اهمیت آموزش مهارت‌های تخصصی امروزه بر هیچ‌کس پوشیده نیست؛ اما آیا صرفاً داشتن یک مهارت‌‌ تخصصی خاص (مثلاً برنامه‌نویسی) می‌تواند به‌تنهایی در بهبود کیفیت زندگی‌ و افزایش رضایت ما از آن کمک کند؟ خیر. به این دلیل که ما هر چقدر هم در یک زمینه یا حرفه خاص متخصص باشیم اگر برای مثال نتوانیم با دیگران ارتباط مؤثر برقرار کنیم، احتمالاً درآمد و بهره کافی را از تخصص خود نمی‌بریم. از طرفی رضایت داشتن از زندگی و بهبود کیفیت آن در دنیای امروز تنها وابسته به داشتن یک تخصص خاص و درآمد بالا نیست؛ بلکه نیازمند داشتن مهارت‌‌‌های توسعه فردی (مانند مدیریت استرس و هیجانات) است.

در همین راستا ما در برآیند به‌صورت علمی و به زبان ساده به تمام‌ مهارت‌های فردی که برای بهبود کیفیت زندگی و داشتن حال بهتر نیاز است پرداخته‌ایم. در واقع هدف ما در برآیند آموزش توسعه فردی با دیدگاه علم روان‌شناسی است. در این مطلب به مهارت‌های توسعه فردی، راه و روش‌های کسب مهارت‌های فردی و به طور کلی قرار گرفتن در مسیر توسعه فردی خواهیم پرداخت.

مفهوم توسعه فردی

توسعه فردی به زبان ساده یعنی خود را از طریق یادگیری مهارت‌های فردی (مانند همدلی) بهتر کنیم. در واقع توسعه فردی به ما کمک می‌کند تا به‌عنوان یک فرد رشد کنیم و بتوانیم در زندگی تصمیمات درستی بگیریم‌، با خانواده، دوستان و همکاران‌مان بهتر رفتار کنیم، هدف‌مند زندگی کنیم و به‌سرعت ناامید نشویم.

توسعه فردی می‌تواند هر نوع فعالیتی باشد که رضایت ما را از زندگی افزایش می‌دهد و به بهبود کیفیت زندگی ما کمک می‌کند. شناخت ابعاد توسعه فردی و آشنایی با مهارت‌های مربوط به آن، به ما کمک می‌کند تا بتوانیم به‌صورت هوشمندانه‌تری در راستای تحقق آن، قدم برداریم.

توسعه فردی چیست و چرا مهم است؟

توسعه فردی به فعالیت‌هایی اشاره دارد که طراحی شده‌اند تا ما استعدادهای‌مان را پرورش دهیم، از پتانسیل خود استفاده کنیم و در کار و حرفه‌مان نیز پیشرفت کنیم. این مهارت یک فرآیند است که در تمام طول عمر ما ادامه خواهد داشت. جنبه‌های مختلفی برای توسعه فردی وجود دارد و برای همین هم برای هدفمندتر کردنِ فرآیندِ آن بهتر است مراحل زیر را دنبال کنیم:

۱- در نظر داریم دقیقاً «چه چیزی» را توسعه دهیم؟

۲- روش‌های دستیابی به آن کدام‌اند؟

۳- چه تغییراتی را باید لحاظ کنیم؟

در واقع ما هر زمانی که آگاهانه برای بهبود جنبه‌های مختلف تلاش می‌کنیم، برای توسعه فردی خود قدم برمی‌داریم. اهمیت توسعه فردی را نمی‌توان دست‌کم گرفت، زیرا به ما اجازه می‌دهد تا به نسخه بهتری از خودمان تبدیل شویم و به ما مهارت‌ها و اعتماد به‌ نفسِ لازم برای عبور از موقعیت‌های مختلف را می‌دهد.

مهارت‌های توسعه فردی

مهارت‌های توسعه فردی، ویژگی‌ها و توانایی‌هایی هستند که به رشد فردی و حرفه‌ای ما کمک می‌کنند. آنها مهارت‌هایی هستند که به ما کمک می‌کنند تا در مسیر پیشرفت خود قرار بگیریم؛ درک و بهبود مهارت‌ها فردی فرایندی است که به آن توسعه فردی گفته می‌شود.

به طور کلی چگونه طی کردن مسیر زندگی وابسته به این است که ما چگونه فکر می‌کنیم. برخی از افراد تصور می‌کنند نحوه فکر کردن و کیفیت آن را نمی‌توان تغییر داد در حالی که با آشنا شدن، یادگیری و تمرین مهارت‌های توسعه فردی مانند خودآگاهی می‌توانیم چهارچوب افکار خود را تغییر دهیم و در مسیر بهبود کیفیت زندگی خود قرار بگیریم.

انواع مهارت‌های توسعه فردی و تأثیرات آنها

سازمان جهانی بهداشت (World Health Organization) ۱۰ مهارت‌ را برای داشتن زندگی بهتر بر اساس نتایج تحقیقات علمی و مشاوره با کارشناسان از حوزه‌های مختلف، مانند آموزش، سلامت، روان‌شناسی، جامعه‌شناسی و حقوق بشر تعیین کرده است.

۱۰ مهارت توسعه فردی که به مهارت‌های زندگی نیز معروف هستند، طبق نظر سازمان جهانی بهداشت (WHO) عبارت است از:

• خودآگاهی: توانایی تشخیص احساسات، نقاط قوت، ضعف، ارزش‌ها و اهداف خود.
• همدلی: توانایی درک و به اشتراک گذاشتن احساسات.
• ارتباط مؤثر: توانایی بیان واضح و مؤثر، چه به‌صورت کلامی و چه غیرکلامی.
• روابط بین‌فردی: توانایی ایجاد و حفظ روابط مثبت و محترمانه با دیگران.
• تصمیم‌گیری: توانایی انتخاب آگاهانه و مسئولانه با در نظر گرفتن پیامدهای تصمیمِ گرفته شده.
• حل مسئله: توانایی یافتن راه‌حل برای چالش‌ها یا مشکلات به شیوه‌ای خلاقانه و سازنده.
• تفکر نقاد: توانایی تحلیل عینی و منطقی اطلاعات، زیر سؤال بردن مفروضات و شناسایی سوگیری‌ها.
• تفکر خلاق: توانایی خلق ایده‌های جدید و بدیع با استفاده از تخیل و تفکر.
• مدیریت هیجانات: توانایی مدیریت هیجانات خود، به‌ویژه احساسات منفی، به شیوه‌ای سالم.
• مدیریت استرس: توانایی مدیریت و کنترل عوامل استرس‌زا یا فشارها به‌صورت مثبت و سازگارانه.

تقویت ۱۰ مهارت‌ زندگی (مهارت توسعه فردی) می‌تواند اثرات مثبتی در زندگی ما داشته باشد، از جمله:

• افزایش خودآگاهی، عزت‌نفس و پذیرش خود
• افزایش مهارت‌ها و استعدادهای خود و تحقق آرزوها
• بهبود روابط و عملکرد خود در محیط‌های دوستانه، ‌خانوادگی و محل کار
• راحت‌تر کنار آمدن با استرس‌ها و چالش‌های زندگی
• بهبود کیفیت زندگی و افزایش رضایت از آن

اهمیت خودآگاهی برای توسعه فردی

خودآگاهی (Self Awareness) به معنای توانایی شناخت و درک خصوصیات اخلاقی، نقاط ضعف و قوت، خواسته‌ها، اهداف، عواطف، ارزش‌ها، باور‌ها و به طور کلی هر چیزی که بر رفتار ما انسان‌ها اثر می‌گذارد است.

افزایش خودآگاهی می‌تواند تغییرات مثبت و پایدار عمیقی را در نگاه ما به خود و جهان ایجاد کند. با افزایش خود‌آگاهی، می‌توانیم توانایی‌های خود را شناسایی و درک کنیم. به بیان ساده با تقویت مهارت فردی خودآگاهی می‌توانیم به تصویری واضح از اینکه چه کسی هستیم و چگونه بر دیگران تأثیر می‌گذاریم دست پیدا کنیم. این مهارت برای توسعه فردی بسیار مهم است و می‌تواند به روش‌های مختلف به ما کمک کند.

خودآگاهی به ما این امکان را می‌دهد که نقاط قوت و ضعف خود را شناسایی کنیم و متوجه شویم در چه زمینه‌هایی مهارت داریم و در چه زمینه‌هایی نیاز است بیشتر تلاش کنیم. همچنین با شناسایی نقاط قوت و ضعف خود می‌توانیم اعتمادبه‌نفس خود را افزایش دهیم. خودآگاهی به ما کمک می‌کند تا احساسات خود را درک کنیم و متوجه شویم که احساسات‌مان چگونه بر اعمال ما تأثیر می‌گذارند.

خودآگاهی به ما کمک می‌کند تا اهداف‌مان را واقع‌بینانه تعیین کنیم و آنها را با ارزش‌ها و اولویت‌های خود هماهنگ کنیم. این مهارت به برقراری ارتباط مؤثر با دیگران نیز کمک می‌کند. در واقع وقتی افکار و عواطف خود را درک کنیم، بیان احساسات واقعی‌مان به دیگران برای‌مان آسان‌تر می‌شود. با تقویت خودآگاهی شنونده بهتری نیز می‌شویم و به نیازهای دیگران توجه می‌کنیم و این باعث تقویت روابط ما با دیگران می‌شود.

خلاصه اینکه خودآگاهی با بهبود درک ما از خود، تقویت هوش هیجانی، امکان تصمیم‌گیری بهتر و تقویت روابط با دیگران، نقش مهمی در توسعه فردی ما ایفا می‌کند. می‌توان گفت خودآگاهی پایه و اساس توسعه فردی و بهبود کیفیت زندگی است.

با توجه به توضیحات داده شده در رابطه با فواید مهارت‌های توسعه فردی از جمله مهارت خودآگاهی می‌توانیم به این نتیجه برسیم که آموزش و یادگیری این ۱۰ مهارت برای جامعه به‌اندازه آموزش مهارت‌های تخصصی اهمیت دارد. در ادامه بیشتر توضیح خواهیم داد.

اهمیت آموزش مهارت‌های توسعه فردی برای جامعه

آموزش مهارت‌های توسعه فردی برای جامعه مهم است؛ زیرا بر ارتباطات، تفکر انتقادی، هوش هیجانی، عزت‌نفس و رفاه افراد تأثیر مثبتی دارد. همچنین آموزش توسعه فردی می‌توانند عملکرد تحصیلی و حرفه‌ای و همچنین مشارکت اجتماعی و مدنی را در افراد یک جامعه بهبود ببخشد.
برای مثال:
مهارت‌های ارتباطی می‌تواند به افراد کمک کند تا عقاید، نظرات و احساسات خود را به‌وضوح و محترمانه بیان کنند به طور مؤثر به دیگران گوش دهند و به آنها پاسخ دهند. در نتیجه روابط افراد جامعه در محیط‌های مختلف مانند مدرسه، کار، خانواده و جامعه بهبود پیدا می‌کند. مهارت‌ تفکر انتقادی می‌تواند به افراد در تجزیه‌وتحلیل اطلاعات، ارزیابی شواهد و تصمیم‌گیری آگاهانه کمک کند؛ همچنین یادگیری و خلاقیت افراد را در دنیای پیچیده و در حال تغییر امروز افزایش دهد.

راه و روش کسب مهارت‌های توسعه فردی

راه‌های بهبود و کسب مهارت‌های توسعه فردی عبارت‌اند از:

۱- تعیین اهداف و پیگیری پیشرفت: اهداف مشخص، قابل‌اندازه‌گیری، قابل‌دستیابی، مرتبط و محدود به زمان را برای توسعه فردی خود تعریف کنیم. نتایج خود را به طور منظم زیر نظر داشته باشیم و دستاوردهای خود را فراموش نکنیم.

۲- آموختن از دیگران: به دنبال راهنمایی یا مشاوره از افرادی باشیم که مهارت‌ها یا ویژگی‌هایی دارند که ما می‌خواهیم آنها را در خود توسعه دهیم. تمرین تمرکز حواس و مراقبه: با روش‌هایی مانند مدیتیشن یا ورزش‌هایی مانند تایی‌چی ذهن خود را آرام کنیم و از این طریق به خودآگاهی، هوش هیجانی و سلامت روان خود کمک کنیم.

۳- یادگیری مهارت‌های جدید: یادگیری مهارت‌های جدید می‌تواند به ما کمک کند دانش خود را گسترش داده، ذهن خود را به چالش بکشیم و اعتمادبه‌نفس خود را افزایش دهیم.

۴- شناسایی مهارت‌های موجود و تقویت آنها: تقویت مهارت‌های موجود می‌تواند به ما در بهبود عملکرد کمک کند. همچنین اگر مطمئن نیستیم که چه مهارت‌هایی داریم می‌توانیم از تست‌‌های خودشناسی و شخصیت‌شناسی به‌عنوان ابزار‌هایی برای شناخت و ارزیابی خود استفاده کنیم.

دو مورد از تأثیرگذارترین روش‌های کسب مهارت‌های توسعه فردی عبارت‌اند از:

۱- خواندن کتاب و مقالات مرتبط با توسعه فردی: در واقع برای قرار گرفتن در مسیر توسعه فردی یکی از مهم‌ترین گام‌ها مطالعه است. مطالعه می‌تواند دانش ما را در مورد خودآگاهی و باقی مهارت‌های توسعه فردی گسترش دهد و ما را در جریان پیشرفت علم روان‌شناسی در رابطه بااهمیت و تأثیر مهارت‌‌های توسعه فردی قرار دهد.

۲- شرکت در دوره‌ها یا کلاس‌ها مرتبط با توسعه فردی: با شرکت در دوره‌های مربوط به توسعه فردی و مهارت‌های آن می‌‌توانیم مهارت‌های جدیدی را بیاموزیم و مهارت‌های موجودمان را تقویت می‌کنیم. با آموزش دیدن می‌توانیم در مسیر توسعه فردی خود آگاهانه‌تر قدم برداریم.

کلام آخر برآیند

در این مطلب از برآیند (https://barayand.me) گفتیم که توسعه فردی فرایندی است که موجب پیشرفت ما می‌شود و مهارت‌های توسعه فردی توانایی‌هایی هستند که به ما کمک می‌کنند به اهداف‌مان دست پیدا کنیم. به ۱۰ مهارت توسعه فردی (مهارت‌های زندگی) اشاره کردیم و در رابطه با اهمیت مهارت خودآگاهی توضیحاتی ارائه دادیم. علاوه بر این گفتیم که آموزش مهارت‌های توسعه فردی برای جامعه مفید است. به توضیح راه‌ها و روش‌های کسب مهارت‌های توسعه فردی، مانند خواندن مقاله‌های علمی، شرکت در دوره‌های آموزشی توسعه فردی نیز پرداختیم.

نکته آخر اینکه کلید موفق شدن در مسیر توسعه فردی، برداشتن گام‌های درست است و ما در برآیند با هدف آموزش مهارت‌های توسعه فردی در این مسیر در کنار شما هستیم. محتوای ما در برآیند مبتنی بر تحقیقات معتبر علمی و مشاوره روان‌شناسان متخصص است، بنابراین می‌توانید اطمینان داشته باشید که معتبر‌ترین و به‌روزترین اطلاعات روان‌شناسی (از جمله توسعه‌ فردی، اختلالات روانی، رویکرد‌های درمانی) ممکن را دریافت خواهید کرد. همچنین می‌توانید به منابع، ابزارها (مانند تست‌های خود‌شناسی) و دوره‌های مختلفی دسترسی داشته باشید که می‌توانند برای آغاز و ادامه مسیر توسعه فردی به شما کمک کنند.