بعد از اعلام افزايش نرخ بنزين که به يک باره توسط دولت اعلام شد، اعتراض و درگيري و اغتشاش در شهرهاي مختلف کشور رخ داد که در بعضي از صحنه ها نه تنها شاهد اعتراض به تصميم دولت بلکه شاهد تخريب اموال دولتي و آسيب رساني به اموال شخصي بوديم. اتفاقات اخير ديگر رنگ اعتراض نداشت و رنگ اغتشاش به خود گرفت که نقش سوء استفاده گران و فرصت طلبان از اعتراض مردم عادي جامعه را در آن پر رنگ کرده است.
عضو هيئت علمي دانشگاه تهران در گفت و گويي، جنس آشوب هاي فعلي را مشابه حوادث اوايل دهه ۷۰ مي داند.
محمدرضا اخضريان کاشاني عضو هيئت علمي دانشگاه تهران در گفت و گو با «رسالت» گفت: به طور متوسط روزانه ۴۰۰ ميليارد تومان يارانه بنزين توسط دولت پرداخت مي شود که ۱۰۰ ميليارد تومان آن به ثروتمندترين افراد جامعه تعلق مي گيرد و ۸۰ ميليارد تومان سهم قاچاقچيان بنزين شده و روزانه فقط بين ۱۳ تا ۱۵ ميليارد تومان به درآمد کميته امداد امام خميني(ره) اختصاص پيدا مي کند.
اخضريان ادامه داد: هزينه اي که دولت روزانه از جيب طبقات مختلف مردم صرف مي کند تا ۱۸۰ ميليارد تومان را صرف ثروتمندان و قاچاقچيان و فقط ۱۰ ميليارد تومان را صرف دهک هاي پايين جامعه کند، ضرورت اجراي طرح افزايش نرخ بنزين را نشان مي دهد. بنابراين اصلاح قيمت براي حامل هاي انرژي از سالهاي قبل بايد انجام مي گرفت.
وي با اشاره به دلايل بروز شورش و اغتشاش در جامعه طي روزهاي اخير، ادامه داد: از طريق دو نظريه مي توان آشوب هاي اخير را بررسي کرد: اول محروميت نسبي و دوم توقعات فزاينده. اين دو چارچوب بيان مي کنند که وقتي بين داشته هاي جامعه و خواسته هاي جامعه، شکاف به وجود بيايد، محروميت هايي که بر جامعه عارض مي شود موجب خشم جامعه مي شود و آن را به تحرک منفي وادار مي کند.
اخضريان اضافه کرد: از چند سال گذشته وعده بهبود وضعيت زندگي به مردم داده شده و آنها هربار تصور کردند وضع بهتري را تجربه خواهند کرد، اما نتيجه اي جز کوچک تر شدن سبد خانوار و تنزل رفاه جامعه نديدند. اين اتفاقي که در قالب اعتراض عمومي نسبت به اتفاقات جامعه رخ داده، روندي عادي و طبيعي است و همه جامعه شناسان متفق القول بودند که اگر چنين اتفاقي رخ بدهد، اعتراضات عمومي در کشور را به دنبال خواهد داشت.وي با طرح اين سؤال که چرا بخشي از جامعه تبديل به پيشران اعتراضات خشن به جامعه مي شوند، گفت: جنس آشوب هاي فعلي، شورش عليه اشرافيت است. مشابه اين اتفاق را نه در سال ۹۶ بلکه در اوايل سال ۷۰ نيز تجربه کرده ايم. نتيجه طبيعي تبديل به دو قطب سرمايه دار و فقير چنين اتفاقاتي را ايجاد مي کند. جنس مخالفت ها و شورش هاي فعلي از جنس حاشيه نشينان است و از جنس طبقات متوسط شهري و بالاي شهري نيست و اتفاقاتي که رخ داده عمدتا در مناطق حاشيه نشين بوده که فقر و مشکلات مالي بيشتري دارند.
عضو هيئت علمي دانشگاه تهران ماهيت شورش هاي فعلي را جنبشي و جوان گرا و بر اساس نظريه مبتني بر تغيير دانست و افزود: شورش هاي اخير نمادين و داراي موج هايي است که در رفت و آمد هستند و در قالب هاي جديدي خود را نشان مي دهند. اين فرآيند پيوندي بين چند گروه فکري و عقيدتي است که با يکديگر همخواني ندارند، اما در راهبرد استراتژيک با يکديگر همراه شدند و در حال مشارکت هستند. وي در تشريح گروه هاي شرکت کننده در جنبش هاي اخير در کشور گفت: يکي از اين گروه ها شامل جريان هاي عدالتخواه هستند که مطالبه آنها بهبود وضعيت عدالت در جامعه است. بخش ديگر ترکيب جمعيت با بعضي از چريک هاي آموزش ديده است. اين افراد در داخل يا خارج از کشور آموزش ديده اند و مشخص است در قالب گروه هاي تعليم ديده در حال فعاليت هستند. علاوه بر اينها گروهي از اشرار فرصت طلب نیز هستند که از هر موقعيتي سوء استفاده مي کنند.
اخضريان تصريح کرد: ترکيب بين عدالت طلبان با گرايشي که نماينده گروه هاي چپ جهاني هستند، بيشتر بروز و ظهور دارند. اين گروه مبتني بر نقش هاي جنسيتي هستند و تلاش مي کنند در حوزه قانوني سازي مواد مخدر و حقوق جنسيتي و مسائل مبتني بر آن تلاش هاي جدي نمايند و در سالهاي اخير نيز گرايش هاي آنها توسعه زيادي پيدا کرده و در دانشگاه ها و در حوزه هاي علوم اجتماعي رشد کرده و مبناي نظري براي بخشي از جوانان کشور شده است.
عضو مرکزي جمعيت پيشرفت و عدالت ايران اسلامي افزود: اين گفتمان اصالتا ضد ديني و غيرديني است که مطالبه آن تغيير و دگرگوني اجتماعي در کشورهايي است که در آن فعاليت دارند و به عنوان جرياني فعال در ايران فعاليت جدي دارند. فرم اين شورش ها ترکيبي است از تجربياتي که قبلا در ايران و ديگر کشورها رخ داده و ما هم شاهد نسخه ارتقا يافته از شورش هايي که در سال ۹۶ تجربه کرده بوديم، هستيم؛ الگوگيري از نسخه هايي که اکنون در هنگ کنگ، عراق و لبنان پياده مي شود.
*شورش هاي اخير مبتني بر خشونت عريان است
وي اعتراضات اخیر در کشور را پيوند ترکيبي از روش ها و فرم هايي دانست که در کشورهاي نامبرده شده، پياده مي شوند و گفت: اين روش ها مبتني بر خشونت عريان و پيوندشان با مطالبات سياسي است، علي رغم اينکه اعتراضات مي تواند مطالبه اقتصادي باشد. بايد توجه داشت که کشور مستعد تنش هاي خشونت آميز است و کساني که در حوزه هاي اقتصادي و امنيتي در حال فعاليت هستند بايد مسئله را متفاوت از اغتشاشات سال ۹۶ ببينند. ظاهرا باگ امنيتي و اطلاعاتي در کشور وجود دارد که هسته هاي تخريبي شکل گرفته اند و يا شناسايي نشده اند و يا خيلي سريع مي توانند عملياتي شوند و مديريت ميدان ها را به عهده بگيرند و مراکز عمومي را به راحتي در اختيار مي گيرند و آنها را به آتش مي کشند.
وي با اشاره به اهميت بازنمايي رسانه اي اتفاقات اخير گفت: در همه دنيا شورش وجود دارد و آن را تجربه مي کنند. اکنون سالگرد اعتراضات شنبه هاي فرانسه است و در کشورهاي منطقه هم اعتراض امري متداول است، اما بايد ببينيم بازنمايي رسانه اي آن چگونه است. اين اتفاقات مي تواند در دنيا هم رسانه اي
شود، ضمن اينکه بايد باور داشته باشيم اعتراض تا زماني که به شورش تبديل نشده باشد، حق طبيعي مردم است و نبايد نگران آن باشیم. در بازنمايي رسانه اي بايد دقت شود فراتر از آنچه که اتفاق افتاده به نمايش درنيايد.
*ضرورت تعريف الگوي اعتراض
اخضريان با تأکید بر اينکه در حوزه جامعه شناسي سياسي کشور، شاهد کاستي آشکاري هستيم که همواره به آينده موکول مي شود، افزود: وقتي شورشي ايجاد مي شود، در چالش امنيت و آزادي، امنيت انتخاب مي شود و آزادي محدود مي شود. مردم ما نياز به تعريف الگوهايي براي اعتراض دارند و ما اين الگوها را هنوز نتوانسته ايم تعريف، سازماندهي و عملياتي کنيم. لذا اگر فرد عادي کشور نسبت به هر سياستي در کشور يا دولت اعتراض دارد، هيچ راه مشخصي را تعريف نکرده ايم که در قالب اعتراض صحيح آن را بيان کنند.
اين استاد دانشگاه اظهار کرد: در زمان بحران و شورش همه کساني که اعتراض بحق دارند و دغدغه اي نسبت به نظام دارند مجبور هستند به سياست هاي غلط سکوت کنند و اين مسئله تبديل به خشم فروخورده اي مي شود
که در جامعه به پديده هاي ديگر سرايت مي کند. بايد سياستمداران راهکارهايي را بينديشند که مردم بتوانند اعتراض تعريف شده داشته باشند.
اخضريان به پيامد اعتراض ها و شورش ها پرداخت و بيان کرد: اتفاقي که شورش هاي فراگير در نقاط حاشيه اي مي تواند رقم بزند در بلندمدت مي تواند طبقه متوسط جامعه را ضعيف کند. الگوسازي که براي يارانه ها و در قبال سياست هاي اقتصاد آزاد پياده مي شود، مي تواند جامعه را به سرعت به دو طبقه اصلي فقير و غني تبديل کند و طبقه متوسط جامعه که عمدتا مدافع ثبات امنيت کشور در حوزه نظم سياسي کشور هستند را تضعيف کند و انگيزه هاي آنها را سلب و رفاه اجتماعي شان را کاهش دهد و نسبت به کليت نظام بدبين کند.
وي در ادامه گفت: اگر هزينه يارانه هاي انرژي صرف طبقات پايين جامعه شود زندگي آنها را تا حدودي ارتقا مي دهد، اما زندگي بخشيدن به طبقات پايين جامعه منجر به کاهش رفاه طبقه متوسط مي شود و اين محروميت مي تواند در بلندمدت طبقه متوسط را به شدت نسبت به نظام بدبين کند. در حالي‌که طبقه متوسط انتخابات و راهپيمايي ها را برگزار مي کند و در برنامه هاي جمعي نظام مشارکت دارد و بدنه اجتماعي را بيشتر سازماندهي مي کند. اخضريان با اظهار ناراحتي از اينکه کشور وارد فاز خطرناکي شده که شامل چالش عدالت خواهان با ولايت مداران است، گفت: شايد در آينده نزديک ميان کساني که خواهان عدالت هستند و کساني که جمهوري اسلامي ايران را به عنوان الگو تلقي مي کنند، درگيري داخلي حداقل در قالب گفتماني رخ خواهد داد و اين مسئله مي تواند مرحله جديد از چالش هاي کشور محسوب شود که بايد به آن دقت کنند، به خصوص با موضع گيري هايي که چند روز اخير شاهد آن بوده ايم.
*لزوم تفکيک بين نظام و دولت
وي تأکید کرد: الگوي فعلي کشور الگوي مناسبي نيست و بايد بين نظام و دولت تفکيک قائل شويم. اين تفکيک تا زماني که رخ ندهد، مردم از بخش قابل توجهي از حقوق طبيعي شان غافل مي شوند. مردم بايد احساس کنند که مي توانند دلبستگي عميقي را نسبت به نظام داشته باشند در عين حال نسبت به دولت هايي که بر سر کار مي آيند اعتراض داشته باشند و اعتراض شان را به نحو مقتضي بيان کنند و بهترين و مطلوب ترين راه هم حضور در پاي صندوق هاي
رأي است.
اخضريان در پايان سخنانش بيان کرد: راه قانون اساسي راه بازي است و اجازه داده که به طرق مختلف اعتراض ها به گوش مسئولان برسد و مردم هم که به طور قطعي و يقيني به اصل نظام تعهد و پايبندي دارند، بتوانند اعتراضات خود را از راه هاي مختلف که در قانون پيش بيني شده، بيان کنند.