|گروه اجتماعي|
يک بولتن خبري در تلويزيون اوکراين، مکالمات برج مراقبت فرودگاه تهران با خلبان يک پرواز خط هوايي آسمان را منتشر کرده است که بر اساس آن، برج مراقبت از طريق خلبان اين پرواز، در جريان شليک موشک و ساقط شدن هواپيماي اوکرايني قرار مي‌گيرد. در اين فايل صوتي، مکالمات برج مراقبت تهران و خلبان پرواز «آسمان به شماره ۳۷۶۸» شنيده مي‌شود.
باور اين اتفاق سخت است؛ درست مثل سقوط هواپيماي اوکرايني در ۱۸ دي ماه که ساعاتي پس از حمله موفق موشکي ايران به پايگاه‌هاي آمريکا در عراق، دقايقي بعد از بلند شدن از فرودگاه امام خميني(ره) تهران سقوط کرد و پس از اين اتفاق ناگوار و در پي احتمال خطاي انساني در شليک موشک به اين پرواز، ايران اعلام کرد که بايد تحقيق و بررسي هاي دقيق تري صورت پذيرد، در مقابل کشورهاي غربي هم تاکيد مي کردند، مدارکي در دست دارند که نشان مي‌دهد، سقوط هواپيماي اوکرايني در حوالي فرودگاه امام خميني(ره) نتيجه برخورد يک موشک بوده است. در فضاي نفس‌گيري که علت جان‌باختن ۱۷۶ مسافر به خصوص براي خانواده‌هاي قربانيان و نامحرم دانستن رسانه ها در افشاي حقايق، نامعلوم بود، شبکه‌هاي اجتماعي مانند توئيتر به عرصه‌اي براي ادامه گمانه‌زني‌ها، اثبات «ادعاي» اصابت موشک يا رد اين امر و درگيري‌هاي لفظي ميان موافقان و مخالفان بدل شد. کم نبودند کاربراني که بر هر نظر مخالف که علت را نقص فني نمي‌دانست، تاختند، چون مقامات مسئول حقايق را افشا نکرده بودند. کم نبودند روزنامه‌نگاران و فعالاني که در شبکه‌هاي اجتماعي با دلسوزي کاربران را از تله «جنگ رواني» که دشمن گسترده بود، برحذر داشتند و دفاع جانانه آنان ناشي از شناخت دشمن بود اما نکته عجيب تر، سکوت مقاماتي است که بايد حقايق را مطرح مي کردند و اين گونه بود که با اوج گرفتن گمانه‌زني‌ها در مورد اصابت موشک به هواپيماي مسافربري و افزايش فشارها براي روشن ساختن علت سقوط هواپيما، مقامات رسمي و برخي کارشناسان در ايران شايعه‌ها را تکذيب کردند و از همکاري کامل با کشورهاي ديگر براي روشن شدن ابعاد اين سانحه سخن گفتند و سرانجام مشخص شد، اين هواپيما بر اثر اصابت موشک سقوط کرده است. 
اما روز گذشته يک بولتن خبري در تلويزيون اوکراين، مکالمات برج مراقبت فرودگاه تهران با خلبان يک پرواز خط هوايي آسمان را منتشر کرده است که بر اساس آن برج مراقبت از طريق خلبان اين پرواز، در جريان شليک موشک و ساقط شدن هواپيماي اوکرايني قرار مي‌گيرد، در اين فايل صوتي، مکالمات برج مراقبت تهران و خلبان پرواز «آسمان به شماره ۳۷۶۸» و پرواز «۷۵۲ خطوط هوايي اوکراين» شنيده مي‌شود.
در ميان گفت وگوها، خلبان پرواز آسمان به برج مراقبت مي‌گويد: نوري را در آسمان مي‌بيند که مثل «موشک» است و مي‌پرسد «يک سري نورهايي مثل موشک، حالا موشک است؟ چيزي هست؟»
خلبان سپس در پاسخ برج مراقبت مي‌گويد که فکر مي‌کند نور در سمت (فرودگاه) پيام و کرج بوده است.
لحظاتي بعد خلبان پرواز آسمان مجددا به برج مراقبت اعلام مي‌کند که نورديگري در آسمان ديده و برج مراقبت مي‌گويد چيزي به ما گزارش نشده. نمي‌دونم و سوال مي‌کند که «چه جوريه؟ نورش به چه صورتيه؟» 
خلبان در پاسخ با قاطعيت پاسخ مي‌دهد که «نور موشکه ديگه»
برج مراقبت از خلبان سوال مي‌کند که آيا نور به سمت تهران در حال حرکت است که خلبان پاسخ مثبت مي‌دهد.
مامور برج مراقبت سپس از خلبان مي‌خواهد که همچنان آنچه را که مشاهده مي‌کند به او گزارش دهد.
در ادامه مامور برج مراقبت ۹ بار پياپي تلاش مي‌کند تا با پرواز ۷۵۲ خطوط هوايي اوکراين تماس بگيرد که بي‌پاسخ مي‌ماند و سپس از خلبان هواپيماي آسمان مي‌پرسد «شما ديگه چيزي مشاهده نمي‌کنيد؟» خلبان پرواز آسمان در جواب مي‌گويد که ما يک انفجار و يک نور بسيار بزرگي آنجا ديديم. نمي‌دونم چي بود واقعا و برج مراقبت هم جواب مي‌دهد: ما نمي‌دانيم چي شده.
 برهمين اساس روز گذشته حسن رضايي فر، مديرکل سوانح سازمان هواپيمايي کشوري در توضيح اين مسئله که تيم بازرسي فني سقوط هواپيماي اوکرايني در اقدامي عجيب، فايل صوتي محرمانه مکالمه خلبان يکي از پروازهاي همزمان با پرواز هواپيماي اوکرايني را منتشر کرده، به خبرگزاري مهر گفته است: يک خبرگزاري اوکرايني در اقدامي غير حرفه‌اي، فايل صوتي محرمانه مکالمه خلبان يک پرواز داخلي هواپيمايي آسمان که همزمان با پرواز اوکرايني در حال انجام بوده را منتشر کرده اما اين فايل از مجموعه اسنادي بوده که در تيم مشترک بررسي سانحه هوايي در اختيار گروه کارشناسان اوکرايني قرار گرفته و اين اقدام اوکرايني‌ها سبب شد ديگر هيچ سندي به آنها ارائه ندهيم.
خبرگزاري مهر در ادامه به طرح اين مسئله پرداخته است که «بر اساس مقررات داخلي و بين المللي، مکالمات خلبانان با برج مراقبت جز اسناد محرمانه هر کشور است و هيچ فرد يا کشور ديگري نمي‌تواند اين مکالمات را بدون هماهنگي با کشور مالک اين خدمات، منتشر کند.» گرچه اين اسناد محرمانه بوده و به روايت منابع آگاه، دولت اوکراين مرتکب اقدامي غيرقانوني شده اما اين مسئله، نمي تواند پاسخگوي افکار عمومي و خانواده هاي داغداري باشد که عزيزانشان را از دست داده اند چرا که مطابق ديدگاه آحاد جامعه، اين اتفاق به منزله پنهان کاري است و بايد همه مجموعه ها پاسخگوي عملکرد خود باشند و شفاف و درست بگويند چه زماني از سقوط هواپيما براثر اصابت موشک اطلاع داشته اند و از سوي ديگر نبايد با اعتبار و حيثيت رسانه ها بازي شود.
*دفاعيات غيرواقعي سخنگوي دولت!
جامعه‌اي که نتواند با اعتماد به دولت و نهادهاي خودش به کشف حقيقت برسد، جامعه‌اي که حقيقت را از بيرون و رسانه هاي ديگر کشف مي‌کند، يعني در وضعيت فعلي هيچ تکيه‌گاهي براي ساختن امر مشترک در درون خود ندارد. باکمال تاسف بايد تاکيد کرد، دولت و مسئولان ذيربط دروغ گفتند، مصداق بارز آن، اظهارات علي ربيعي، سخنگوي دولت است. او بعد از اينکه ستاد کل نيروهاي مسلح ايران اعلام کرد که هواپيماي مسافربري اوکرايني «بر اثر بروز خطاي انساني و به صورت غير عمد» هدف پدافند ضدهوايي قرار گرفته و سرنگون شده، تاکيد کرد، هيچ يک از مقامات دولت از جمله شخص رئيس جمهور تا عصر روز جمعه از علت اصلي سقوط هواپيما که همان آتش پدافند غير عمدي خودي بوده مطلع نبودند. انتقادات زيادي در اين روزهاي غم انگيز متوجه مسئولان و مقامات ذيربط کشور شد. ما متهم به دروغگويي و پنهان کاري شديم در حالي‌که واقعا اين‌گونه نبود. حتي در بيانيه‌اي که من در پنج شنبه شب منتشر کردم برداشت عدم صداقت صورت گرفت. اما واقعيت اين است که ما دروغ نگفتيم.سخنگوي دولت در ادامه با تطهير دولت، تاکيد کرده است، دروغ به معني جعل آگاهانه و عامدانه واقعيت است. اين چيزي بود که از جانب ما به هيچ وجه اتفاق نيفتاد. روز جمعه نتايج تحقيقات نهايي شده ستاد کل نيروهاي مسلح در دبيرخانه شوراي امنيت ملي بررسي و به اطلاع رئيس جمهور رسيد و پس از آن جلسه‌اي در دفتر رئيس جمهور تشکيل شد. همه بهت زده، ناراحت و نگران بودند. هيچ يک از مقامات دولت از جمله شخص رئيس جمهور تا عصر روز جمعه از علت اصلي سقوط هواپيما که همان آتش پدافند غير عمدي خودي بوده مطلع نبودند و دولت در اولين جلسه خود تصميم گرفت تحقيقات کاملي درباره علت وقوع اشتباه يگان پدافندي و ابعاد آن حادثه از جمله روشن شدن اينکه ناشي از يک خطاي انساني يا يک نقص ساختاري، تشخيص قصور و تقصير در مسئوليت‌هاي مربوطه و همدردي و همراهي و رسيدگي به خانواده‌هاي جان باختگان به‌عمل بيايد.
ربيعي روز گذشته در تازه ترين اظهارنظر خود، مدعي شده است: «پس از حادثه تلخ هواپيماي اوکرايني نخواستم به اين موضوع برگردم و با توجه به اين که ابهاماتي مطرح کردند که شوراي عالي امنيت ملي مسئول اجازه پرواز در آسمان است، من پس از آن توضيح ندادم زيرا يک بار هم دوستان سپاه صادقانه اين موضوع را توضيح دادند، پس از آن هيچ مسئوليتي متوجه شوراي عالي امنيت ملي نيست، اين شورا مسئول هماهنگي سياست‌هاي کلي اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي با سياست‌هاي امنيتي کشور است و مجوز پرواز در آسمان ايران از وظايف پدافند بوده است. اشکال در نظام اطلاع رساني کشور يک نقص جدي است. متأسفانه از اين موضوع خود ما نيز آسيب خورديم، بايد تلاش زيادي بکنيم تا اعتماد داخلي را افزايش دهيم. ما همه بايد به يکديگر اعتماد کنيم که اين هم در سايه اين است که در تجارب خود همه موارد را صادقانه با مردم بيان کنيم که دولت تعهد اخلاقي، ديني و ملي خود مي‌داند»
*خدشه اي دوباره به اعتماد ملي
اما اين سخنان در شرايطي از سوي سخنگوي دولت مطرح مي شود که ولاديمير زلينسکي، رئيس‌جمهوري اوکراين با تأييد صحت فايل صوتي منتشرشده گفته است: «اين فايل در واقع نشان مي‌دهد که طرف ايراني از ابتدا خبر داشت که هواپيماي ما با موشک سرنگون شده است. آنها از اين موضوع از همان لحظه شليک خبر داشتند.» حال بايد به اين نکته اذعان کرد، اگر بقا و دوام دولتها  تا حد زيادي وابسته به ميزان برخورداري آنها از سرمايه اعتماد ملي است، به نظر نمي رسد شيوه اي که دولت فعلي براي مواجهه با مسئله سقوط هواپيماي اوکرايني برگزيده، اين اعتماد ملي خدشه دار شده را ترميم کند، بلکه عملا عدم مسئوليت پذيري را نشان مي دهد که گويي حتي اعلام اين اشتباه از سر اجبار و مقتضيات بوده است.مشکل دولت، سابقه‌اي است که در جعل روايت دارد. اين سابقه نشان داده که تا ناچار نشود مسئوليت هيچ يک از اعمال نادرست خود را بر عهده نمي‌گيرد و حتي وقوع آن را نيز نمي‌پذيرد و حاضر به پاسخگويي نيست و با توجه به اين سابقه، حتي اگر به خطا و دروغگويي اعتراف کنند، همچنان با ساختن روايت‌هاي جعلي به دنبال توجيه رفتار خود خواهند بود.حداقل در اين مورد مشخص، مسئولان دولتي و رئيس سازمان هواپيمايي کشور ضمن عذرخواهي از سمت خود کناره‌گيري کنند تا در اتفاقات مشابه، جعل واقعيت، بخشي جدايي‌ناپذير از دستگاه روايي مسئولان نشود.حال فارغ از مباحث مطرح شده، بايد چندسوال ديگر را مطرح کرد، اينکه وقتي تهران در شرايط خاص نظامي به سر مي‌برد و هرگونه پرواز مشکوک مي‌تواند انگشت ‏اپراتور پدافند را روي ماشه ببرد، چرا در آن شرايط اجازه پرواز براي هواپيماي ‏اوکرايني صادر شده است؟ آيا نبايد به صورت دقيق اعلام مي شد که آيا محدوديت پروازي وجود دارد؟ اين محدوديت پروازي بايد در ‏چه فرودگاه‌هايي اعمال شود؟ آيا اين محدوديت‌ها شامل پروازهاي خروجي مي‌شود يا پروازهاي ‏ورودي؟ ارتفاع پروازها و زاويه پروازهاي محدود شده، چه مقياسي دارد؟ محدوديت منحصر به چه ‏ساعاتي از شبانه روز و چه مدت است؟
پيش تر، محمدحسين جهان پناه از کارشناسان و صاحب نظران هوافضا به رسالت گفته بود، در اين شرايط يک يگان نظامي در شرايط جنگي به هر دليلي تحت استرس و فشار رواني و يا عدم تشخيص اهداف، هواپيماي اوکرايني را مورد هدف قرار مي دهد. ثانيا هنگام انجام عمليات نظامي به خصوص در شرايطي که ما انتظار داريم عمليات نظامي با واکنش روبه رو شود، بايد حريم هوايي را مسدود کنيم و اين مسئله در همه جاي دنيا صادق است و عبور و مرور هواپيماها از مسير و يا نزديکي فضايي که ممکن است، عمليات نظامي در آن اتفاق بيفتد، بايد ممنوع اعلام شود. صنعت هوايي يکي از آن صنايع خاصي هست که تمام فعاليت هايش داراي دستورالعمل است و نمي توان سليقه اي تصميم گرفت و مطمئن هستم که براي پروسه هاي اين چنيني دستورالعمل مشخصي وجود دارد. بنابراين بهتر بود، تمهيداتي انديشيده شود که حتي پروازهاي تجاري يکي دو روز متوقف شود، وقتي شرايط جنگي هست، تردد هواپيماهاي غيرنظامي خطرناک است.