ایران یا پیران
گروه اجتماعی
بی اغراق باید گفت،۳۰ سال آینده ایران جزء چهار کشور پیر جهان خواهد بود و شواهد آماری حاکی از آن است که از سال ۹۰ به بعد وارد مرحله میانسالی شده ایم و برآوردهای جمعیت نشان می‌دهد که ۲۲ درصد یعنی حدود ۱۸ میلیون و ۲۶۹ هزار نفر ۱۵ تا ۲۹ ساله اند.
جمعیت سالمند نزدیک به ۱۰ درصد یعنی کمی بالای هشت میلیون نفر است. یک مقایسه آماری اثبات می کند که جمعیت جوان ایران با نرخ رشد منفی ۳٫۲۴ درصد در حال کاهش است و از طرفی نمی‌توان تاثیر کرونا بر کاهش فرزندآوری و جمعیت را نادیده گرفت.
جمعیت سالخوردگی ایران تا سال ۲۰۵۰ ،پنج برابر می شود
تأکید براین مسئله از این نظر اهمیت دارد که جمعیت همواره از مهم‌ترین اركان جوامع انسانی و اساس شكل گیری تمدن‌ها است.اقتدار اقوام و ثبات كشورها علاوه بر بزرگی سرزمین و امكانات تحت اختیارشان، با تعداد نفوس آن‌ها نیز ارزیابی می شود. جوامع پر جمعیت عموما موفق به حفظ استقلال خود هستند و تمدن‌های بزرگ و پایدار متعلق به ملت هایبزرگ و توانمند است. جمعیت از عوامل مختلفی نظیر عوامل تاریخی، جغرافیایی، سیاسی، فرهنگی، اقتصادی تأثیر می پذیرد؛ هرچند تغییراتش كند و نامحسوس است اما تعیین‌كننده سرنوشت جوامع است. همین امر سبب شده كه حاكمان و سیاستمداران عموما نسبت به تغییرات جمعیت شان بی تفاوت نباشند. از نگاه سیستمی باید توجه داشته باشیم كه ساختار كلی جمعیت همانند یك اندام واره است كه باید بین تمام بخش‌های آن نوعی تعادل پویا و تجدید شونده برقرار باشد و نمی توان یك وضعیت جمعیتی ثابت و مفروضی را به عنوان یك وضعیت مطلوب در نظر گرفت زیرا تغییرات جمعیتی علاوه بر اینكه از عوامل جمعیتی ناشی می شود از بسیاری از عوامل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی كه به مرور زمان در مسیر تحول كشورها رخ می‌دهد؛ تأثیر می پذیرد. با این مقدمه باید تأکید کرد، مطابق نتایج مطالعات انجام شده، به چند نکته اشاره کرد، اول اینکه نرخ باروری ایران از حدود ۶/۴فرزند در اوایل دهه ۶۰ شمسی به کمتر از ۱٫۸ فرزند در سال‌های اخیر رسیده یعنی کمتر از حد جانشینی نسل، درحالی‌که نباید این عدد از ۲/۱ کمتر باشد. نرخ باروری در جهان بیش از ۲/۵ و در ایران کمتر از ۲ و کمتر از حد جایگزینی عنوان می‌شود. دوم اینکه «در حال حاضر جمعیت ایران به سرعت در حال انتقال سنی است و در اثر کاهش باروری و افزایش امید زندگی به طور روزافزون به جمعیت میان‌سال و سالخوردگی افزوده و از جمعیت نوجوان و جوان کاسته می‌شود. نتایج پیش‌بینی جمعیت کشور توسط سازمان ملل با روند رشد متوسط نشان می‌دهد در سال ۲۰۴۵ حدود ۷۰ درصد از جمعیت کشور در گروه‌های سنی ۱۵ تا ۶۴ ساله، ۱۴ درصد در گروه‌های سنی بالای ۶۵ سال و بقیه در گروه‌های سنی زیر ۱۵ سال قرار خواهند گرفت و میانگین سنی به حدود ۳۹ سال افزایش خواهد یافت. بررسی‌ها نشان می‌دهد در سال ۱۳۷۵ شاخص کلی سالخوردگی جمعیت کشور حدود ۴/۲۲ درصد بوده است. بر اساس نتایج اولیه سرشماری سال ۱۳۸۵، به حدود ۲۹ درصد رسیده و این به آن معنا است که در سال ۱۳۸۵، در مقابل هر۱۰۰ نفر جمعیت زیر ۱۵ سال، حدود ۲۹ نفر جمعیت بالای ۶۰ سال در کشور زندگی می‌کنند. این شاخص در سال ۲۰۵۰ به ۱۴۵ نفر جمعیت سالخوردگی در مقابل هر ۱۰۰ نفر جمعیت زیر ۱۵ سال خواهد رسید. بنابراین جمعیت سالخوردگی ایران تا سال ۲۰۵۰ حدودا پنج برابر خواهد شد.» اما همان طور که پیش تر اشاره شد، کشور با بحران تازه ای به نام «کرونا» روبه روست که این مسئله هم می تواند جمعیت را تحت تأثیر قرار دهد. به تازگی در گزارشی به این موضوع پرداختیم که در شرایط حال حاضر، پس از شیوع ویروس، ورای تردیدها، تجزیه وتحلیل آمارهای رسمی و شمار قربانیان، برخی بر رابطه معنادار میان کرونا و تحولات جمعیتی تأکید کرده و با اظهار به اینکه «در صورت تداوم وضع فعلی، رشد جمعیت ایران در سال ۱۴۲۵ به صفر خواهد رسید، ابراز کرده اند، این ویروس بر رشد جمعیت اثر منفی می گذارد و حتی ما را زودتر به نقطه بحران نزدیک می سازد
یا میزان زادوولد را به طرز فزاینده ای کاهش می دهد.»
نرخ باروری کل ایران به ۱/۸ فرزند رسیده است
دکتر خلیل علی محمدزاده، پزشک و استاد دانشگاه و دارنده جایزه ملی جمعیت، در توضیح این مسئله، نکاتی را در گفت و گو با« رسالت» مطرح کرده، ازجمله اینکه «ایران و جهان بالاخره بعد از چند سالی از کرونا خواهد گذشت و به واکسن و درمان آن دست می یابد و خسارت ها تا حدود زیادی جبران می شود ولی بحث جمعیت از آن مقوله هایی نیست که اگر از هم اکنون برای آن تفکر، برنامه و مدیریت استراتژیک نداشته باشیم، بتوانیم بر خطرات آن فائق بیاییم. در حال حاضرمطابق آمارها، نرخ باروری کل ایران به ۱/۸ فرزند رسیده است، یعنی زیر حدجایگزینی و میزان رشد جمعیت کشور در سال ۱۳۹۸ به زیر یک درصد نزول یافته است. سرعت نرخ رشد سالمندی هم بیش از سه برابر نرخ رشد جمعیت کشور است. جمعیت زیر ۱۵ سال کشور از ۴۵ درصد در اوایل انقلاب به ۲۴ درصددر سال کنونی رسیده است.اگر تکالیف دوره پنجره جمعیتی را به جا نیاوریم، پس از بسته شدن این پنجره، تهدیدهای آن فرا خواهد رسید.»
او در ادامه با تأکید براینکه مجلس نهم و دهم و دولت یازدهم و دوازدهم برای اجرای سیاست های کلی جمعیت کار اساسی نکردند،
می گوید: «مجلس نباید طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده را به اندازه دو دوره مجلس معطل نگه می داشت و البته حق این بود که دولت ها برای سیاست های کلی جمعیت، به مجلس لایحه می دادند. در مجموع همه این موارد نشان می دهد، هنوز در سطح برخی مسئولین اجرایی نسبت به هشدارهای جمعیتی ناآگاهی وجود دارد. اگر محور برنامه هایرشد فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی کشور، زمینه سازیبرای اجرای سیاست های اقتصاد مقاومتی، سیاست هایکلی جمعیت و سیاست های کلی خانواده باشد، بسیاری از مشکلات جوانان و خانواده ها حل خواهد شد.»
این دارنده جایزه ملی جمعیت با اشاره به اینکه برخی ابتر ماندن سیاست‌های این حوزه را به کمبود بودجه مربوط می دانند، درحالی که بی اعتنایی به سیاست های کلی جمعیت، تنها ریشه در کمبود بودجه ندارد، بلکه در این زمینه گره ذهنی هم وجود دارد، عنوان می کند: «جمعیت یکی از مؤلفه های اصلی و اساسی است که رشد و بقای یک کشور را رقم
می زند؛ گزینه مهم و حیاتی که اگر به آن توجه زیادی نشود، جامعه را به عوارض متعدد و جبران ناپذیر دچار می کند.از این رو بازهم تأکید می کنم که کرونا تمام می شود اما سقوط جمعیتی نگران کننده خواهد بود.»
صندوق بازنشستگی و تأمین اجتماعی متأثر از هزینه‌های پیری جمعیت
محمدجلال عباسی، رئیس انجمن جمعیت شناسی ایران هم در تحلیل ساختار جمعیت کشور و تأثیرات کرونا به« رسالت» توضیح می دهد: «هر رویداد تلخ و ناگواری می تواند تا حدودی بر این ساختار و میزان باروری ها اثرگذار باشد. بی تردید کرونا ناامنی شغلی و روانی ایجاد نموده و افراد به آسانی نمی توانند برنامه ریزی در زمینه فرزندآوری داشته باشند. از سوی دیگر، جمعیت ایران به زودی از ساختار سنی جوان كه نتیجه رشد جمعیت در دهه اول بعد از انقلاب بود، به سوی سالخوردگی پیش می رود. جمعیت زیر ۱۵ سال كشور در اثر تأخیر در ازدواج، میل به داشتن خانواده‌های كوچك‌تر و عوامل مختلف دیگر رو به كاهش است و جمعیت خارج از سن فعالیت و بالای ۶۵سال افزایش می‌یابد و بر اساس آمار سازمان ملل، جمعیت ایران با رشد متوسط تا سال ۱۴۴۵به حدود ۷۹ میلیون نفر با شاخص سالخوردگی ۹/۳۶ درصد سپس تا سال ۱۴۸۰ به ۶۲میلیون نفر با شاخص سالخوردگی ۵/۴۷ درصد كاهش خواهد یافت. سالخوردگی جمعیت با همه تبعات سنگین مالی و غیرمالی كه برای كشور و نسل های جوان آینده خواهد داشت، یكی از دهها آفت كاهش جمعیت است. كاهش جمعیت در سن كار، افزایش مهاجران خارجی و از همه مهم‌تر تهدیدهای فرهنگی و امنیتی، آسیب‌های قابل پیش بینی و مهمی هستند كه باید تماما مورد توجه مردم و مسئولان قرار گیرد. وظیفه مسئولان، شناخت مشكلات، نیازها و مسائل پیش روی سیاست‌گذاری، برنامه ریزی، بررسی راهكارهای مؤثر و اقدامات جدی برای جلوگیری از ادامه كاهش جمعیت است و وظیفه مردم متعهد و مسلمانان به خصوص جوانان هوشیار، آگاهی از موقعیت جمعیتی کشور در آینده و همت برای پیشگیری از آسیب های آن از طریق ازدواج بموقع و فرزندآوری و رشد باروری بیشتر است. البته این توجه به معنای غفلت از كیفی بودن جمعیت در هر شرایطی نیست. پس از فرمایشات مقام معظم رهبری در خصوص جمعیت و هشدار جدی نسبت به تغییرات جمعیتی در سال ۱۳۹۱ اقداماتی در حوزه‌های سیاست‌گذاری، برنامه ریزی و اجرایی در این زمینه آغاز شد. از جمله كارهای مقدماتی و ضروری، آگاهسازی مردم از عمق آسیب های كاهش جمعیت وتبعات ناشی از آن است.»
او در ادامه با بیان اینکه سالمندی در کنار آثار جمعیتی و اجتماعی متنوع، تبعات اقتصادی بلندمدتی به همراه داشته و ظهور آثار سیاست‌های مختلف ممکن است دهه ها به طول انجامد، عنوان می کند: «بررسی اثرات بلندمدت اقتصادی این پدیده بسیار مهم‌تر از آثار میان مدت و کوتاه مدت خواهد بود؛ صندوق بازنشستگی و تأمین اجتماعی شاید مهم‌ترین و نگرانکننده ترین بخشی باشد که تحت تأثیر هزینه های ناشی از پیری قرار می گیرد. در طول چند دهه اخیر، بخش عمده ای از مطالعات صورت گرفته پیرامون پیری، معطوف به اثرات این پدیده بر منابع و مخارج تأمین اجتماعی در کشورهای مختلف بوده است. به علاوه پیری جمعیت، فشار بر منابع مالی دولت در جهت تأمین نیازهای بازنشستگی و درمانی افراد مسن را نیز به دنبال دارد. با توجه به این موضوع می توان بیان داشت که یکی از بخش‌هایی که به شدت تحت تأثیر پیری قرار خواهد گرفت، بخش مالیه عمومی است. البته تغییرات در ساختار جمعیتی، ابعاد متنوعی از اقتصاد نیروی کار را تحت تأثیر قرار خواهند داد.»
توجه همزمان به موهبت پنجره جمعیتی و موضوع سالخوردگی
محمدجلال عباسی، روز گذشته هم دیدگاه خود را با عنوان « سیاست‌های کلی جمعیت در ایران؛ چالش‌ها و راهکارها» در سایت انجمن جمعیت شناسی
منعکس کرد که برخی از مهم‌ترین بندهای آن بدین شرح است: ۱-موفقیت سیاست های کلی جمعیت و افزایش باروری در کشور مستلزم برنامه ریزی جامع همراه با تلاش پیگیر و مستمر است و در هر شرایطی ارائه برنامه های حمایتی برای افزایش فرزندآوری در آینده ضروری است. حتی اگر تاثیر سیاست ها
بر افزایش باروری ناچیز باشد، باید در نظر داشت که ارائه حمایت های رسمی و غیررسمی حداقل از کاهش بیشتر باروری و رشد کاهنده جمعیت در آینده پیشگیری می‌کند. ۲- توجه همزمان به موهبت پنجره جمعیتی و موضوع سالخوردگی جمعیت: ایران در حال حاضردر دوران پنجره جمعیتی قرار دارد، یعنی دو سوم جمعیت در سنین فعالیت (۶۴ – ۱۵ سال) هستند و پتانسیل اشتغال، تولید، ذخیره و سرمایه گذاری را دارند.۳-علاوه بر آن، سرمایه گذاری در حوزه های آموزش و بهداشت در دوران بعد از انقلاب اسلامی باعث افزایش تحصیلات و بالارفتن طول عمر در کشور شده و به سرمایه انسانی عظیمی منجر شده است که در طول تاریخ تحولات جمعیتی ایران بی نظیر است. توجه و بهره‌گیری از ظرفیت‌های این نیروی انسانی از طریق افزایش اشتغال، بهره‌وری و ایجاد فضای کسب و کار، ضمن رونق تولید و بهبود وضعیت اقتصادی کشور که در بیانیه گام دوم انقلاب نیز به طور خاص بر آن تأکید شده است، می تواند به تحقق سایر اهداف زندگی جوانان از جمله تشکیل خانواده و فرزندآوری نیز کمک کند، و به تبع آن دوران سالمندی سالم‌تری را تجربه کنند. به بیان دیگر، برنامه‌ریزی و توجه همزمان به پنجره جمعیتی و آمادگی برای سالخوردگی جمعیت در آینده لازم و ملزوم همدیگرند. ۳- بهره مندی
از فرصت هایی که در دوران طلایی جمعیت به‌دست آمده است می‌تواند به افزایش سود و سرمایه جمعیتی منجر شود، و در دوران سالمندی نیز سود دوم جمعیتی حاصل شود. در غیر این صورت با توجه به کمبود نیروی کار در دوران سالخوردگی همراه با شرایط ویژه سالمندان و هزینه هایی که برای مراقبت از آنان مورد نیاز است، کشور در دهه های آینده با چالش های اساسی روبه‌رو خواهد بود.»
ایران , پیران , پیری جامعه , جمعیت , روز ملی جمعیت , سالمند
- دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط رسالت در وب منتشر خواهد شد.
- پیام هایی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
- پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.