سرانجام طرح استاني شدن انتخابات، روز گذشته در بهارستان تصويب شد. به طور اجمالي، استاني شدن انتخابات يعني تغيير حوزه انتخابيه از سطح شهرستان به استان، به طوري که نامزدهاي انتخابات مجلس در استان با هم به رقابت بپردازند، با اين قيد که حد نصاب مشخصي از آراي مردم را در شهرستان خود به دست آورده باشند.
استاني شدن انتخابات، از ماه ها پيش يکي از مسائل چالش برانگيز در حوزه سياست داخلي ايران بوده و از آن جا که عملا يک جراحي بزرگ در نظام انتخابات کشور محسوب مي شود، کمتر چهره سياسي است که در ارتباط با آن موضعي نگرفته باشد. يکي از ايرادات اصلي تصويب چنين طرحي در مجلس فعلي، زمان بررسي آن است. بسياري از کارشناسان سياسي معتقدند که نمايندگان هر دوره از مجلس، در اواخر دوره نمايندگي خود، به فکر راه هايي براي استمرار نمايندگي خود هستند و از همين رو، از هر طرحي که جمعا وضعيت و جايگاه فعلي آن ها را تقويت کند، استقبال مي کنند. اگرچه اين مسئله در مورد بسياري از نمايندگان ملت، قابل پذيرش نيست، اما به راستي بايد پرسيد چرا موضوع انتخابات با اين درجه از اهميت، همواره در سال آخر مجالس مطرح مي‌شود. حتما به خاطر داريد که در سال پاياني مجلس قبل، برخي نمايندگان به دنبال تصويب طرحي براي تمديد دوره نمايندگي خود و همزمان کردن آن با انتخابات رياست جمهوري يا شوراهاي شهر و روستا بودند که البته مورد پذيرش واقع نشد.
استدلال مخالفان: استاني شدن نماينده را از مردم دور مي‌کند
مخالفان استاني شدن انتخابات بر اين باورند که در نظام انتخابات فعلي، نماينده چون مي داند بايد از حوزه انتخابيه خود که يک يا چند شهر و روستاست، راي بگيرد، ناچار است در اجتماعات مردم حضور يابد، با آن ها سر و کار داشته باشد و مسائلشان را پيگيري کند. همين ارتباط مردم با نماينده، صرف نظر از آن که چقدر عملا در امور کلان شهرستان راهگشاست، خود سطحي از تعامل مردم و حاکميت است و اين في نفسه مطلوب است، ضمن آن که اگر مردم حوزه اي احساس کردند نماينده شهرشان در عمل برايشان قدمي برنمي‌دارد، در دوره بعد به جاي او، فرد ديگري را بر مي گزينند.
منتقدان استاني شدن انتخابات بر اين باورند آن طور که ادعا مي شود، با تغيير حوزه انتخابيه از شهرستان به استان، کيفيت نمايندگان و فضاي کلي حاکم بر مجلس، تخصصي تر نمي شود؛ چه اين که در دوره فعلي که نمايندگان تهران از يک حوزه انتخابيه چند ميليوني برگزيده شده اند، شاهد اين هستيم که يکي از ضعيف ترين و کم کارترين ادوار مجلس در حوزه انتخابيه تهران ايجاد شده است. در واقع، استاني شدن با امکانات و در شرايط فعلي، مجلس را نه تخصصي تر بلکه سياسي تر و انتخابات را ليستي و جرياني مي کند.
اين استدلال البته در هر دو جريان اصلي کشور، طرفداراني دارد. در دو انتخابات اخير مجلس و شوراهاي شهر و روستا، فضا در شهر تهران به شدت ليستي شد و اصلاح طلبان پيروز شدند. با تشکيل مجلس و شوراي شهر، حتي برخي از اصلاح طلباني که در ابتدا از پيروزي جريان خود خوشحال بودند، با مشاهده عملکرد و سطح نمايندگان جريان خود در اين دو نهاد مهم کشور، عملا به انتقاد از نمايندگان تهران و نحوه بستن ليست ها در انتخابات پرداختند.
استدلال ديگر مخالفان استاني شدن، موضوع هزينه هاي انتخابات و وابسته شدن نمايندگان به کانون هاي قدرت و ثروت است. حوزه انتخابيه استاني، از آن جا که گستردگي بسيار بيشتري نسبت به شهرستان دارد، هزينه تبليغات در آن هم چند برابر خواهد بود و نامزدهاي انتخاباتي، به خاطر تامين هزينه هاي تبليغاتي خود هم که شده، ناچارند به برخي منابع ثروت نزديک شوند، موضوعي که مسلما هيچ نتيجه اي جز وامدار شدن آن نماينده نخواهد داشت.
استدلال موافقان
از سوي ديگر، استاني شدن، غير از اکثريت نمايندگان فعلي، موافقاني هم در ميان فعالان سياسي دارد. آن ها معتقدند در نظام فعلي انتخابات دو اشکال عمده وجود دارد: يکي اين که يک شخص، به صرف شهرت و محبوبيت در يک شهرستان، مي تواند به نمايندگي مجلس برسد، در حالي که براي هيچ يک از کميسيون هاي تخصصي مجلس مناسب نباشد و تجربه کار کلان نداشته باشد.اشکال دوم، ترجيح منافع محلي بر منافع ملي است. در وضعيت فعلي، از آن جا که هر نماينده، مي داند که فقط به راي مردم شهرستان خود نياز دارد، خود را نه نماينده ملت که نماينده يک شهرستان مي داند و در تلاش است به هر نحوي، امکانات و بودجه را به سمت شهر خود بکشاند. به عنوان نمونه، نماينده اي تلاش مي کند با فشار به دستگاه هاي دولتي، يک وزير را متقاعد کند که در شهرستان محل نمايندگي او، کارخانه اي تاسيس شود، حتي اگر احداث آن کارخانه در شهرستان ديگر، از نظر اقتصادي ارجحيت داشته باشد.
به هر حال، طرح استاني شدن انتخابات با همه معايب و مزايايش به مصوبه تبديل شده و اکنون منتظر تاييد يا رد شوراي نگهبان است. تصميمي که مي تواند سپهر سياسي کشور را در سال هاي آينده، کاملا تغيير دهد.