معصومه شمسيني غياثوند |
مهر مادري و در آغوش داشتن فرزند رؤياي بسياري از زنان است و با اين وجود برخي از اين نعمت الهي بي‌بهره هستند. در اين ميان دختران مجردي هم هستند که با وجود شايستگي اما به دليل افزايش سن، طعم شيرين مادري را تجربه نکرده‌اند. اعطاي قانون فرزندخواندگي در حمايت از دختران مجرد در سال ۹۱ مطرح شد و پس از طي مراحلي، مجلس اين قانون را تصويب کرد و روياي مادر شدن دختران مجرد تحقق پيدا کرد. براساس اين قانون دختران مجرد بالاي ۳۰ سال از سال ۹۲ و براساس تصويب لايحه حمايت از کودکان و نوجوانان بي‌سرپرست و بدسرپرست مي‌توانند مادر شوند.
طبق آمار سازمان بهزيستي، تاکنون نزديک به ۲۰۰ دختر ايراني تا کنون مادر شده‌اند.
در جزئيات و در بند ج ماده ۵ قانون فرزندخواندگي آمده است: دختران و زنان بدون شوهر، درصورتي‌که حداقل ۳۰ سال سن داشته باشند، تنها حق سرپرستي اناث را خواهند داشت. براساس تبصره ۳ همين ماده اولويت در پذيرش سرپرستي به ترتيب با زن و شوهر بدون فرزند، سپس با دختران مجرد است. نکته ديگر اينکه به زنان مجرد کودک زير ۳ سال داده نمي‌شود و آنها بايد براي فرزند خواندگي کودک بالاي ۳ سال اقدام کنند.
با اينکه ۶ سال از تصويب اين قانون، مي‌گذرد اما پيامدهاي مثبت و منفي آن هنوز مطرح مي‌شود. براساس آمارها بيش از يک ميليون دختر مجرد بالاي ۳۵ سال در کشور وجود دارد که اين قوانين کمک مي‌کند زندگي آنها بهتر شود اما برخي کارشناسان خانواده اين قانون را به نفع دختران مجرد و به صلاح کودکان بي‌سرپرست نمي‌دانند.
فرشته روح افزا، معاون شوراي فرهنگي اجتماعي زنان شوراي عالي انقلاب فرهنگي در گفت‌وگو با «رسالت» دررابطه با پيامدهاي منفي اين قانون مي‌گويد: «نقش حضور پدر در خانواده مهم‌تر از حضور مادر است و باعث قوام و استحکام خانواده مي‌شود در حالي که دختراني که ازدواج نکرده‌اند پناهگاه عاطفي ندارند و دچار خلأ هستند و کودکاني که پدر و مادر ندارند هزاران خلأ را در زندگي دارند.»
*دختراني که ازدواج نکردند ۸۱ برابر آسيب‌پذيرتر هستند
معاون شوراي فرهنگي اجتماعي زنان شوراي عالي انقلاب فرهنگي اين قانون را اجحاف درحق کودکان دانست و خاطرنشان کرد: «در کشورهاي غربي آماري ارائه شده است که بر اساس آن جامعه شناسان غربي اعلام کردند که زناني که هرگز ازدواج نکرده‌اند در مقابل زناني که تجربه ازدواج اعم از موفق و غيرموفق را دارند ۸۱ برابر آسيب‌پذيرتر هستند.»
وي با تأکيد بر نظارت دقيق براي اعطاي فرزندخواندگي به دختران مجرد گفت: «در جامعه ما دختران مجرد آسيب پذيرهستند و مشکلات زيادي دارند اين افراد اگر بخواهند اين فرزندان را در خانواده به همراه پدر و مادر بزرگ کنند ممکن است که از سوي خانواده مورد پذيرش قرار نگيرد و آسيب‌هاي فراواني به اين کودکان وارد شود. در مورد حضانت اين کودکان بايد سخت‌گيري کرد چرا که در صورت عدم پذيرش در خانواده‌اي مشکلات اين کودکان دوچندان خواهد شد.»
روح افزا، ادامه داد: «دختر مجردي که همسر ندارد تمام مسئوليت اداره زندگي به عهده اوست در نتيجه بايد تمام امور زندگي را رتق و فتق کرده براي امرار معاش از صبح تا شب سرکار برود و اين کودک را به مهدکودک بسپارد که باز هم خلأ عاطفي براي اين کودکان ايجاد مي‌شود.»
معاون شوراي فرهنگي اجتماعي زنان شوراي عالي انقلاب فرهنگي، تجرد قطعي پيش رو براي اين دختران را يکي ديگر از پيامدهاي اين موضوع دانست و گفت: «اين دختر مجرد با قبول فرزندخواندگي يک کودک شانس ازدواج را از دست مي‌دهند چرا که برخي از مردها و يا خانواده‌هاي آنها براي ازدواج حاضر به پذيرش و نگهداري اين کودکان نيستند.»
وي با انتقاد از اينکه در رابطه با اعطاي فرزندخواندگي به دختران مجرد پژوهش و تحقيق به درستي صورت نگرفته، گفت: «بايد همه جوانب را در رابطه با اين نوع قوانين در نظر گرفت. اين قوانين بايد به صورت دو جانبه باشد و مشکلات دختران مجرد و کودکاني که به فرزندخواندگي در مي‌آيند را در نظر گرفت که دچار لطمه و آسيب اجتماعي نشوند.»
*پيامدهاي منفي اعطاي فرزندخواندگي
به دختران مجرد روح افزا، در پاسخ به اينكه آيا افزايش سن دختران مجرد براي اعطاي فرزندخواندگي به آنها صحيح است، اظهار داشت: «با افزايش سن و گذشتن سن باروري محبت مادري کم رنگ مي‌شود اين در حالي است که برخي در اين سن حوصله و توان نگهداري فرزند را هم ندارند، کودکي که به عنوان فرزند خوانده پذيرفته مي‌شود چه گناهي کرده که بايد با فرد ميان‌سال زندگي کند. در نتيجه به نظر پيامدهاي منفي اعطاي فرزندخواندگي به دختران مجرد بيش از پيامدهاي مثبت آن است.»
عدم کار پژوهشي و علمي دقيق از سوي مسئولان موضوعي بود که معاون شوراي فرهنگي اجتماعي زنان شوراي عالي انقلاب فرهنگي، به آن اشاره کرد و گفت: «اين قوانين باعث گسترش مشکلات مي‌شود متاسفانه ما مجلس دغدغه‌مندي نداريم که به مشکلات اجتماعي توجه جدي داشته باشد در حالي که در کشورهاي ديگر قوانين حمايتي در مورد دختران مجرد وجود دارد ولي شعار نمي‌دهند و اين قوانين عملياتي مي‌شود.»
اعطاي فرزندخواندگي به دختران مجرد بالاي ۳۰ سال از ديد برخي کارشناسان نيز در صورت در نظر گرفتن پيامدها و آثار آن مي‌تواند مثبت و يا منفي باشد، طاهره هميز، کارشناس خانواده در گفت‌وگو با «رسالت» در رابطه با پيامدهاي مثبت و منفي اعطاي فرزندخواندگي به دختران مجرد مي‌گويد: «اينکه فرزنداني به خانواده سپرده شوند، کار مثبتي است چرا که کودکان نياز عاطفي به حضور در خانواده دارند اما در رابطه با اين موضوع بايد جوانب را هم در نظر گرفت.»
اين کارشناس خانواده با اشاره به پيامدهاي منفي عدم حضور کودکان در خانواده خاطرنشان کرد: «کودکاني که در خانواده رشد مي‌کنند براي جامعه مخرب نيستند در حالي که شاهد هستيم، کودکاني که در کشورهاي غربي و به دور از خانواده زندگي مي‌کنند براي جامعه مخرب هستند.»
هميز، در پاسخ به اينکه آيا دختران مجرد توانايي نگهداري از کودکان بي‌سرپرست را دارند، اظهار داشت: «آموزش و تربيت فرزندان از سوي دختران موضوع مهمي است که بايد از سن ۱۴ سالگي به دختران آموزش داده شود اما مشکل اين است که بايد ديد کودکاني که به فرزندخوانده اين دختران مي‌شوند تا چه زماني به آنها وفادار هستند زيرا مراجعان زيادي داريم که فرزندخوانده‌هاي آنها بعد از سن ۲۰ سالگي آنها را ترک کرده‌اند.»
*دختران مجرد شانس ازدواج خود را از دست مي‌دهند
وي مهم‌ترين راهکار را براي حل پيامدهاي منفي اين موضوع راه حل فرهنگي عنوان کرد و گفت: «پيامد منفي ديگري که اين موضوع دارد اين است که دختران مجرد شانس ازدواج خود را از دست بدهند و ديگر فردي با اين شرايط حاضر به ازدواج با آنها نباشد و شرايط براي ازدواج را دشوارتر کند.»
ارائه قوانين و راهکارهاي براي حمايت از دختران و زنان دررابطه با فرزندخواندگي موضوعي بود که اين کارشناس خانواده بر آن تأکيد داشت و گفت: «قانون حضانت موضوعي است که در دين اسلام به عهده مرد گذاشته شده است که زنان راحت‌تر ازدواج کنند اما در صدر اسلام زنان و دختراني از جمله حضرت خديجه(س) فرزندخوانده داشته‌اند.»
هميز با تأکيد بر اينکه بايد براي اعطاي فرزندخواندگي به دختران مجرد فرهنگ‌سازي شود، گفت: «در صورت فرهنگ‌سازي اين موضوع پيامدهاي مثبتي به همراه خواهد داشت اما در غير اين صورت معضلات و پيامدهاي منفي آن هم براي دختران مجرد و هم کودکاني که فرزندخوانده مي‌شوند بيشتر خواهد بود و بايد اين مشکلات را برطرف کرد.»
وي با بيان اينکه يکي از راه‌هايي که مي‌شود به دختران مجرد که قصد پذيرش فرزندي را دارند اين است که حضانت فرزند آنها به پدر و جد پدري آنها واگذار شود، گفت: «تربيت فرزند از نظر عاطفي کار دشواري است و ظرافت‌هاي خاصي دارد اگر بتوان قانوني را احياء کرد که حضانت اين کودکان با پدر و جد پدري اين دختران باشد مي‌توان با بخشي از پيامدهاي منفي اين موضوع مقابله کرد.»
اين کارشناس خانواده باتأکيد بر ارائه قانون مکتوب به همراه جزئيات در مورد صلاحيت معنوي دختران مجرد براي فرزندخواندگي گفت: «صلاحيت معنوي اين دختران بايد بعد از پيگيري در قانون مکتوب شود و تنها صلاحيت مالي کافي نيست. قانون‌هاي بازدارنده نيز در نظر گرفته شود چرا که سازمان بهزيستي صلاحيت معنوي را در اعطاي فرزندخواندگي در نظر نمي‌گيرد.»
*اعطاي فرزندخواندگي به دختران مجرد بالاي ۴۵ سال
يکي از پيامدهاي منفي اين قانون «عدم شانس ازدواج دختران ۳۰ سال به بالا» است که بيشتر کارشناسان بر روي اين موضوع اتفاق‌نظر داشتند، معصومه آقا پور عليشاهي، عضو فراکسيون زنان مجلس شوراي اسلامي در گفت‌وگو با «رسالت» در اين رابطه مي‌گويد: « با قضيه سن اين دختران مشکل‌دارم. اين سن بايد تغيير کند و به بالاي ۴۵ سال افزايش يابد چرا که مانع شانس ازدواج دختران مجرد مي‌شود.»
عضو فراکسيون زنان مجلس شوراي اسلامي بابيان اينکه سن ازدواج در کشور افزايش‌يافته است درحالي‌که اين موضوع منجر به تجرد دختران بالاي ۳۰ سال مي‌شود، گفت: «اين قانون بايد براي دختراني در نظر گرفته شود که از سن باروري آنها گذشته است و نبايد منجر به جلوگيري از ازدواج آنها شود.»
آقا پور عليشاهي، در پاسخ به اينکه يکي از انتقادهايي که به اين قانون مي‌شود عدم توانايي دختران براي نگهداري کودکان بي‌سرپرست است، عنوان کرد: «در شرايط کنوني بسياري از دختران ازنظر تمکن مالي و سلامت رواني مي‌توانند اين کودکان را نگهداري کنند و انتقادي که به اين موضوع مي‌شود کم‌رنگ است و نبايد آن را در نظر گرفت.»
اما فاطمه ذوالقدر، عضو فراکسيون زنان مجلس شوراي اسلامي برخلاف اظهارات کارشناسان خانواده با اين قانون موافق است و اعطاي فرزندخواندگي به دختران مجرد را هرچند ايده آل نمي‌داند اما بهتر از حضور اين کودکان در بهزيستي دانسته و در گفت‌وگو با «رسالت» مي‌گويد: «با توجه به شرايط احراز از سوي اين دختران و با توجه به اينکه تعداد اين کودکان زياد است اين قانون پيامدهاي مثبتي دارد.»
عضو فراکسيون زنان مجلس شوراي اسلامي بابيان اينکه اين قانون در حال اجراشدن است، معتقد است: «کودکاني که از سوي دختران مجرد به فرزندخواندگي پذيرفته مي‌شوند به‌مراتب در فضاي بهتري از بهزيستي زندگي مي‌کنند.»
ذوالقدر، بابيان اينکه شايد زندگي کودکان بي‌سرپرست در کنار دختران مجرد ايده آل نباشد، عنوان کرد:
« هرچند زندگي اين کودکان در خانواده و والدين در اولويت قرار دارد اما تعداد اين کودکان زياد است و بسياري از آنها چشم‌به‌راه هستند لذا زندگي اين کودکان در کنار تک سرپرستي متعهد و دلسوز به‌مراتب بهتر از زندگي در بهزيستي است.»