مريم رمضاني |
امسال شاهد بارشهاي سيل آسا بوديم،اما آيا اين بارش ها توانست کشور ما را به لحاظ تامين آب بيمه کند؟ مدتي قبل در اين رابطه دو ديدگاه متناقض وجود داشت اما حالا همه يک‌صدا مي گويند که باران امسال گوياي بهبود وضعيت منابع آب تا سالهاي آينده نخواهد بود. در همين رابطه حميد سيني ساز از کارشناسان منابع آبي در گفت‌وگو با روزنامه رسالت مي گويد: بارش‌هاي سال آبي جاري که از مهرماه ۹۷ آغاز شده و تا پايان شهريور ۹۸ جزء اين سال آبي لحاظ مي‌شود، تا همين پايان فصل بهار نيز رکوردشکن بوده و در نيم قرن اخير سابقه نداشته است. اما همانطور که اشاره کرديد، اين باران‌ها تبديل به سيلاب شد و بخش اعظم آن با فروکش کردن بارندگي‌ها تبخير شده و مابقي يا به درياهاي جنوب و شمال کشور ريخت و يا از کشور خارج شد. بخش کوچکي هم توانست تالاب‌ها و مخازن سدهاي کشور را پر کند. بنابراين نمي‌توان از بيمه شدن کشور از نظر تأمين آب دم زد. زيرا بارش‌هاي امسال عموماتبخير شد يا به هدر رفته است.
وي در ادامه تاکيد مي کند: برخي عنوان مي کنند کشور ما خشک و نيم خشک است و هيچ بارشي نمي تواند ما را از کم آبي نجات دهد. بنده با اين نظريه مخالفم. ضمن اينکه ما با تنش آبي روبه رو هستيم، تنش آبي به معناي پيشي گرفتن نيازها و مصارف آب نسبت به ظرفيت منابع (خصوصامنابع آب‌هاي زيرزميني) با در نظر گرفتن پس‌انداز زيست‌محيطي لازم براي آينده است که طبق استانداردهاي سازمان جهاني مديريت منابع آب، تعريف مي‌شود. اما اين که بعضاتوسط مسئولين گفته مي‌شود مشکلي بابت تأمين آب وجود ندارد، ناشي از نگاه غيرفراگير است. مثلادر منطقه‌اي چشمه‌اي جاري است يا رودخانه‌اي وجود دارد که مي‌توان آب آن را با احداث يک سازه يا لوله‌گذاري و شبکه‌سازي به مکاني که دچار تنش آبي است منتقل کرد. يا مثلااز آب دريا با استفاده از واحدهاي شيرين‌سازي براي يک منطقه‌اي تامين آب نمود. اما معمولادقت نمي‌شود که پس از انجام اين اقدامات، منطقه اول پس از چند سال دچار تنش‌هاي جديدي مي‌شود که ناگزير بايد براي رفع آن به منابع آب ديگر مناطق دست‌اندازي شود يا هزينه‌هاي ديگري به کشور تحميل مي‌شود.
اين کارشناس منابع آبي يادآور مي شود: دقيقامشابه آنچه امروز براي تأمين آب کلانشهرهايي نظير تهران و اصفهان مشاهده مي‌شود و يا اختلافاتي که بر سر تامين آب يزد از زاينده‌رود وجود دارد و يا اختلافات بين اهالي استان خوزستان با اصفهان و کرمان و … از نظر اين دسته از مسئولين، همواره هيچ مشکلي بر سر تامين آب وجود ندارد و با صرف بودجه عمومي کشور در طرح‌هاي بزرگ سازه‌اي مي‌توان آب تامين نمود. اما به بهاي خشک شدن منطقه‌اي ديگر و جابه جايي تنش‌هاي آبي از مکاني به مکان ديگر. اگر نگاه فراگير وجود مي‌داشت، با ملاحظه بيشتري نسبت به عدم وجود هيچ مانعي بر سر تامين آب صحبت مي‌شد. اما اگر به نگاهي که در ابتدا به آن اشاره کردم برگرديم، با کنترل و کاهش نرخ تلفات آب در کشور، به جرئت مي‌توان گفت که امکان بي‌اثر کردن کشور از مخاطرات کم‌آبي و تنش‌هاي آبي وجود دارد.
گفته مي شود کشورهايي که بيش از ۴۰ درصد از منابع آبي زيرزميني را استفاده مي کنند، دچار مرگ تدريجي مي شوند که در اين بين ايران با برداشت ۸۶ درصد بالاترين رتبه را به خود اختصاص داده، آيا با بارش هاي اخير اين خسارت تا حدودي جبران شده است؟ سيني ساز در پاسخ به اين پرسش عنوان مي کند: در اين که کشورمان روند برداشت از منابع زيرزميني بالايي دارد، موافقم. اما بالاترين نرخ برداشت از منابع زيرزميني در دنيا کمي اغراق‌آميز است. طبق آمار سازمان‌هاي بين‌المللي برخي کشورهاي ديگر نظير هند، برخي ايالت‌هاي آمريکا يا حتي کشورهايي نظير پاکستان و مصر، سهم برداشت بيشتري از منابع آب زيرزميني خود دارند. اما همانطور که اشاره کردم، بارش‌هاي اخير با توجه به اين که اکثرا به صورت رواناب از دسترس خارج شده، تاثير چنداني در تغذيه سفره‌هاي زيرزميني نداشته است. زيرا اولا آبخيزداري و تغذيه سفره‌ها در کشورمان امري تقريبامغفول است و ثانيادر برخي از حوزه‌هاي آبريز کشور که در آن سدها و سازه‌هاي آبي وجود دارد، از انجام اقدامات آبخيزداري ممانعت به عمل
مي‌آيد. متاسفانه در کشور ما به اين نکته ساده و بديهي توجه نمي‌شود که باران در مناطق کوهستاني و بالادست که هم خاک داراي بافت درشت و نفوذپذيرتري است و هم قدرت تبخير خورشيد کمتر است، آسان‌تر به سفره‌ها تغذيه مي‌شود تا در پايين‌دست که هم خاک آبرفتي و ريزدانه است و باعث مي‌شود آب ديرتر و آهسته‌تر در خاک نفوذ کند و هم آفتاب، قدرت تبخير بيشتري دارد.
وي با تاکيد بر اينکه سازگاري با شرايط کم‌آبي حرف درستي است که متاسفانه منظور غلطي درباره آن دنبال مي‌شود، بيان مي کند: در هيچ دوره‌اي در اين کشور بنا بر ناسازگاري با شرايط اقليمي از سوي مردم وجود نداشته که حالا جديدا تصميم بر سازگاري جاي آن را گرفته باشد. مديريت آب کشور بايستي کاهش تلفات تبخير و سيلاب با رويکرد ذخيره‌سازي زيرزميني و تغذيه به آبخوان‌ها در بالادست انجام شود و تا جاي ممکن، حيطه اجرايي و تصدي‌گرايانه در مديريت آب، اعم از مديريت عرضه مصرف و بازچرخاني به مردم و بخش خصوصي محول شود و دولت در اين بين صرفا نقش تنظيم‌گر و وضع‌کننده مقررات را ايفا نمايد.