از ابتدای سال ۲۰۲۱ تاکنون ترکیه با بحران اقتصادی جدیدی روبرو بود است. در سال گذشته‌ی میلادی ارزش لیر ترکیه در برابر ارزهایی چون دلار و یورو کاهش زیادی را تجربه کرد. این بحران اقتصادی دامنه‌های سیاسی زیادی نیز به پیدا کرد. تا جایی که مخالفان اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه، سیاست‌های اقتصادی او مبنی بر کاهش سود بانکی را نه‌تنها نامناسب بلکه تشدیدکننده‌ی روند کاهش ارزش لیر دانسته‌اند. در این مقاله می‌خواهیم به نوسانات ارزش لیر و تاثیر آن در بازار ترکیه بپردازیم.

سقوط ارزش لیر

لیر ترکیه از ابتدای سال ۲۰۲۱ در حدود ۴۰% کاهش ارزش داشته است. در مدت کمتر از یک سال به یکی از بدترین ارزهای جهان تبدیل شد. از سال ۲۰۰۵ تاکنون و از بحران‌های اقتصادی ناشی از ضعف پشتوانه‌های مالی لیر در دهه‌ی ۹۰ میلادی، سال ۲۰۲۱ بدترین و بحرانی‌ترین سال اقتصادی ترکیه نام‌گرفته است.

بانک مرکزی ترکیه در راستای درخواست اردوغان باوجود تورم شدید در ترکیه، اقدام به کاهش نرخ بهره بانکی کرد. امری که انتقادهای بی‌سابقه‌ای را متوجه شخص رئیس‌جمهور کرد.

کاهش نرخ بهره بانکی از دو سو به اقتصادی ترکیه ضربه وارد می‌کند. از یک‌سو نگرانی بانک‌ها در مورد استقلالشان را تشدید کرده و از سوی دیگر بسیاری از سرمایه‌گذاران خارجی را به خروج سرمایه از ترکیه ترغیب کرده است. حالا در ترکیه شهروندان این کشور به دنبال خرید ارزهای خارجی و طلا با پس‌اندازهای بانکی‌شان هستند.

سقوط ارزش لیر چه تاثیر ی در اقتصاد ترکیه دارد؟ در ادامه‌ی این مقاله ابعاد اقتصادی سقوط ارزش لیر را بررسی خواهیم کرد.

تاثیرات روانی نوسانات ارزش لیر بر مردم

صرافی‌های ترکیه، در بازه‌ی زمانی کوتاهی به شلوغ‌ترین مکان‌ها در این کشور تبدیل شد. مردم احتمالا برای کاهش میزان ضرر خود از اقتصاد نابسامان این روزها، تصمیم گرفتند نقدینگی خود را به ارز تبدیل کنند.

شاید خونسردترین فرد امروز در ترکیه، کسی نباشد جز رئیس‌جمهور اردوغان. او به سیاست‌های اقتصادی خود باور دارد. اردوغان تاکید کرده که تصمیمی برای بازگشت و انصراف از ایده‌هایش در حل بحران ندارد. این در حالی‌ است که ارزش لیر همچنان رو به کاهش است.

جالب است که پافشاری رئیس‌جمهور در کنار همراهی بانک مرکزی با سیاست‌های اقتصادی دفتر ریاست جمهوری، بالاخره جلوی سقوط بیشتر لیر را گرفت. و روند رو به سقوط با بازگشت آرام به نقطه‌ی قبلی جبران شد.

تاثیر بحران‌های بازار بر زندگی مردم در ترکیه

تورم ترکیه در کوتاه زمانی به نرخ ۲۱% رسید. این اتفاق برای شهروندان ترکیه حکم یک فاجعه را داشت. قیمت کالاهای اساسی افزایش پیدا کرد و بخش زیادی از مردم برای تامین معاش خود با نگرانی‌هایی جدی روبرو شدند.

مساله بسیار ساده است؛ ارزش لیر کاهش می‌یابد، متعاقب آن قیمت‌ها افزایش پیدا می‌کنند. در این میان کالاهای وارداتی به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم بازار ترکیه را متاثر می‌کند. کالاهایی مانند سوخت، مواد اولیه صنایع، مواد خام و حتی محصولات کشاورزی وارداتی، مشمول این افزایش قیمت می‌شوند.

ازجمله تاثیرات مهم افزایش تورم و کاهش ارزش لیر را می‌توان در بازار ملک در ترکیه مشاهده کرد. قیمت مسکن به دلیل وابستگی‌اش به مواد وارداتی افزایش پیدا کرد. متعاقب آن اجاره‌بها نیز با افزایش روبرو شد. البته تغییرات در بازار مسکن کمتر از بخش‌های دیگر مشهود بود. زیر مطالعه‌ی دقیق‌تر تاثیر نوسانات ارزش لیر بر املاک مستلزم گذر زمان است. بااین‌وجود همین تغییرات اولیه برای خارجی‌های که قصد خرید خانه در ترکیه را داشتند، به دلیل ارزش بالاتر دلار به فرصتی به‌صرفه تبدیل شد.

اگر از مسائل کلان‌تر عبور کنیم، کاهش ارزش لیر، به‌صورت مستقیم در جزئیات زندگی شهروندان تغییرات بیشتری ایجاد کرد. صف‌های طولانی نان برای خرید ارزان‌تر نسبت به فردا، شاید حقیقت نداشته باشد؛ اما نشان‌دهنده‌ی ترسی و اضطرابی است که مردم ترکیه تجربه کرده‌اند. این ترس نگرانی شامل تمام خریدهای روزمره‌ی خانوارهای ترکیه می‌شود.

آیا سیاست‌های اقتصادی رئیس‌جمهور اردوغان امیدبخش است؟

رئیس‌جمهور ترکیه معتقد است برای مقابله با این بحران باید ریشه‌ای عمل کرد. هدف او از کاهش نرخ بهره بانکی، شکستن چرخه‌ی معیوب سرمایه‌گذاری در ترکیه است. برنامه‌ی بلندمدتی که او طی سخنرانی اخیرش بیان کرده عبارت‌اند از تحریک اقتصاد، تقویت رشد و توسعه‌ی صادرات، افزایش کارآفرینی و کاهش نرخ بیکاری در ترکیه.

بسیاری از اقتصاددان‌ها هم با نظر اردوغان هم‌سو هستند. آن‌ها معتقدند افزایش نرخ بهره‌ی بانکی در بخش وام‌ها به کاهش تورم در بلندمدت منجر می‌شود. اما آیا برای ترکیه نیز این اتفاق رقم خواهد خورد؟ فراموش نکنیم بخشی از بحران اقتصادی در ترکیه ناشی از شیوع ویروس کووید ۱۹ است که دست‌کم یک سال کامل، مهم‌ترین بخش اقتصادی ترکیه یعنی صنعت توریسم و جلب سرمایه‌گذاران خارجی را فلج کرد. با بهبود شرایط پاندمی جهانی امید بیشتری در انتظار دولت‌مردان ترکیه است.

پیش‌بینی اقتصادی بانک جهانی درباره‌ی ارزش لیر در سال ۲۰۲۱

بانک جهانی در ابتدای سال ۲۰۲۱ در گزارش سالانه‌ی خود، آینده لیر ترکیه را روبه‌پیشرفت ارزیابی کرد. این در حالی بود که اقتصاد ترکیه متاثر از بحران کرونا به‌شدت آسیب‌پذیر شده بود. پایه‌ی نظری بانک جهانی در بررسی ارزش مالی لیر در آینده، روند مدیریت اقتصادی در این کشور در بازه‌ای ۱۷ ساله یعنی از سال ۲۰۰۳ بود.

همچنین بانک جهانی ابراز کرده بود، ترکیه با برنامه‌ریزی مناسب به‌خوبی از پس بحران‌های مالی ناشی از کووید ۱۹ که اقتصاد را در تمام جهان درگیر کرد برآمد. اگر بخواهیم با پشتوانه‌ی نگاه بانک جهانی به وضعیت کنونی لیر نگاه کنیم، مدیریت درست بحران نویدبخش موقتی بودن کاهش ارزش لیر و آینده‌ی درخشان اقتصاد ترکیه خواهد بود.

به‌هرحال آنچه مسلم است طی هفته‌های اخیر، لیر ترکیه تا حدودی ارزش ازدست‌رفته‌ی خود را بازپس‌گرفته و بازارهای اقتصادی در این کشور از حالت قرمز و بحرانی خارج‌شده‌اند.

کلام آخر

شتاب بالای اقتصاد ترکیه، برای رسیدن با جایگاه برتر قدرت اقتصادی در منطقه و تبدیل‌شدن به یکی از قدرت‌های اقتصادی در جهان، بسیاری از سرمایه‌گذاران خارجی را به بازار اقتصادی ترکیه کشاند. حالا همه در بیم و امید نظاره‌گر مسیری هستند که لیر طی می‌کند. بااین‌حال در چند ماه اخیر با تقویت مشوق‌های اقتصادی مانند معافیت مالیاتی، ترکیه همچنان به دنبال جذب سرمایه‌های خارجی است.

اگر به مسائل ترکیه – اقتصاد، فرهنگ، گردشگری – علاقه‌مند هستید، با مراجعه به سایت ام تی سی هوم می‌توانید مطالبی بیشتری درباره‌ی این موضوعات بخوانید.