کشور گفت: «يکي از مهم ترين مسائل در ارتباط با تجارت ايران و روسيه استفاده از ارزهاي ملي توسط اين دو کشور در مبادلات تجاري بود که در داخل ايران با استقبال بانک مرکزي مواجه نشد. اخيرا توافقنامه پيوستن بانک هاي ايران به استفاده از سوئيفت روسي امضا شده اما درباره اينکه چقدر ساختار اقتصادي ايران آمادگي دارد که از اين سامانه استفاده کند، تهديد هاي جدي وجود دارد.»
وي با اشاره به عدم استفاده از ارزهاي ملي ايران و روسيه در مبادلات تجاري گفت: «تاکنون در اين مورد فقط مذاکره و بحث شده و هنوز معامله اي توسط ارزهاي پاياپاي انجام نگرفته است. يکي از مسائل مهمي که مي تواند نه فقط در روابط ايران و روسيه بلکه داراي پيامدهاي جهاني باشد، مبادله دو جانبه با ارزهاي ملي است. چنين روندي نه فقط موجب تسهيل مبادلات ميان دو کشور مي شود بلکه باعث تضعيف دلار در جهان مي گردد.»
اين تحليلگر اقتصادي تصريح کرد: «اگر بيشتر کشورهاي جهان به سمت عدم استفاده از دلار و استفاده از ارزهاي ملي حرکت کنند، دلار جايگاه و ارزش فعلي خود را در اقتصادبين الملل از دست مي دهد و اين براي ما که بارها ارزش پول ملي مان در برابر دلار تضعيف شده است، اهميت زيادي دارد. اما متاسفانه تاکنون اهتمام جدي در اين زمينه صورت نگرفته و به جز روسيه، با ترکيه و چين نيز عملياتي نشده است.»
*نيازمند تغيير نگرش در مناسبات اقتصادي ايران و روسيه
وي دورنماي روابط اقتصادي ايران و روسيه را غيرشفاف توصيف کرد و گفت: « بيشتر از آنکه وجود توافق هاي اقتصادي بتواند محرک روابط اقتصادي ايران و روسيه باشد، نياز به تغيير نگرش ها داريم و تا وقتي نگرش ها عوض نشوند، توافق ها هم به مرحله اجرا در نمي آيند. بنابراين نيازمند تغيير نگرش در مديران مياني هستيم و يا افرادي جايگزين مديران فعلي شوند که تمايل به توسعه مناسبات ايران و روسيه داشته باشند.»
شعيب اظهار کرد: «با نگرش ها و رويکردهاي موجود در عمل نمي توانيم شاهد هيچ توسعه اي در روند معاملات ايران و روسيه باشيم. حتي اگر توافق هاي چندصد ميليارد دلاري بين دو طرف امضا شود در عمل با کارشکني هاي متعدد مواجه خواهيم شد و به رغم اينکه در سال‌هاي گذشته توافق هاي خوبي بين دو کشور وجود داشته اما هيچ کدام به مرحله اجرا نرسيده اند کما اينکه رقم پايين زير دو ميليارد دلار را در تجارت ميان دو کشورشاهد بوده ايم که با مواضع سياسي، اقتصادي و امنيتي روسيه و ايران همخواني ندارد.»
وي در پايان سخنانش بيان کرد: «اگر ايران و روسيه نتوانند همکاري هاي اقتصادي خود را به يکديگر گره بزنند ساير همکاري هاي آنها آسيب پذير خواهد بود بنابراين اقتصاد مي تواند پايه و مبناي توسعه روابط در همه زمينه ها باشد. دوام و بقاياي توسعه منابسات در همه بخش ها به مسئله اقتصاد برمي گردد و اين هشدار را بايد جدي گرفت که اگر ايران نتواند مناسبات اقتصادي خود را با روسيه توسعه دهد در زمينه هاي ديگر هم دچار چالش خواهد بود.»