گروه اجتماعی- مریم رمضانی  
کمبود یا نبود برخی داروها در بازار، بیش از همه‌وقت‌های دیگر برای بیماران و پزشکان دردسرهای فراوانی ایجاد کرده و در این زمینه تحریم‌ها بسیار اثرگذار بوده و کشورهایی که مدعی‌اند محدود کردن یا قطع مناسبات سیاسی و تجاری در مورد مواد غذایی و دارو صدق نمی‌کند، سخنی باطل را بر زبان می‌آورند، نشان به آن نشان که مدیرعامل انجمن تالاسمی ایران می‌گوید به دلیل فشارهای تحریم، با پدیده مرگ‌ بیماران  زیر  ۱۵ سال تالاسمی مواجه بوده‌ایم. معمولا تأمین داروهای وارداتی و یا اقلامی که مواد اولیه آن‌ها از خارج تأمین می‌شود، بیشترین مشکل را برای بیماران خاص ایجاد می‌کند و در حال حاضر مهم‌ترین خواسته داروسازها، دسترسی آسان و بی‌دغدغه مردم به دارو است. «متأسفانه در حال حاضر کمبودهای دارویی بیداد می‌کند و طی ۱۰ تا ۱۵ سال اخیر هیچ‌گاه به‌اندازه امروز کمبود دارویی نداشتیم. 
ما که در داروخانه کار می‌کنیم، شاهدیم که برای بدیهی‌ترین داروها و حتی برای یک داروی زخم معده ساده هم مردم دنبال دارو می‌گردند، برای انسولین مردم گرفتارند.» سیدعلی فاطمی، نایب‌رئیس انجمن داروسازان ایران بر این گفته تأکید می‌کند و یکی از مهم‌ترین اشکالاتی که منجر به بروز این عارضه شده را کنترل قیمت ارز در حوزه دارو و بحث ارز دولتی ۴۲۰۰ تومانی ذکر می‌کند. «این موضوع باعث شده ازآنجایی‌که قیمت بسیار پایین است و یک‌پنجم قیمت واقعی است، اولا دارو به‌اندازه کافی و به‌موقع تأمین نشود، به‌طوری‌که ارز دولتی به‌صورت بسیار کند و قطره‌چکانی به واردکننده یا تولیدکننده دارو برای خرید مواد اولیه تخصیص داده می‌شود و بر این اساس واردکننده و تولیدکننده نمی‌توانند به‌موقع دارو را تأمین کنند و شاهدیم که بسیاری از داروها متأسفانه به‌موقع به دست مصرف‌کننده نمی‌رسد و مردم سرگردان به دنبال آن‌ها می‌گردند.»
این مسئله از اواخر سال گذشته به پاشنه آشیل نظام سلامت تبدیل شده و طی ماه‌های اخیر ابعاد وسیع‌تری یافته و مشکل تأمین انسولین و داروی بیماران ام‌اس به شرایط هشدار رسیده است. در حوزه انسولین قلمی، سال قبل بیماران دیابتی با مراجعه به داروخانه‌ها، جمله «انسولین نیست» را زیاد شنیدند و برای تأمین آن یا به بازار سیاه روی آوردند و یا سهمیه روزانه انسولین خود را کاهش دادند. در خصوص کمبودها علل متفاوتی مطرح شد، برخی از کمبود ارز  و برخی نیز از تحریم‌ها گفتند؛ عده‌ای نیز به عدم رعایت تعهدات یک شرکت تولید داخلی اشاره کردند اما این دارو با ارز ۴۲۰۰تومانی وارد کشور می‌شود که پس از افزایش نرخ ارز، قیمت آن در کشورهای همسایه در مقایسه با داخل کشور بالاتر رفته است؛  به همین علت دلالان و سودجویان فرصت را مغتنم شمرده و برای کسب سود بیشتر، نسبت به قاچاق این دارو اقدام می‌کنند و پاسخگوی نیاز کشور به انسولین نیستند. این کمبود همچنان بیماران دیابتی را رنج می‌دهد، همان‌طورکه بیماران تالاسمی در رنج تأمین نشدن داروی خود به سر می‌برند. 
یونس عرب، مدیرعامل انجمن تالاسمی ایران می‌گوید نبود دارو و درمان مناسب باعث شده است که میانگین عمر این بیماران به ۳۰ سال برسد، درصورتی‌که در سایر کشورها، میانگین سن بیماران تالاسمی همچون دیگر افراد آن جامعه است. نبود دارو برای درمان بیماران تالاسمی که طی دوسال گذشته بارها در مورد آن هشدار داده شده است و نیز هزینه‌های بالای درمان آن‌ها در کنار این واقعیت که این بیماران تحت پوشش هیچ‌گونه بیمه‌ای نیستند، زندگی این افراد را در تنگنا قرار داده است.
  محمدرضا شانه ساز: علی‌رغم مشکلات ارزی و تحریم‌های بی‌سابقه، کمبود دارو نداریم
یونس عرب سال قبل در اظهاراتی گفته بود از سال ۹۷ تا امروز دستکم ۱۶۳ بیمار تالاسمی به دلیل تأمین نشدن دارو و درمان نامناسب جان خود را ازدست‌داده‌اند. به گفته او، احتمال دارد این رقم تا پایان سال به ۲۰۰ نفر برسد.
مدیرعامل‌های کانون هموفیلی و انجمن ام‌اس ایران نیز به خبرگزاری ایلنا گفته‌ که مخارج جانبی این بیماران بسیار بالاست و چون بیشتر این بیماران به دلیل مشکلات بیماری امکان اشتغال ندارند، روند درمانشان به دلیل ناتوانی در تأمین هزینه‌های دارو دچار مشکل می‌شود. به گفته «غلامحسین هوشمند»مدیرعامل انجمن ام‌اس ایران، هزینه‌ ماهانه برخی از بیماران ام‌اس به ۵ میلیون تومان هم می‌رسد. تأمین داروهای این بیماران خاص نیز ازجمله مشکلات آن‌ها در دوران تحریم است،اما محمدرضا شانه‌ساز، رئیس سازمان غذا و دارو معتقد است، علی‌رغم تمامی مشکلات ارزی و تحریم‌های بی‌سابقه، کمبود اقلام دارویی نسبت به سال‌های گذشته بسیار کمتر است و برخی کمبودها به گفته او مربوط به داروهای برندی است که مشابه تولید داخلی دارند و بر این اساس ارزی به واردات داروهای مشابه تخصیص داده نمی‌شود. البته در برخی موارد کمبود وجود دارد اما به‌صورت معمول و مداوم نبوده است. بااین‌حال رئیس سازمان غذا و دارو از مردم می‌خواهد در صورت مشاهده چنین موضوعی با شماره‌گیری ۱۹۰، سازمان غذا و دارو و وزارت بهداشت را در جریان بگذارند. هرچند شانه ساز انکار نمی‌کند که با توجه به این‌که منبع بسیاری از مواد اولیه دارویی، کشورهایی است که ارز خاصی را نیاز دارند بنابراین با مشکلاتی مواجه شده‌ایم ،ولی تأکید می‌کند با کمک بانک مرکزی و وزارت اقتصاد در حال رفع مشکل هستیم. 
  تأثیر مستقیم مشکلات ارزی بر تأمین دارو
برای بررسی بهتر و دقیق‌تر این موضوع با داروخانه‌داران گفت‌وگو کردیم. آن‌ها به «رسالت» می‌گویند، نه‌فقط داروهای خارجی بیماران خاص  بلکه کمبودها در حوزه داروهای داخلی هم مشهود است و مشکلات ارزی، بر تأمین دارو تأثیر مستقیمی می‌گذارد، به‌خصوص در حوزه تأمین ارز  برای داروهای وارداتی و برای مواد اولیه داخلی و این مسئله باعث شده شاهد کمبود بسیاری از اقلام دارویی در سطح بازار باشیم و این معضل برای بیماران خاص مشهودتر و دردناک‌تر است؛ چراکه عوارض نبود دارو برای این افراد جدی‌تر است، اما اگر کسی به بیماری‌های معمولی و رایج هم مبتلا شود، برای تأمین دارو دچار مشکل خواهد شد. به عبارت بهتر، دسترسی به دارو برای بیماری‌های معمولی با مانع جدی برخورد کرده و درواقع مسئله تأمین ارز محقق نشده و در این میان متأسفانه سوء مدیریت مستمر در بحث بازار هم قابل کتمان نیست و بحث دیگر هم این است که وقتی سوءمدیریتی حادث می‌شود، این‌گونه نیست که در همان لحظه خود را نشان دهد بلکه پروسه‌ای زمان‌بر است و ما در کمال تأسف امسال باید منتظر کمبودهای جدی‌تری در حوزه داروهای وارداتی و خارجی باشیم.
  نیازمند اقدام جهادی در زنجیره دارویی کل کشور
داروخانه‌داران به ما تأکید کرده‌اند که دو سال قبل این کمبودها را پیش‌بینی کرده‌اند و حالا به اقدامی جهادی در زیرمجموعه‌های دخیل در زنجیره دارویی کل کشور نیاز است تا این معضل را برطرف کنند و سازمان غذا و دارو اگر می‌خواهد جلوی این مسئله را بگیرد باید حرکت جدی‌ای انجام دهد و از طرف دیگر باید ارگان‌های دیگری که می‌توانند کمک کنند، مثل هلال‌احمر ، شرکت‌های خصوصی و سازمان سهامی دارویی کشور، دست‌به‌دست هم بدهند تا به شکلی این قضیه را مدیریت کنیم و مردم لطمه نبینند. این داروخانه‌داران تصریح می‌کنند، سوءمدیریتی که در سنوات گذشته داشته‌ایم، باعث نخواهد شد تا با تغییر مدیریت‌ها نیز به این سرعت قابلیت اصلاح امور را داشته باشیم و این مسئله دامنگیر مردم خواهد شد اما جای امیدواری است که رئیس‌جمهور منتخب به حوزه دارو که یکی از ضروریات بدیهی هر کشور و ملتی است، ورود کنند و ما به‌سرعت بتوانیم این چالش را چه در حوزه داروهای داخلی و چه در حوزه داروهای خارجی برطرف کنیم. 
  کمبودهای دارویی از ۵۰۰-۴۰۰ قلم هم فراتر رفته است
استراتژیست‌های دارویی نیز در گفت‌وگو با «رسالت» تأکید دارند که دولت سیزدهم می‌تواند در این زمینه نقش اثرگذاری داشته باشد و درعین‌حال می‌گویند، تعداد اقلام دارویی که کمیاب‌اند و یا موجود نیستند از ۴۰۰ تا ۵۰۰ هم قلم هم فراتر رفته، اما نامی از این داروها نمی‌برند تا حاشیه‌ای ایجاد نشود، هرچند که موضوع پنهانی نیست و بارها کارشناسان نام داروهایی که در بازار موجود نیست و یا کم است را ذکر کرده‌اند اما این استراتژیست‌های دارویی معتقدند اگر نامی از این داروها برده شود، مصرف‌کنندگان به هول و ولا می‌افتند تا این داروها را سریع‌تر تأمین کنند و حتی احتمال دارد برخی افراد باانگیزه احتکار به این حوزه ورود کرده و مشکل کمبود دارو را تشدید کنند، اما مطابق آنچه در آمارنامه‌ها و گزارش‌ها قابل مشاهده است، افزایش کمبودهای دارویی در حال تبدیل‌شدن به یک بحران است. 
این استراتژیست‌ها معتقدند که اغلب بخش‌های سیستم دارویی کشور نیمه‌دولتی هستند و موضوع سوء مدیریت به این بخش‌ها نیز تسری یافته و ما هنگامی‌که می‌توانستیم انتقال ارز داشته باشیم، برخی شرکت‌ها با کمبود نقدینگی مواجه شدند و بسیاری از شرکت‌ها نیز با بی‌توجهی برخورد کردند و در حال حاضر نیز، هم بحث کمبود ارز مطرح است و هم این‌که سایر عواملی که در تولید دخیل هستند، مثل قطعی برق که روزانه ۵-۴ ساعت تولید را متوقف می‌کنند، به تشدید کمبودهای دارویی منجر خواهد شد و این مشکل در پاییز به‌مراتب بدتر از زمان کنونی است. 
این استراتژیست‌ها به‌عنوان پژوهشگر حوزه دارو نسبت به کمبودها هشدار داده و توصیه کرده‌اند اما به تعبیر خود آنان از جایگاه قانونی برخوردار نیستند تا بتوانند با سازمان غذا و دارو مکاتبه‌ای داشته باشند و می‌گویند، چندان از پیشنهادها و توصیه‌های آنان در سازمان غذا و دارو استقبال نشده و شاید مسئولان این سازمان عمق فاجعه را درک نکرده و تصور می‌کنند همه‌چیز به‌خوبی پیش خواهد رفت. آنان تأکید می‌کنند سوء‌مدیریت‌ها در حوزه دارو به‌مرور تشدید شده که بخشی از کمبودها به بانک مرکزی هم برمی‌گردد که مدیران این بخش در بحث تأمین ارز مقصر بوده‌اند و بخشی از آن به خود دولت برمی‌گردد که آن‌طور که بایدوشاید به دارو بها نداده و بخش دیگری از مشکل، متوجه سازمان غذا و دارو است که به‌اندازه کافی، شجاعت و قدرت فریاد زدن را نداشته؛ بالاخره سلامت مردم بحثی نیست که ما بخواهیم با آن مسامحه کنیم و یا کوتاه بیاییم و علی‌رغم همه تأکیداتی که صورت گرفته که مردم نباید با معضل کمبود دارو روبه‌رو باشند و باتوجه به‌تمامی امکاناتی که در حوزه دارو در اختیارداریم و باتوجه به آنکه در حوزه واکسن جز ءمعدود کشورهایی هستیم که به این عرصه ورود کرده‌ایم، زیبنده نیست در حوزه داروهای روزمره دچار کمی و کاستی شویم. 
سیدعلی فاطمی، نایب‌رئیس انجمن داروسازان ایران نیز بر رفع این کاستی‌ها تأکید داشته و به «رسالت» می‌گوید: «ما در بحث کمبود دارو با معلول مواجه هستیم و نه علت و داروی بیماران خاص همواره دچار این کمبودها بوده است، چون تعداد مصرف‌کنندگان این داروها کم هستند و بهای داروهای آنان بالاست، اما اتفاقی که امسال افتاده این است که در حوزه داروهای معمولی هم با مانع روبه‌رو شده‌ایم. به‌عنوان‌مثال هیچ‌گاه با کمبودی درزمینه داروهای گوارشی و اعصاب و تشنج و آنتی‌بیوتیک مواجه نبوده‌ایم که بخشی از این مسئله به خاطر مسائلی است که در حوزه ارز و تحریم‌ها رخ‌داده و بخشی هم به خاطر سوء‌مدیریت در داخل کشور است.»
  بارها با سازمان غذا و دارو، رایزنی و مکاتبه کرده‌ایم
فاطمی در اظهاراتش بر این مسئله هم تأکید می‌کند که ما در نیمه دوم سال قبل با مشکل کمبود انسولین مواجه بودیم و طی چند ماه اخیر کمبودها به‌ویژه در حوزه انسولین و داروهای خوراکی آن تسری یافته و برخلاف استراتژیست‌های دارویی تمایل دارد نام این داروها را ذکر کند. او می‌گوید: «داروی «گلی کلازید» تقریبا نایاب شده و «فلوکستین» که برای افراد افسرده و بیماران عصبی استفاده می‌شود و داروی «فاموتیدین» برای بیماران گوارشی و «فنی توتئین» که ضد صرع است کمیاب شده و این لیست را می‌توان همین‌طور ادامه داد و ما بارها رایزنی و مکاتبه داشته‌ایم و این کاستی‌ها را در جلسات مطرح کرده‌ایم و پاسخ سازمان غذا و دارو این است که در حال رفع مشکل‌اند و مسائل ارزی به‌زودی حل خواهد شد اما عملا هرروز وضع در حوزه دارویی بدتر می‌شود. از سوی دیگر دولت برای این‌که مشکل را تا حدودی مدیریت کند، داروخانه‌های منتخب را تعیین کرده و داروها را به‌صورت گردشی ارائه می‌کند و ما مجبوریم افرادی که به داروخانه‌ها مراجعه می‌کنند را در صورت کمبود، به داروخانه‌هایی ارجاع دهیم که این داروها را در اختیاردارند و یا این‌که بگوییم با شماره ۱۹۰ تماس بگیرند اما اغلب مردم تمایل ندارند از این داروخانه به آن داروخانه، نسخه به دست سرگردان باشند و در هنگام تماس با شماره ۱۹۰ باید ساعت‌ها در پشت خط منتظر بمانند و در هنگام پاسخگویی نیز از موجودی دارو ابراز بی‌اطلاعی می‌کنند. بنابراین بیشتر مردم از وضعیت فعلی دارو ناراضی هستند و به داروخانه‌ها فشار می‌آورند و داروخانه‌ها نیز پاسخ قانع‌کننده‌ای ندارند.»
   راهکار چیست؟
پیشنهاد یا راهکار رئیس انجمن داروسازان ایران برای حل مشکل کمبود شدید دارو که پیش‌تر  در گفت‌وگو با «ایسنا» مطرح کرده، این است که هیچ یارانه‌ای به این صنعت تخصیص ندهد و فقط یکسری معافیت‌های مالیاتی در حوزه زنجیره تأمین دارو برای واردکننده، تولیدکننده، پخش‌کننده و داروخانه در نظر بگیرد تا بتوانند دارو را با قیمت ارزان‌تر در اختیار مردم قرار دهند. درعین‌حال یارانه‌ای هم که دولت قرار است برای حمایت از بیماران بپردازد، به‌طور مستقیم از طریق سازمان‌های بیمه در اختیار بیماران قرار گیرد یا پوشش بیمه‌ای افزایش یابد، نه این‌که قیمت دارو را به‌صورت مصنوعی ارزان نگه‌داریم که هم مصرف دارو را بالا می‌برد، هم قاچاق معکوس را به همراه دارد و هم باعث کمبود ارز و دارو می‌شود. اگر واقعا قیمت ارز را به ارز نیمایی بدل کنند و مابه‌التفاوت آن را به بیمه منتقل کنند، در کشور به نفع همه است، بنابراین نظر ما این است که به‌جای ارز  ترجیحی ۴۲۰۰ تومانی که منجر به ایجاد رانت و فساد در سیستم دارویی  شده و بحث‌برانگیز بوده، بهتر است که ارز نیمایی دهند و ارز دارو تا جای ممکن تک‌نرخی شود و اگر هم دولت خواست یارانه‌ای به دارو دهد، آن را در اختیار بیمه قرار دهد تا به مردم فشار وارد نشود. زیرا اگر ارز دارو تک‌نرخی شود، قطعا قیمت داروها افزایش می‌یابد، اما برای این‌که به مردم فشار وارد نشود، باید از سمت بیمه‌ها پوشش داده شود.