دکتر سید منتظر شبَّر، با اشاره به شعار روز جهانی اهدای خون مبنی بر “من هستم؛ چون تو خون اهدا می‌کنی”، گفت: شعار همه ساله با مشارکت و نظرات کشورهای مختلف توسط سازمان بهداشت جهانی انتخاب می‌شود.

از “خون فروشی” تا تاسیس سازمان ملی انتقال خون

وی با اشاره به اینکه سابقه اولین تزریق خون در کشور ما به سال‌های ابتدایی دهه ۲۰ خورشیدی باز می‌گردد، اظهار کرد: در واقع در این سال‌ها با توجه به نوپا بودن طب انتقال خون و ناآشنا بودن اذهان عمومی با این مقوله، دریافت خون از داوطلبان برای تزریق به بیماران به سختی انجام می‌شد و راضی کردن افراد برای اهدای خون عمدتا به ابتکار عمل پزشک بستگی داشت. بیمارستان‌های ارتش و مراکز جمعیت شیر و خورشید سرخ ایران از اولین مراکزی بودند که به صورت سیستماتیک اقدام به جمع‌آوری خون از میان اعضا و داوطلبان خود کردند.

وی افزود: به مرور با شناخته شدن ارزش حیاتی تزریق خون در نجات جان بیماران و افزایش تجویز خون در مراکز درمانی، جمع آوری خون داوطلبان جوابگوی نیاز بیماران نبود و تنها راه چاره پرداخت مبالغی در برابر دریافت خون بود. بنگاه‌هایی که خون را در ازای پرداخت مبالغ اندکی از مردم می‌خریدند و با قیمت بالا به بیمارستان‌ها و مراکز درمانی می‌فروختند رونق گرفتند. در این شرایط بدیهی بود که مشتریان این بنگاه‌ها را عمدتا افراد بی‌بضاعت و بویژه معتادان و خیابان خواب‌ها تشکیل می‌دادند و به همین دلیل کمترین کنترلی از نظر بررسی سلامت و کیفیت روی خون‌ها وجود نداشت.

او تاکید کرد: با توجه به مشکلات و عوارض ناشی از تعدد متولیان امر انتقال خون، فعالیت سودجویانه بنگاه‌های خصوصی، طرح اولیه تاسیس یک سازمان مستقل برای ساماندهی سیستم تامین خون و فراورده‌های خونی شکل گرفت تا اینکه در نهایت سازمان ملی انتقال خون ایران در نهم مرداد ماه ۱۳۵۳ تاسیس شد.

وضعیت فعلی مطلوب ذخایر خونی پایتخت

وی درباره وضعیت ذخایر خونی استان تهران، بیان کرد: در حال حاضر ذخایر خوب و مطلوبی داریم اما در این فصل سال اعمال جراحی بویژه در استان تهران به دلیل وجود مراکز ارجاعی افزایش می‌یابد که به دنبال آن، مصرف خون هم افزایش می‌یابد. در این راستا از مردم می‌خواهیم همچنان اهدای خون را جدی بگیرند تا وضعیت مطلوب ذخایر خونی پایدار باشد. این شرایط فعلی جدا از بیمارانی است که نیاز روزانه به خون دارند و باید خون دریافت کنند.

او تاکید کرد: نیاز به خون موضوعی همیشگی است و مردم نباید به فصول خاص یا شرایط زمانی خاصی برای اهدا بسنده کنند. در شرایط فعلی ما در تهران روزانه حدود ۱۵۰۰ اهدای خون داریم.

مردان؛ بیشترین اهداکنندگان خون در ایران و جهان

وی با بیان اینکه در تمام دنیا جمعیت بیشتری از اهدا کنندگان خون را مردان تشکیل می‌دهند، اظهار کرد: تقریبا تا ۹۰ درصد اهدا کنندگان خون آقایان هستند و این شرایط به دلایل مختلفی از جمله شرایط جسمی خانم‌ها است که نگرانند کم خونی داشته باشند و خون اهدا نمی‌کنند.

چالش اهدای خون در بانوان

مدیرکل انتقال خون استان تهران با اشاره به اینکه این یک باور غلط در میان بانوان است،‌ تصریح کرد: ما مدت‌ها است دستگاه سنجش فقر خون و آنمی در اختیار داریم و هر خانمی که به ما مراجعه کند می‌توانیم با یک آزمایش ساده از نوک انگشت فرد به او اعلام کنیم که آیا کم خونی دارد یا خیر؟ در این رابطه بانوان نباید نگرانی داشته باشند؛ چراکه پزشکان مجرب ما در مصاحبه اولیه اگر کمترین شکی به کم‌ خونی فرد کنند از او تست هموگلوبین می‌گیرند تا اهدای خون بدون نگرانی انجام شود.

جمعیت ۵ درصدی زنان اهدا کننده خون

وی افزود: این آمار اهدای خون پایین بانوان یک نوع چالش است. ما سلامت و کم خونی افراد را به شکل بسیار تخصصی بررسی می‌کنیم و در صورتی که فرد شرایط اهدای خون نداشته باشد به هیچ عنوان از او خون نمی‌گیریم؛ چرا که سلامت اهدا کنندگان مهم است. تقاضای ما مراجعه همه افراد است؛ در نهایت ممکن است این مراجعه به یک کشف رایگان تبدیل شود و فرد متوجه کم خونی خود شده و به دنبال درمان برود. در زمان دفاع مقدس خانم‌ها نیمی (۵۰ درصد) از نیاز به خون را در کشور تامین می‌کردند اما اکنون شاید جمعیت زنان هدا کننده خون به ۵ درصد برسد.

فواصل زمانی مجاز برای اهدای خون

وی درباره فواصل زمانی مجاز اهدای خون،‌ بیان کرد: آقایان در یک سال ۴ مرتبه و خانم‌ها در یک سال ۳ مرتبه می‌توانند خون اهدا کنند. در هر بار اهدای خون نیز ۴۵۰ سی‌سی خون گرفته می‌شود و بدن هم به راحتی توانایی جبران این میزان خون گرفته شده را دارد و بعد از ۴ هفته این مقدار خون در بدن بازسازی می‌شود.

فرآوری خون‌های اهدایی و احصاء سه فرآورده خونی

وی درخصوص محصولاتی که از خون‌های اهدایی تولید می‌شود نیز به ایسنا توضیح داد: با فرآوری‌هایی که روی هر واحد خونی که اهدا می‌شود، انجام می‌شود، سه فرآورده از آن احصا می‌شود که شامل گلبول‌های قرمز، پلاسما و پلاکت است. گلبول‌های قرمز برای کسانی که نیاز به خون دارند،‌ پلاسما برای دارو، فاکتورهای انعقادی و پلاکت نیز برای کسانی که دچار افت پلاکت هستند مانند کسانی که تحت شیمی‌درمانی هستند، استفاده می‌شود. بر این اساس یک واحد خون که شامل ۴۵۰ سی‌سی است به ۳ فرآورده دیگر تبدیل می‌شود و هرکدام از آنها می‌تواند جان یک نفر را نجات دهد.

شبَّر ادامه داد: در گذشته روند به این شکل نبود و اگر یک واحد خون اهدا می‌شد کل آن هم تزریق می‌شد و تنها می‌توانست به یک انسان کمک کند؛ اما اکنون می‌توانیم به افراد دیگری هم کمک کنیم.

عمر سه روزه پلاکت‌

او با تاکید بر اهمیت اهدای پلاکت خون،‌ بیان کرد: گلبول قرمز یک ماه و پلاسما مدت زمان بیشتری قابلیت نگهداری دارند؛ در حالی که عمر پلاکت‌ها سه روز است و در بیمارستان‌ها بسیار مورد نیاز است؛ به همین دلیل مردم تنها به ذخایر خوب خونی توجه نکنند و بدانند در مورد پلاکت‌های خونی نیاز مداوم وجود دارد. پلاکت برای مبتلایان به سرطان خون، کسانی که تحت شیمی درمانی هستند و یا بیماران پیوندی استفاده می‌شود اما توانایی بهبود بیماری آنها را ندارد ولی تا زمان تکمیل درمان جلوی خونریزی و مرگ افراد را می‌گیرد. برای پلاکت هیچ جایگزینی وجود ندارد و اهمیت بسیار بالایی در انعقاد خون دارد.

گروه خونی O مثبت بیشترین نسبت نیاز و اهدای خون

وی درباره سهم گروه‌های خونی در کشور، تصریح کرد: گروه خونی O مثبت بیشترین نسبت را در بُعد نیاز و اهداکنندگان دارد چنانچه در حال حاضر یک سوم ذخایر خونی ما در تهران گروه خونی O مثبت است. به طور کلی گروه‌های خونی مثبت فقط می‌توانند به گروه‌های مثبت خون اهدا کنند اما در مورد گروه‌های خونی منفی چنین نیست و این سبب می‌شود نیازمان به گروه‌های خونی منفی بیشتر باشد؛ اما این موضوع نباید سبب عدم اهدای خون در گروه خاصی شود و همواره از مردم می‌خواهیم فارغ از گروه خونی خود برای اهدای خون مراجعه کنند.

حداقل و حداکثر سن مجاز برای اهدای خون

او تاکید کرد: در استان تهران چندین نفر (مرد) اهدا کننده مستمر خون داریم چنانچه حتی افرادی را در جامعه آماری خود داریم که نزدیک به ۲۰۰ بار خون اهدا کرده‌اند. برای کسانی که هیچ وقت خون اهدا نکرده باشند بالاتر از ۶۵ سال خون نخواهیم گرفت؛ چراکه ممکن است برای سلامتی خود آنها ضرر داشته باشد اما اگر فرد پیش از آن هم اهدا کننده مستمر خون بوده باشد، بدنش به این روند عادت کرده است و تا ۷۰ سالگی می‌تواند اهدای خون انجام دهد. حداقل سن اهدای خون نیز ۱۸ سال است.

بررسی سلامت خون‌های اهدایی هم تراز با جهان

وی با بیان اینکه ایران در غربالگری و بررسی سلامت خون‌های اهدایی در بالاترین سطح علمی قرار دارد،‌ اظهار کرد: آزمایشات علمی با دستگاه‌های بسیار پیشرفته و پرسنل آموزش دیده انجام می‌شود اما، هم ایران و هم سایر کشورهای دنیا تا به امروز نتوانسته‌اند با آزمایشات، تمام غربالگری‌های ممکن را انجام دهند چون شناسایی برخی بیماری‌ها نیازمند گذر زمان هستند بنابراین؛ به مصاحبه پزشکی و معاینه قبل از اهدای خون بسیار اهمیت می‌دهیم. به عنوان مثال اگر فرد سابقه سفر به مناطق خاصی از جهان را داشته باشد به او توصیه می‌کنیم پس از ۳ تا ۶ ماه بعد برای اهدای خون مراجعه کند تا اگر خدایی نکرده به بیماری خاصی مبتلا شده بود بتوان این موضوع را متوجه شد.

اعلام وجود بیماری خاص به اهدا کنندگان خون

مدیرکل انتقال خون استان تهران تاکید کرد: از سوی دیگر اگر پس از آزمایشاتی که بر خون اهدا شده توسط افراد انجام می‌شود، مشخص شود که فرد به یک بیماری خاصی مبتلا است که شاید خودش هم از آن بی‌اطلاع باشد ما این موضوع را طی تماس به اطلاع فرد می‌رسانیم. در واقع علت تاکید ما برای به همراه داشتن کارت ملی در مراجعه اول اهدای خون این است که بانک اطلاعاتی خود را از او تکمیل کنیم تا بتوانیم در صورت بروز چنین مشکلاتی به او اطلاع دهیم. وزارت بهداشت نیز مراکزی را برای پیگیری برخی بیماری‌ها به ما معرفی کرده است که ما بیماران را به آن مراکز ارجاع می‌دهیم.

وی افزود: از آنجایی که تست‌های ما غربالگری بیماری‌ها است که بسیار حساس هستند گاهی اوقات ممکن است پس از انجام تست‌های تخصصی‌تر مشخص شود که پاسخ تست فرد منفی بوده است اما در صورت مثبت شدن تست تشخیصی دوم فرد به درمانگاه‌های مخصوص ارجاع داده می‌شود.

خون ایرانیان به هیچ کشوری ارسال نمی‌شود

مدیرکل انتقال خون استان تهران، تاکید کرد: در مباحث علمی ما شانه به شانه کشورهای پیشرفته در حرکت هستیم و در بحث اهدای خون نیز جزو بهترین کشورهای دنیا هستیم. خون در ایران کاملا داوطلبانه تامین می‌شود و ذکر این نکته ضروری است که به هیچ عنوان خون دریافت شده از مردم قابل انتقال به خارج از کشور نیست و این شبهه‌ای که برخی افراد مغرض مطرح می‌کنند و می‌گویند ما خون را به سایر کشورها می‌فرستیم به هیچ عنوان امکان و صحت ندارد. شاخص‌هایی که برای سلامت اهدای خون در نظر گرفته می‌شود، کشور به کشور متفاوت است و این موضوع امکان پذیر نیست که ما به جایی خون بفرستیم.

نیاز به نیروی انسانی در صورت راه‌اندازی پایگاه‌های جدید

وی درباره وضعیت نیروی انسانی در سازمان انتقال خون تهران، تصریح کرد: درحال حاضر نیروی انسانی ما برای ۱۵ پایگاه فعلی تقریبا مناسب است اما اگر قرار باشد اقدام به راه‌اندازی پایگاه جدید کنیم، نیاز به نیروی انسانی داریم. در آزمون استخدامی وزارت بهداشت که قرار است به زودی برگزار شود ما هم سهمی داریم اما تعداد افرادی که قرار است جذب شوند مشخص نیست.

چالش‌های کرونا بر روند اهدای خون

او در ادامه صحبت‌هایش به چالش‌های بروز کرونا در روند اهدای خون در کشور اشاره کرد و گفت: در آن دوره به دلیل نگرانی مردم از مراجعه به اماکن عمومی ما با افت شدید اهدای خون مواجه شدیم؛ موضوعی که تا دو سال ادامه یافت و ما تا حدی اهداکنندگان خود را از دست دادیم که باید به مرور این معضل برطرف شود. البته همان زمان هم ما به کرات اعلام می‌کردیم که با رعایت جدی پروتکل‌های بهداشتی امکان انتقال ویروس کرونا از طریق خونگیری وجود ندارد، اما باز هم افراد نسبت به حضور در اماکن تجمعی واهمه داشتند. درحال حاضر کم‌کم در حال بازگشت به شرایط پیش از کرونا هستیم اما بازهم نیاز به فرهنگسازی مجدد برای اهدای خون هستیم.

اتصال بانک‌های اطلاعاتی به شبکه ملی خون‌رسانی

وی افزود: شبکه ملی خون رسانی در کشور وجود دارد که بانک‌های اطلاعاتی تمام استان‌ها به آن متصل است و هر استانی که به خون نیاز پیدا کند سایر استان‌ها برایش خون می‌فرستند.

اهمیت وجود اتوبوس‌های خونگیری در پایتخت

مدیرکل انتقال خون استان تهران در خاتمه درباره اهمیت وجود اتوبوس‌های خون‌گیر در تهران، گفت: زمانی این اتوبوس‌ها در سطح شهر تردد داشتند اما به مرور مدیران وقت تصور کردند که دیگر به این اتوبوس‌ها نیاز نیست و می‌توان در اماکن ثابت روند اهدای خون را دنبال کرد. اما وجود و گردش خود اتوبوس در شهر می‌تواند به ابعاد تبلیغاتی برای تشویق و ترغیب به اهدای خون کمک کند از این رو در تلاش هستیم بتوانیم اتوبوس اهدای خون تهیه کنیم.