نفيسه امامي
دولت آمريکا پيرو اعمال تحريم‌هاي جديد اقتصادي اعلام کرده که خريد نفت ايران از سوي برخي کشورها را تحريم مي‌کند و هيچ کشوري اجازه خريد نفت از ايران را ندارد به طوري که ميزان فروش نفت ايران به صفر برسد. اين وضعيت منجر به بيم و اميدهايي در کشور شده چرا که از يک سو عدم فروش نفت ايران و خالي شدن ذخاير ارزي منجر به وخيم شدن اوضاع اقتصادي کشور و تورم در زندگي شهروندان مي شود و از سوي ديگر برخي کارشناسان اين وضعيت را فرصت مناسبي براي کاهش وابستگي به درآمدهاي نفتي و مقاوم‌ سازي اقتصاد مي‌دانند. اکنون سوال مهم اينجاست که اقتصاد ايران ظرفيت کاهش وابستگي به درآمدهاي نفتي را در شرايط کنوني دارد يا اين شعاري است که در دولت هاي مختلف مطرح شده و در حد همان شعار هم مانده است؟
علي گل مرادي عضو کميسيون انرژي مجلس در گفت و گو با «رسالت» با اشاره به شرايط نامناسب کشور به دليل اتکاء به فروش نفت خام، گفت: «سال‌هاي متمادي است که به دنبال عدم اتکاي اقتصاد کشور به نفت بوده ايم. در اين راستا به دليل جدي نبودن در ساختارهاي اجرايي کشور اين اتفاق رخ نداده و شاهد آسيب هاي ناشي از عدم فروش نفت در کشور هستيم و اين دغدغه جدي در بين کارگزاران نظام است.»
گل مرادي ادامه داد: «مي توانيم از تحريم نفت ايران که با رهبري استکبار جهاني و با قصد براندازي نظام رخ داده به شکل توفيق اجباري نگاه کنيم و از آن بهره گيري کنيم. امروز مسئولان کشور در تکاپو هستند با جايگزين کردن نفت خام، آسيب ها را کاهش دهند. ما نبايد بر اساس فشار و محدوديت به دنبال ايجاد راهکارهاي اساسي باشيم اما متاسفانه اين مسئله اتفاق افتاده است.»
نماينده ماهشهر در مجلس تحريم هاي نفت را نوعي نعمت محسوب کرد و افزود: «تحريم ها را به خوبي بايد مديريت کرد. غرب ما را وادار کرد به دنبال گزينه هاي جايگزين نفت براي اداره امور کشور باشيم. اين روند شايد به طور مقطعي ما را دچار مشکل کند اما به طور قطع برآيند آن براي کشور مفيد خواهد بود.»
وي تصريح کرد: «سرمايه کشور با خام فروشي و قيمت نازل در اختيار ديگر کشورها قرار مي گيرد تا از آن بهره برداري کرده و سود بالايي نصيب شان شود و از ارزش افزوده نفت خام ايران برنامه هاي نرم افزاري و سخت افزاري بر عليه کشور تدارک ببينند. اين يک فاجعه است که با منابع کشور ما، توانمندي هاي خود را براي براندازي نظام ما به کار مي بندند. ايران سرمايه هاي فکري و منابع زيادي دارد که با برنامه ريزي مي توان منافع اين منابع را به نفع کشور به سرانجام برسانيم.»
گل مرادي با اشاره به برنامه ريزي هاي انجام گرفته در راستاي مقابله با تحريم هاي نفتي گفت: «با توجه به جلساتي که در کشور در ارتباط با تحريم هاي نفتي برگزار شده، به گونه اي عمل مي کنيم که با مشکلات جدي مواجه نشويم و تا الان هم موفق بوده ايم. براي اينکه براي بودجه سال‌هاي آينده هم دچار مشکل نشويم شرايط را بايد به گونه اي تعريف کنيم که اتکاء و بودجه کشور به نفت کاهش پيدا کند. به همين منظور در توسعه صنعت پتروشيمي، توسعه صنايع پايين دستي و خانگي و صنايع تکميلي نفت، گاز و پتروشيمي مي توانيم کارهاي موفقي انجام دهيم.»

عضو کميسيون انرژي مجلس، صنعت پتروشيمي را يکي از دستاوردهاي ارزشمند کشور دانست و گفت: «پتروشيمي کمک مي کند تا ما بخشي از ارزش افزوده منابع و ذخاير نفتي کشور را از اين محل تامين کنيم. وجود صنعت پتروشيمي، کمک به اشتغال و ايجاد ارزش افزوده و زنجيره ارزش مي کند و تا حدودي ما را از وابستگي صادرات نفت خام کاهش مي دهد. هرچند ظرفيت هاي کشور بيش از چيزي است که امروز در پتروشيمي مي بينيم يعني مي‌توانيم چند برابر امروز آن را توسعه دهيم. زيرا محصولات آن متنوع هستند و ارز آوري و صادرات آن با سهولت بيشتري صورت مي گيرد.»
وي به نقش موثر بخش خصوصي در توسعه صنايع مرتبط با نفت اشاره کرد و گفت: «تشويق بخش خصوصي براي توسعه صنايع تکميلي در حوزه نفت ارز آوري را براي کشور به دنبال دارد. بايد سهم نفت را در بودجه کشور کاهش دهيم تا مجبور شويم راهبردهاي ديگري براي اداره امور کشور را در بودجه لحاظ کنيم.»
گل مرادي با اشاره به گسترش مصرف گرايي در ميان مردم و واردات کالاهاي غيرضروري و خارج شدن ارز از کشور، گفت: «يکي از معضلات موجود صرف کردن درآمدهاي نفتي براي هزينه هاي جاري بوده و هيچ عايدات ماندگاي به جا نگذاشته است. ما باور داريم بايد درآمدهاي حاصل از نفت صرف زيرساخت هاي آموزشي براي توسعه موضوعات دانش بنيان و سخت افزاري در کشور مي شد که از کنار آن بتوانيم درآمدها و ثروت هاي ناشي از آن را جايگزين محدوديت هاي به‌وجود آورده قرار دهيم.»
وي گفت: «بايد همه آحاد جامعه از مسئولان و مردم در راستاي منافع ملي و اقتدار نظام همت مضاعفي به خرج دهند تا الگوهاي مصرفي بازبيني و بازآفريني و مصارف بي رويه مديريت شوند. مي توان ميزان معيني از نفت را صادر کرد و درآمدهاي حاصل از آن را بر اساس راهبردهاي توسعه اي و اثربخش براي کشور بهره برداري کرد.»
ايران کشوري داراي معادن و ذخاير طبيعي زيادي است که استفاده از آنها و بازاريابي بر روي محصولات به دست آمده مي تواند وابستگي کشور را از نفت خام کاهش دهد. خام فروشي روش بسيار ساده اي براي کسب درآمد است اما پايدار نيست در حالي‌که با بهره گيري از ذخاير معدني و تبديل آنها به محصولات جديد و صادرات مي تواند وابستگي زياد کشور به فروش نفت را کاهش دهد.
لزوم تنوع در اقتصاد کشور
سيد حميد حسيني دبير کل اتاق مشترک ايران و عراق نيز در گفت و گو با «رسالت» گفت: «عدم استفاده از ظرفيت فروش نفت در شرايط عادي منطقي نيست اما با توجه به وجود تحريم ها بايد بتوانيم اقتصاد کشور را متنوع کنيم تا وابستگي ما را به درآمدهاي نفتي کاهش دهد. اين جريان از چند سال قبل آغاز شده و ۳۰ درصد از درآمد نفت در صندوق توسعه ملي براي سرمايه گذاري قرار داده شده است. اگر اين روال ادامه پيدا کند و هزينه هاي جاري دولت را از درآمدهاي نفتي کم
مي‌کرديم، امروز با سهولت بيشتري مي توانستيم در برابر تحريم ها مقابله کنيم.»
وي افزود: «امسال ۱۴۲ هزار ميليارد تومان از بودجه دولت وابسته به درآمدهاي نفتي است که البته در مقايسه با کشورهاي نفتي رقم زيادي نيست اما اين ميزان مي تواند در شرايط فعلي براي کشور دردسرساز باشد. کشور مي بايست طي سال‌هاي گذشته درآمدهاي نفتي را صرف سرمايه گذاري غيرنفتي
مي‌کرد و از اين محل اقتصاد غير نفتي را جايگزين اقتصاد نفتي قرار مي داد.»
حسيني با تاکيد بر استفاده از تلفيق گاز با ذخاير معدني گفت: «ما بايد بتوانيم با استفاده از ذخاير معدني مانند سيليس سنگ آهن و يا سنگ مس و تلفيق آنها با گاز، محصولات جديدي توليد کنيم. اگر اين امکان وجود داشت تا ظرفيت صنعت پتروشيمي به ۱۰۰ ميليون تن رسانده شود امروز به درآمدهاي نفتي نياز بالايي وجود نداشت. توليد مس هم از سال هاي گذشته در سطح ثابت قرار گرفته که با برنامه ريزي اين ميزان مي توانست افزايش پيدا کند.»
دبير کل اتاق مشترک ايران و عراق با بيان اينکه ايران ششمين کشور معدني دنياست و همه فلزات در ايران وجود دارد، گفت: «ما مي توانيم در زمينه صنايع سنگين در خاورميانه توليدکننده باشيم. تنها کشوري که در منطقه در اين زمينه بتواند با ايران رقابت کند، ترکيه است. کشور ما داراي معادن زياد معدني و گاز است که با تلفيق اين دو مي توانستيم به جاي توليد ۲۲ ميليون تن فولاد، ۵۰ ميليون تن فولاد توليد داشته باشيم.»

حسيني در پايان سخنانش تصريح کرد: «ما در زمينه توليد فولاد به مرز ۴۰ ميليون تن نزديک شده ايم. اين رقم بزرگي است که زمينه صادرات را فراهم مي کند. صنعت پتروشيمي هم طرح هاي زيادي را در دست دارد که در صورت بهره برداري مي توانست جايگزين نفت شود. به همه موارد بيان شده اگر طي سال‌هاي گذشته توجه بيشتري مي شد و روي صنايع جديد سرمايه گذاري صورت مي گرفت نياز امروز ما به فروش نفت خام کمتر مي شد.» نمي توان ضرورت قطع وابستگي به درآمدهاي نفتي را در شرايط فعلي کتمان کرد. شايد تحريم‌ هاي نفتي آمريکا با همه معايب و مشکلاتي که براي ايران به همراه آورده، ناخواسته شرايط را براي مقاوم سازي اقتصاد کشور فراهم کرده است. ايران کشوري با ذخاير و منابع طبيعي بالاست که نوع بهره برداري از آنها، بازاريابي صحيح و ايجاد صنايع جديد مي تواند کشور را گام به گام به سوي رهايي از وابستگي به نفت هدايت کند. اين مسئله عزم جدي مسئولان و کارگزاران کشور را مي طلبد تا در سايه برنامه ريزي هاي
صحيح اين افق دور از ذهن به واقعيت تبديل شود.