همچنان بحث‌ها بر سر آن است که روابط ميان ايران و آمريکا ادامه دارد و اينکه اتحاديه اروپا با توجه به تعهدي که در برجام داشته است تا چه اندازه به حمايت از ايران مي‌پردازد. مسئولان نظامي، دفاعي و دولتي در مقابل ياوه‌گويي‌هاي آمريکا اين بار محکم ايستاده و پاسخ‌هاي دندان‌شکني به آنها دادند. به همين جهت آمريکا که تا چندي پيش بادي به غبغب انداخته بود، اين بار گويي متوجه اقتدار کشور و ملت ايران شده است چرا که عقب‌نشيني کرده و ديگر خبري از گفتمان‌هاي جنگ‌طلبانه‌اش نيست.
مقامات کشور نبايد از اتحاديه اروپا انتظاري داشته باشند
حسام‌الدين واعظ‌زاده ديپلمات سابق ايران در پاسخ به اين سوال که چرا اتحاديه اروپا در اجراي مفاد برجام با خروج آمريکا همچنان کوتاهي مي‌کند، به «رسالت» گفت: اتحاديه اروپا يک کشور نيست بلکه يک سازمان منطقه‌اي و بين‌المللي است که ابزارهاي نفوذ و اثرگذاري آن محدود و ميان ۲۸ عضو آن تقسيم شده است.»
او ادامه داد: «روند تصميم‌گيري به علت آن که شوراي وزيران اروپا با ۲۸ کشور عضو بايد در هر مرحله تشکيل شوند و بر سر سياست خارجي اتحاديه توافق کنند روندي بسيار طولاني‌تر از روند تصميم‌گيري در يک کشوري مانند ايران دارد.»
اين استاد دانشگاه تهران تصريح کرد: «مقامات کشور بيش از توانايي‌هاي اتحاديه اروپا، نبايد از اين اتحاديه انتظار داشته باشند، هرچند براساس قرارداد بين‌المللي برجام، همه اعضاي اتحاديه اروپا به‌طور يکسان در اجراي تعهدات خود داراي مسئوليت بين‌المللي هستند، اتحاديه اروپا امروز با دو امتحان بزرگ در تاريخ روابط خارجي‌اش روبه‌رو است، نخست خروج بريتانيا از اتحاديه اروپا که اگر اتفاق افتد يک شکست جدي براي توسعه روند همگرايي اروپاست، دوم، تعهدات جدي اتحاديه اروپا نسبت به برجام و برنامه
صلح آميز هسته‌اي ايران است. چه بسا که مورد دوم بزرگترين چالش حيثيتي براي اتحاديه اروپا باشد.»
اروپا شريک آمريکا است
واعظ‌زاده ادامه داد: «يکي از اصول روابط بين‌الملل عمل و کنشگري کشورها و سازمان‌هاي بين‌المللي است، تا به امروز مي‌توان گفت که اتحاديه اروپا در جنگ‌افروزي آمريکا و توسعه گام به گام تهديد نظامي عليه ايران شريک بوده است. لذا فرانسه، آلمان و انگليس بايد از آمريکا بخواهند از تحريک ايران براي جنگ دست بردارد. به‌ويژه بريتانيا که براي خود منافع زيادي در منطقه تعريف کرده اما مسئوليت بين‌المللي خود را تاکنون در قبال برجام انجام نداده است.»
او افزود: «به نظر مي‌رسد در صورت بروز جنگ، يکي از بزرگترين خسارت‌هاي وارده بر منابع اقتصادي، سياسي، فرهنگي و امنيتي انگليس در منطقه باشد. کشورهاي عضو تاثيرگذار اتحاديه اروپا براي نفود بيشتر بر تحولات بين‌المللي، به‌ويژه حل بحران ميان ايران و آمريکا ضمن آنکه به‌طور انفرادي بايد با آمريکا و کشورهاي منطقه وارد گفت‌وگو شوند، بايد دست به يک اقدام بزرگ بزنند و تا دير نشده تلاش جدي براي بازگشت آمريکا به برجام، صورت دهند.»
ديپلمات سابق ايران ادامه داد: «با توجه به شرايط موجود اصلا بوي صلح و تلاش براي يافتن يک تفاهم ميان ايران و آمريکا از طريق سياسي به مشام نمي‌رسد، يعني راه‌حل ديپلماسي به بن‌بست رسيده است. يک نشانه اين بن‌بست تصميم اخير ايالات متحده براي استقرار ۱۵۰۰ نيروي نظامي در خاورميانه و فروش ۸ ميليارد سلاح به عربستان در ادامه ارسال ناوها و هواپيماهاي جنگي اين کشور است که همه گامي براي تشديد بحران و جنگ رواني و نيز تهديدي براي صلح بين‌المللي است.»
او تصريح کرد: «ايران همانطور که بارها اعلام کرده آمادگي مواجهه نظامي را دارد اما اولويت ايران استفاده از گفت‌وگو و ابزار سياسي براي رسيدن به يک راه حل است. آنطور که در دکترين نظامي ايران اعلام شده، ايران هيچ‌گاه اقدام به آغاز جنگ و يا حمله به کشوري نمي‌کند اين دکترين تدافعي و عقلايي ايران در روابطش با همسايگان بارها طي ۴۰ سال گذشته از سوي کشورهاي غربي هم مورد تاييد قرار گرفته است.»
واعظ زاده ادامه داد: «ايران مکرر تاکيد کرده اگر تعرض و تهاجمي به خاکش چه از زمين، هوا و دريا صورت گيرد پاسخ خواهد داد. ايران با تجربه ۸ سال جنگ با عراق، با برخورداري از توان نظامي روبه گسترش، داشتن قابليت‌هاي تاکتيکي، تکنيکي، کاربرد استراتژي‌هاي نظامي، حجم گسترده نيروي تهاجمي، دفاعي و نيز برخورداري از مديريت چند وجهي فرماندهي جنگ، مي‌توان گفت در ميان ۱۰ کشور برتر ارتش‌هاي جهان است.»
ايران خواهان جنگ نيست
او تصريح کرد: «ايران قابليت سريع بسيج ميليون‌ها رزمنده در چند هفته اول جنگ را دارد، نکته ديگر آن است که ايران هنوز تمام توان نظامي و تسليحاتي خود را اعلام نکرده است از جمله سلاح‌هايي که قابليت رديابي و حمله به ناوهاي دشمن را در درياها دارند، در اينجا بايد تاکيد کنم ايران با تجربه جنگ ۸ ساله، خواهان جنگ نيست، جنگ براي همه طرف‌ها هزينه بر و جبران ناپذير است، آمريکا نيز تجربه شکست در جنگ‌هاي خانمانسوز بسياري دارد، جنگ ويتنام، و هزينه‌هاي گزاف جنگ‌هاي افغانستان و عراق که حتما مورد ارزيابي قرار خواهد داد.»
ديپلمات سابق ايران ادامه داد: «لذا بارها مقامات ايراني گفته‌اند، در صورت بروز جنگ که اين جنگ، مادر جنگ‌ها خواهد بود و منتهي به تغيير وضعيت منطقه خاورميانه از نظر سياسي، اقتصادي و امنيتي خواهد شد. لذا آمريکا، کشورهاي اروپايي حتي چين به خاطر نياز وحشتناک اقتصادي به نفت، ثبات سياسي و تجاري در خاورميانه بايد نتايج هولناک جنگ احتمالي در منطقه را محاسبه کنند.»
او افزود: «ايران در صورتي که ناچار شود و از ديپلماسي نااميد شود يکي از گزينه‌هايش همچنان که بارها از سوي مقامات سياسي و نظامي اعلام شده، بستن تنگه هرمز است، اين تنگه يکي از بزرگترين شريان‌هاي صدور نفت به جهان است که روزانه ۱۸ ميليون بشکه نفت از آن عبور مي‌کند و به مصرف روزانه اقتصاد آمريکا، اروپا، خاورميانه، شمال آفريقا، چين، هند و کشورهاي آسياي شرقي مي‌رسد.»
واعظ زاده درباره اين که تا چه اندازه اميدي به چين و روسيه براي ايستادن مقابل آمريکا است، گفت: «نقش اين دو کشور در اين بحران مي‌تواند بسيار تعيين‌کننده باشد اما در عين حال نبايد بيش از انداره به آنها اعتماد کرد، زيرا آنها منافع ملي خود را تعريف کرده و به‌دنبال حفظ آن منافع هستند. اگرچه روسيه و چين دچار چالش‌هاي جدي اقتصادي و امنيتي با آمريکا هستند اما در عين حال دچار وابستگي نيز هستند لذا نمي‌توان تمام تخم مرغ‌ها را در سبد آنها گذاشت.»
روسيه و چين کوتاهي کردند
او ادامه داد: «تا به امروز روسيه و چين به انداره اتحاديه اروپا در اجراي تعهدات خود به عنوان امضاکنندگان توافق برجام نيز کوتاهي کرده‌اند. چين نمي‌تواند به واردات نفت عربستان، کويت وامارات و ساير عرب‌هاي منطقه در بلند مدت اعتماد داشته باشد زيرا آنها در نهايت از هم‌پيمانان آمريکا هستند و با توجه به جنگ تجاري چين با آمريکا احتمال تحريم نفتي چين نيز در آينده‌اي نه چندان دور محتمل است. چين تا به امروز از تحريم‌هاي آمريکا هراس داشته و به راحتي حاضر است تا دوستان خود را قرباني منافع تجاري و اقتصادي خود کند.»
پوتين نقش مهمي در کاهش تنش بين ايران و آمريکا دارد
اين استاد دانشگاه تهران ادامه داد: «روسيه اگر چه در عرصه بين‌المللي و نزاع قدرت با آمريکا، تنش‌هاي سياسي و امنيتي کلان دارد اما بايد توجه داشت که پوتين روابط نزديک و دوستانه‌اي با ترامپ داشته و هم‌اکنون دارد. مسئله روابط سري ميان اين شخص در انتخابات آمريکا همچنان از جمله مسائل مهم نهادهاي حقوقي و قانوني آمريکاست.»
واعظ زاده افزود: «لذا با توجه به مجموعه روابط روسيه و آمريکا، پوتين مي‌تواند نقش مهمي در ديپلماسي کاهش تنش بين ايران و آمريکا بازي کند. تا به امروز روسيه نتوانسته آنطور که همچنان خود را شريک استرتژيک براي ايران تعريف کرده، گامي موثر براي برون رفت از احتمال تخاصم نظامي در منطقه و رقع تحريم ها، و فروش نفت ايران ارائه کند. روسيه حدود يک‌سال است که با خروج آمريکا از برجام، فقط نقش نظاره گر صحنه را به عهده گرفته است.»
ديپلمات سابق ايران درباره اينکه در برابر وضعيت موجود بايد چه کرد، اظهار داشت: «ايران بايد تلاش کند راه‌هاي ديپلماسي و گفت‌وگو را باز نگه دارد زيرا در شرايط بحراني بسته بودن شريان‌هاي گفت‌وگوي ارتباطي با آمريکا و نيز ميان مقامات دو کشور، احتمال بروز جنگي ناخواسته‌اي را از سوي بدخواهان منطقه‌اي افزايش مي‌دهد.»
او ادامه داد: «ايران بايد با همسايگان عرب خليج فارس گفت‌وگو کرده و شرايط موجود را براي آنها تشريح کند. منطقه به شدت بحراني و تنش‌هاي نهفته در ميان کشورهاي منطقه به جرقه‌اي نياز دارد تا سرتاسر خاورميانه از خليح فارس تا درياي مديترانه و اروپا را فراگيرد. هميشه بازدارندگي از جنگ هزينه کمتري دارد تا حل و فصل جنگي که ميليون‌ها نفر در آن کشته شده‌اند و منابع طبيعي و زيرساخت‌ها نابود شده‌اند.»
واعظ‌زاده افزود: «دولت و نظام بايد نسبت به ايجاد وفاق ملي ميان گروه‌ها تلاش کنند. کشوري که در برابر جنگ احتمالي قرار دارد بايد وحدت سياسي داخلي خود را تقويت کند و نسبت به کاهش مسائل و اختلاف سياسي و حزبي و گروهي تلاش کند تا بتواند با اتحاد و يکپارچگي براي روز جنگ آماده باشد. وضعيت ايران امروز با دهه ۶۰ و ايام جنگ ايران و عراق بسيار متفاوت است و با گسترش فضاي مجازي کنترل اختلاف‌هاي داخلي بسيار سخت و بعضا غير ممکن خواهد بود؛ لذا امروز ايجاد وفاق ملي بايد بيش از هرچيز ميان جريان‌هاي سياسي احساس مي‌شود.»