پنج‌شنبه هفتم تير (۲۸ ژوئن)
کميسيون برجام با حضور نمايندگان ‌آلمان، ‌بريتانيا، چين،‌ فرانسه و روسيه در وين تشکيل جلسه داد تا موضوعات مرتبط با توافق هسته‌اي و حفظ آن را بررسي کنند.
عباس عراقچي، معاون سياسي وزارت امورخارجه جمهوري اسلامي ايران که به نمايندگي ازسوي ايران در نشست وين حاضر بود، پس از اين نشست سه ساعته گفت: «ايران به سياست خود در مورد خروج از بخش‌هايي از مفاد برجام ادامه خواهد داد.»
عراقچي افزود: «مهم‌ترين موضوعي که در اين جلسه بحث شد، موضوع INSTEX و کانال مالي بود که اروپايي‌ها درست کردند. سه کشور اروپايي توضيحات مبسوط و مفصلي را در اين باره ارائه دادند. INSTEX الان ديگر عملياتي شده و دو تا سه مورد کاري هم در حال انجام شدن است و به زودي ظرف روزهاي آينده تبادل مالي از طريق INSTEX انجام خواهد شد.»
ازسوي ديگر اتحاديه اروپا با انتشار بيانيه‌اي ضمن اعلام اين مطلب از عملياتي شدن اين کانال مالي خبر داده و اعلام کرده است: «تلاش‌ها براي رفع تحريم‌ها شدت مي‌گيرد.»
اين در حالي است که يک مقام چيني گفته نمايندگان تروئيکاي اروپا در جلسه کميسيون مشترک به همتايان خود گفته‌اند ساز و کار INSTEX عملياتي شده و پکن علاقه‌مند به مشارکت در آن به عنوان طرف ثالث است.
تاخير اروپا در ثبت کانال مالي با ايرانآلمان، انگليس و فرانسه به عنوان سه کشور اروپايي طرف توافق هسته‌اي با ايران از
۱۱ بهمن‌ماه سال گذشته اين ساز و کار را با هدف ادعايي تسهيل مبادلات تجاري با ايرن راه‌اندازي کرده‌اند اما نکته مهم اين است که اروپايي‌ها ثبت اين کانال ويژه را با تاخير فراوان آغاز و فعلا از وعده‌هاي اوليه براي پوشش دادن مبادلات نفت با ايران عقب‌نشيني کرده‌اند. INSTEX قرار است در مراحل اول مبادلات مربوط به مواد غذايي، دارو و تجهيزات پزشکي را پوشش دهد، اما کشورهاي اروپايي وعده گسترش آن را داده‌اند.
در اين ميان کارشناسان منطقه بر اين باور هستند که برجام مهم ترين اقدام اروپا بعد از جنگ جهاني دوم است لذا به رغم خروج آمريکا پاي کار برجام ايستاد و سعي کرد مکانيزم‌هايي را براي اجرايي شدن برجام طراحي کند .يکي از مهم‌ترين اين کارها نيز سازوکار مالي همکاري با ايران بود که در نهايت تحت فشارهاي زياد مجبور شد صحبت از تسريع در روند گشايش کانال مالي کند.
براي بررسي بيشتر رفتار اروپا با کارشناسان مربوطه به گفت وگو نشستيم و نظر آنها را درباره INSTEX و گشايش مالي در جهت کاهش تحريم ها را با اين ميزان تاخير جويا شديم که در ادامه مي خوانيد.
حميدرضا آصفي، سخنگوي اسبق وزارت خارجه، درمورد بيانيه اتحاديه اروپا مبني بر عملياتي شدن کانال مالي INSTEX به رسالت گفت: «هنوز نمي‌توان قضاوت دقيقي از محورهايي که در وين گذشته ارائه داد. ارزيابي هاي ما از اظهارنظرهاي عراقچي، معاون وزيرامورخارجه روسيه و طرف هاي اروپايي و بيانيه مشترک است و زماني که اين اظهارنظرها را کنار هم مي‌گذاريم مشخص مي شود که فضاي مذاکره چالشي بوده و طرفين تلاش براي حفظ برجام ازطريق راه اندازي INSTEX داشتند، اما باتوجه به خروجي مذاکرات مشخص است که دستاورد ملموسي براي جمهوري اسلامي ايران نداشته است.»
او افزود: «يکي از دلايل اين تحليل اروپايي ها هستند که اعلام کردند تنها يک يا دو مورد محورهاي سازوکار مالي درحال اجرايي شدن است، در اين زمينه ها بايد شفاف سازي شود و ابتدا مشخص شود اين وعده اجرايي INSTEX درمورد چه کالاهايي و حجم‌اش چقدر است.»
آصفي ادامه داد: «به نظر مي رسد حجم بسيار کم باشد و کالاها مواد خوراکي و کشاورزي باشند و مواد استراتژيکي نيستند و به مصلحت جمهوري اسلامي است اين مواد را از کشورهاي ديگر تهيه کند. ما بايد اين کالاها را از چين و روسيه تامين کنيم که دراين شريط کنار ما بودند، نه از اروپايي ها که هيچ کمکي در زمينه مشکلات اقتصادي ايران نداشتند. البته اين ها براساس چيزي است که پخش شده و هنوز دقيق نمي‌دانيم چيست.»
سفير اسبق ايران در فرانسه خاطرنشان شد: «به نظر مي رسد اروپايي ها از اين که به پايان ضرب الاجل مي‌رسيم و مي خواهيم تعهدات را متناسب با اقدامات آن‌ها کنيم دست‌پاچه شدند و تن به اين INSTEX حداقلي مي دهند.»
*يعني سازوکار مالي را اجرايي نمي بينيد و براي ايران دستاوردي ندارد؟
«ممکن است اجرايي باشد اما بسيار محدود و حداقل است. اروپا بايد از جايي شروع کند که اولويت ماست، يعني خريد نفت. خريد نفت ايران توسط اروپا بعد از تحريم، برجام و خروج آمريکا تقريبا به صفر رسيد و اين درست نيست. اروپا قول داده بود کمبودهاي آمريکا را هم جبران
مي کند اکنون نه تنها اين کمبودها را جبران نکرده بلکه خودش هم به آمريکا ملحق شد.»
آصفي با بيان اروپا تلاش دارد آب سردي بر اقدامات ايران که مصمم است تعهدات خود را کاهش دهد بريزد و بيشتر به دنبال اتلاف وقت است، گفت: « اروپا با اين سياست مي خواهد فقط چند مورد INSTEX را عملياتي کند و درحوزه هاي استراتژيک بسيار محدود است. اينگونه مي‌خواهند زمان زيادي بگذرد تا ايران را از پافشاري خود منصرف کنند.»
او افزود:«ديپلماسي ايجابي ما به اروپا پاسخ نداد اما ديپلماسي قهري جواب داد. اروپا نگران از ادامه کار، پاي ميز مذاکره آمد و با حرف هايي که اکنون زدند معلوم است براي خريد نفت و تبادلات مهم تجاري جدي نيستند.
مي خواهند به حداقلي اکتفا کنند که در اولويت ما نيست.»
*آينده عملکرد ايران را در برابر اين اتفاقات چطور پيش بيني مي‌کنيد ؟
«در اين زمينه هم براي قضاوت دقيق بايد شفاف سازي کرد، ما درخصوص برجام هم برخي موارد را شفاف سازي نکرديم و به همين دليل سوءتفاهمات و اختلاف نظرهايي ايجاد شد، بنابراين اولين کار شفاف سازي محورهايي است که در وين گذشته بود اين که چقدر و چگونه مي خواهند خريد کنند دوم اين که بايد سياستي که براي کاهش تعهدات برجام اعلام کرديم را بايد انجام دهيم و در اجراي تعهداتمان تجديدنظر کنيم درغير اين صورت يک ماه يا دوماه ديگر باز در همين نقطه خواهيم بود، يک سال گذشته که آمريکا از برجام خارج شد اروپا امتحان خوبي پس نداد.»
سخنگوي اسبق وزارت خارجه با اشاره به موقعيت کنوني امريکا، ابراز کرد: «ترامپ اکنون موقعيتي ندارد که براي کشورهاي مختلف تعيين تکليف کند. ترامپ با ترکيه، چين، هند، روسيه، ونزوئلا و ايران مشکل دارد و کشوري نيست که با آن مشکل نداشته باشد و شرايط بين المللي او نيز بسيار بد است، لذا اروپا اگر مي‌خواست مي توانست با مقداري ريسک شرايط را تغييردهد.»
او با تاکيد بر اينكه آزموده را آزمودن خطاست، گفت: «اروپايي ها آزمايش خوبي پس ندادند و اکنون هم کار خاصي نخواهند کرد. نفت را از ما نخواهند خريد و تبادل بانکي را در دستور کار قرار نمي دهند، مي خواهند ساز وکار محدود مالي در حوزه هايي که ايران مشکل چنداني ندارد ايجاد کنند و با دلخوشي ما را سرگرم کنند، نمي توان به وعده هاي اروپا دل خوش و اميدوار بود.»
در ادامه هم صباح زنگنه، کارشناس مسائل بين الملل در اين باره به رسالت گفت:«اين اقدام اروپا همچنان در مرز حداقلي حرکت مي کند. INSTEX بيشتر از داشتن يک ابزار جابه‌جايي و ايجاد حساب تجاري نيست، اما آن چه که مهم است و اروپا بايد به جاي تعهد دادن به آن پايبند باشد بازگشت به سقف خريد نفتي که قبل از تحريم ها بوده است. غربي ها بايد ساير کشورها را هم براي پايبندي به اين تعهد تشويق کند درغيراين صورت داشتن ساز و کار مبادله مالي بدون منابع مالي به کار نمي آيد و مانند داشتن کتابي خيلي خوب روي طاقچه است که از دستورات آن تبعيت نمي شود. بنابراين حتما بايد به شرايطي که زمان انعقاد اين موافقت نامه وجود داشت عمل شود، درمورد خريد نفت اکنون چين اعلام آمادگي کرده است.»
با توجه به وعده ايران براي کاهش تعهدات و نزديک به ضرب الاجل مهلت INSTEX، دليل تاخير در اجراي آن چيست؟
«مسائل فني دخيل هستند، اما مهمترين آن عدم اراده سياسي است اين مورد از دو جهت قابل بررسي است، نخست فشار آمريکا به اروپا، يکي هم طرف ايران، که اروپا بايد نيازهاي تسهيل درآمدش را تامين کند و از شرکت ها حمايت قانوني کند که نکرد.»
تاکيد ايران به کاهش تعهدات برجام و چند روز باقي مانده به پايان مهلت اجراي سازوکار مالي را درصحبت هاي اروپا چقدر موثر مي دانيد؟
«حتما تاثير داشته و اينگونه اروپا فکر مي کند ايران فقط يک تهديد خشک و خالي نکرده اما زماني که ديدند ايران قدم به قدم در وعده هايش جلو مي‌رود موضوع جدي شد و تلاش کردند اين روند را متوقف کنند.»
در پايان هم کارشناس مسائل خاورميانه، جعفر قنادباشي به اعلام نظر اتحاديه اروپا مبني بر اينکه «INSTEX عملياتي شد» اشاره کرد و به رسالت گفت: «فرضيه اول اين است که اروپايي ها در صدد بهانه تراشي و اهمال ورزي هستند و قصد دارند ايران را با اين موعدي که براي خروج از برجام تعيين کرده، ترغيب کنند تا اولتيماتوم خود را به تعويق بيندازد.»
او با بيان اينکه INSTEX مورد اشاره اروپا ناچيز است تا هيچ اثر عملي براي ايران نداشته باشد، افزود: «اروپا در ۵۰ روز، نسبت به فرصت ۶۰ روزه ايران اهمال‌ورزي کرده است. اروپا در اين مدت قصد داشته فشار بيشتري به ايران اعمال شود و اين تعويق در رفتار آنها پيش بيني مي شد که قرار نيست وظايف خود را انجام دهند وگرنه بايد زودتر از اين موعد اقدامي انجام مي داند نه اينکه نزديک به عملي شدن اولتيماتوم ايران بگويند: INSTEX عملياتي شد»
او معتقد است: «اگر اين فرض صحيح باشد ما بايد با جديت اعلام کنيم اگر هدف از INSTEX تعويق اولتيماتوم ايران است آن را نمي‌پذيريم و خواسته هاي خود را عملي خواهيم کرد.»
اين کارشناس مسائل خاورميانه با نگاهي ديگر به اظهار نظر اروپا بيان کرد: «فرضيه دوم از رفتار اروپا اين است که احتمال دهيم با گذشت ۵۳ روز از به تعويق افتادن اقدامات اروپا، آنها همچنان درصدد فعاليت بانکي از طريق INSTEX و خريد نفت از ايران هستند. در اين صورت طبيعتا ما يک پيرزي قابل ملاحظه را به دست آورده ايم.
البته ما مطمئن هستيم که در اين عرصه پيروز هستيم اما زمان اين پيروزي الان يا هر زمان ديگري باشد نبايد اشتباه کنيم.»
او با بيان اينکه صحبت‌هاي عراقچي و ديگران هيچ دورنمايي را نشان نداد و فقط فرض اول را در ذهن ما تقويت کرد، تاکيد کرد: «آنها نبايد حس کنند که چون ما مي خواهيم پيروز شويم مي توانند فضاي جوگير شدن براي ما ايجاد کنند. همه کساني که عليه ايران اعمال تحريم کرده اند، مسلما درصدد اجراي شيوه هايي هستند که نفعي به ايران نرسد و بهانه ها را از ما بگيرند. کسي که غير از اين فکر کند واقعيت ها را ناديده گرفته است.»
قنادباشي در پاسخ به سوال رسالت که چرا منافع ساز و کار مالي اتحاديه اروپا براي ايران ناچيز است، گفت: «تاکنون در عرصه بازرگاني با طرف هاي شرقي خود، خوب کار کرده ايم. کالاهاي اروپا براي ما بسيار گران است مثل مترو، اگر همان قطاري را که از چين مي خريم مي خواستيم از فرانسه بخريم بايد هزينه گزافي را پرداخت مي کرديم. لذا اينکه بخواهيم با اروپا تعاملات تجاري داشته باشيم در راهبرد اقتصادي ما جايي ندارد.»
او در پايان به اهمال ورزي اروپا در برجام نيز اشاره کرد و ابراز کرد:«متاسفانه قدرت هاي بانکي جهان در اروپا متمرکز است و تجارت جهان در گرو سيستم هاي مالي و بانکي اروپايي است. بحث بر سر اين است که در مذاکرات ۱+۵ سه کشور اروپايي هستند(آلمان، فرانسه، انگليس) و اين اکثريت هستند که تعهدات برجامي خود را اجرا نمي کنند.»