|حانيه مسجودي- مهديه هاشمي|
وابستگي اقتصاد و مصون نبودن از تحريم يکي از دلايل فشار به معيشت مردم و اقتصاد است. ثروتمند کردن جامعه، افزايش ثروت ملي، گسترش رفاه و توزيع عادلانه منابع عمومي از ارزش هاي اسلام است و تمام اين منابع در ايران به وفور وجود دارد منابعي که مي‌توانست ايران را جزء ثروتمندترين کشورهاي جهان قرار دهد اما حال خود عامل ضعف عنوان مي‌شود. نفت يکي از مهم‌ترين آن‌ها، اين روزها به دليل بي توجهي يا راحت طلبي، به نقطه ضعف اقتصاد تبديل شده است. مدت زيادي است تمام کارشناسان و مسئولان از مشکلات وابستگي به نفت دم مي زنند. نفت، طلاي سياهي که شايد بتوان گفت بودجه و برنامه‌هاي دولت را سياه کرده است محصولي که مي‌توانست از ابزار قدرت کشور باشد اين روزها به نقطه ضعف اقتصاد بدل شده است اما بايد ديد نقطه ضعف اصلي چيست، نفت يا بي توجهي به آن؟
رهبر انقلاب، سه‌شنبه ۲۸ آبان درديدار با جمعي از فعالان اقتصادي و توليدکنندگان مجددا اقتصاد مقاومتي را يکي از موضوعات مهم کشور دانستند و نقش اقتصاد را در نظام اسلامي بسيار مهم برشمردند و اظهارداشتند: «ما در عرصه جنگ نظامي،‌ سياسي و امنيتي دشمن را عقب زديم.» ايشان به مصون‌سازي اقتصاد از تحريم‌ها اشاره و درمورد موضوع وابستگي اقتصاد کشور به نفت و وجود تحريم‌ها فرمودند که بايد سياست تکيه‌بر توان داخلي جايگزين وابستگي هاي نفتي شود.
سياست تکيه‌بر توان داخلي و استفاده صحيح از نفت، بايد آن‌چنان محکم و استوار باشد که اگر تحريم‌ها هم برداشته شد به اين سياست‌ها آسيب وارد نشود. حال اما چرا هنوز در حوزه اقتصاد نتوانسته‌ايم تحريم‌ها را دور بزنيم و آن‌ها را با اميد به فرصت تبديل کنيم؟ چرا نتوانسته‌ايم از اين صنعت گران‌بها که در خاک سرزمين‌مان وجود دارد آن‌طور که بايد استفاده کنيم؟ کارشناسان در گفت‌وگو با «رسالت» پاسخ مي‌دهند.
*زماني که درآمد نفتي داشتيم، استفاده نکرديم
پرويز جاويد، عضو انجمن اقتصاددانان و کارشناس مسائل اقتصادي دراين‌باره به «رسالت» مي‌گويد: «منابع بسيار زيادي در کشور داريم اما برنامه‌‌اي که نداريم تا از اين منابع استفاده کنيم، فنّاوري و سرمايه‌گذاري است، براي تمام‌کارها نياز به سرمايه‌گذاري است و ازآنجاکه بخش خصوصي نيز سرمايه آن‌چناني ندارد تا بتواند در اين عرصه‌ها سرمايه‌گذاري کند و سيستم اقتصادي ازنظر سرمايه‌گذاري حتي اگر بتواند اشتغال نيز به دنبال خود بياورد حالت قفل‌شده‌اي پيداکرده است،‌ نمي‌توان به توسعه اقتصادي رسيد.»
وي افزود: «ازطرف ديگر بايد نقش دولت را ديد، اما دولت نيز منبعي براي سرمايه‌گذاري ندارد،‌ در شرايطي که منابع فراوان نفتي داشتيم ندانستيم که بايد کجا سرمايه‌گذاري کنيم و به همين دليل، حال که در تحريم‌ها قرار گرفتيم و ديگر فروش نفتي نداريم تمام مشکلات بروز پيداکرده است.»
جاويد تأکيد کرد: «روزي که درآمد داشتيم سرمايه‌گذاري نکرديم و اکنون نتيجه آن را مي‌بينيم و متأسفانه دولت‌ها نتوانستند بخش خصوصي را به ميدان بياورند و شرايط را براي آن‌ها تسهيل کنند، بخش خصوصي در اين وضعيت مي‌توانست ضربه‌گير باشد.»
اين اقتصاددان ضمن اشاره به سخنان رهبر معظم انقلاب در ديدار با فعالان اقتصادي گفت: «سخنان رهبر انقلاب در انتها اين پيام را به بخش خصوصي داشت که شما ضربه‌گير هستيد و من مي‌دانم به شما ميدان ندادند ، سخنان دلسوزانه‌اي بود.»
*دولت‌هاي بعد از شهيد رجايي، همگي بي‌برنامه بودند
عضو انجمن اقتصاددانان افزود: «متأسفانه هردولتي که بعد از شهيد رجايي سرکار آمد بخش خصوصي را بازي نداد و تا توانستند از آن‌ها ماليات گرفتند، مجوزهاي طولاني دادند و اجازه واردات فنّاوري به‌روز را ندادند و از همه مهم‌تر و بدتر سيستم بانکي کشور است.»
جاويد ادامه داد: «سيستم بانکي مي‌گويد اعتباري به بخش خصوصي مي‌دهم و هزينه تمام‌شده براي من ۱۲ درصد است اما ۱۸ درصد از بخش خصوصي سود مي‌گيرند و اگر اقساط خود را دير پرداخت کنند ۲۴ درصد جريمه مي‌شوند.»
اين کارشناس بابيان اين‌که نقش دولت‌ها باعث شد بخش خصوصي نتواند مانند ضربه‌گير عمل کند، گفت: «اکنون پس از مدت‌ها ناديده‌گيري دولت بخش خصوصي را بازي مي‌دهد، دليلش اين است که بحران اشتغال دارند. بنابراين شرايطي که دولت‌ها ايجاد کردند باعث شد بخش خصوصي نتواند ضربه‌گير شود. اين رفتارها عمدي نبوده است بلکه دولت‌ها برنامه نداشتند، رهبري ۳۰ سال است مدام برنامه‌هاي توسعه اقتصادي را گوشزد مي‌کنند اما چه کسي گوش مي‌دهد؟»
*دولت‌ها با مردم صادق نبودند
اين استاد دانشگاه تصريح کرد: «عمدي بودن يا نبود اين رفتارها درنتيجه تفاوتي ندارد و نتيجه آن‌ها زياني است که به کشور وارد شد. همان‌طور که گفتيم دولت‌هاي پس از شهيد رجايي بخش خصوصي را مدام ضعيف‌تر کردند زماني که استراتژي براي بخش خصوصي ندارند يعني ضعيف کردن آن‌ها، رهبر انقلاب چندسالي است وظايف آقايان را به آن‌ها يادآوري مي‌کنند و آن‌ها به‌تازگي فقط گوش مي‌دهند اما عمل نمي‌کنند.»وي ضمن اشاره به برنامه‌هاي توسعه، افزود: «در بانک مرکزي توليدکنندگان بايد ۳ ماه منتظر دريافت ارز بمانند، اين حمايت از توليد است؟ اگر برنامه‌هاي توسعه بعد از انقلاب را ببينيم متوجه مي‌شويم که موفقيتي در اجراي آن‌ها نبوده و تمام آن‌ها با شکست روبه رو شدند. اما دولت‌ها با ملت ايران صادق نبودند و نمي‌گفتند در برنامه‌هاي توسعه شکست خورديم.»جاويد در پايان خاطرنشان کرد: «ژاپن با ۱۲۰ ميليون جمعيت یک ميليون کارمند دارد و ما با ۸۰ ميليون جمعيت ۵ میلیون کارمند داريم که يعني تمام بودجه در هزينه‌هاي جاري خرج مي‌شود و براي توسعه کشور و بخش خصوصي پولي نمي‌ماند،‌ خبر خوب اين‌که چنين وضعيتي در شرايط عادي است و حال که تحريم هستيم مشکلات به‌هيچ‌وجه قابل‌تصور نيست. متأسفانه اکنون اميدوار هستيم تا از شرايط تحريمي خارج شويم بلکه بتوانيم مشکلات شرايط عادي را برطرف کنيم.»
*جدايي از نفت يکي از دلايل انقلاب بود
حيدر مستخدمين حسيني، کارشناس مسائل اقتصادي و استاد دانشگاه دراين‌باره ضمن يادآوري اهداف اقتصادي پس از انقلاب و جدايي از نفت، به «رسالت» مي‌گويد: «عامل کليدي درمورد شکل‌گيري انقلاب اسلامي رهايي اقتصاد نفتي از تاروپود زندگي مردم بود و بعد از انقلاب سياست‌هايي اتخاذ مي‌شد که اقتصاد وابسته به نفت نباشد تا نتيجه‌اش عدم وابستگي به نفت باشد و درآمدهاي حاصل از نفت به‌عنوان يک ثروت در چارچوب برنامه‌هاي سرمايه‌اي کشور براي فعاليت‌هاي زيربنايي کشور شکل گيرد و اقتصاد بر پايه مردمي بودن تحقق يابد.»وي ضمن بیان اين‌که درآمد آسان نفت،‌ دولت‌ها را بدعادت کرد، افزود: «اما وابستگي به نفت در دولت‌هاي مختلف به اين دليل که راحت‌ترين راه اداره کشور بود، تنظيم بودجه با درآمد حاصل از نفت که درآمدي بادآورده و بدون زحمت به‌حساب مي‌آمد زمينه عادتي شد تا در دولت‌هاي مختلف نيز با درآمدهاي نفتي بودجه کشور نوشته شود.»مستخدمين‌حسيني ادامه داد: «زماني که کشور تحت‌فشار ساير کشورها قرار مي‌گرفت و شوک‌هاي بيروني بر اقتصاد تحميل مي‌شد، ناگهان دولت‌ها و مسئولان به فکر از بين بردن وابستگي به نفت مي‌افتادند که نتيجه آن فشار مضاعف بر مردم بود.»‌اين اقتصاددان بابيان اين‌که اقتصاد نفتي دليل تحريم‌هاي فعلي است،‌ تأکيد کرد: «نتيجه اتخاذ سياست بر اساس نفت باعث شد با تحريم کامل روبه رو شويم، ‌اينطور نبود که تحريم‌ها به‌يک‌باره شکل گيرد، در ۴۰ سال اخير تحريم‌ها قدم‌به‌قدم شکل گرفت و نه‌تنها کم نشد بلکه افزايش يافت و در حال حاضر حتي صنعت دارو و مواد غذايي را هم تحريم کردند.»
*اقتصاد نفتي باعث فشار معيشتي و اقتصادي به مردم شده است
وي گفت: «اقتصاد نفتي باعث ايجاد مشکلات اقتصادي و فشار به مردم شده است، علتش هم ترکيب‌ يکساني است که دولت‌هاي ما را شکل داده است، حتي بيشتر مسئولان فعلي، وزرا و در سطوح ديگر بعد از انقلاب مسئوليت داشتند و تاکنون فقط جابه جا شدند، درنتيجه اين کار جسارت و نگرش آينده را از آن‌ها گرفته است.»اين کارشناس انقلابي بودن را نشانه جسارت و جسور بودن خواند و ادامه داد: «وزرا بايد براي تصميم سازي و تصميم‌گيري جسارت داشته باشند و اگر از اين جسارت فاصله بگيرند نتيجه‌اش محافظه‌کار بودن است درنتيجه به شرايط موجود راضي مي‌شوند، زيرا جسور بودن هزينه و زحمت دارد اما نتيجه نيز دارد.»مستخدمين‌حسيني بابيان‌اين‌که مسئولان در جايگاه‌هاي متفاوت، روحيه يکساني دارند، افزود: «يکي از ويژگي‌هايي که اقتصاد را دربرگرفت اين بود که مسئولان در جايگاه‌هاي متفاوت، روحيه يکساني دارند. مسئله بعدي اين است که همين ترکيب را کادر سازي و نوسازي نکردند و به جوانان موقعيت ندادند تا مسئوليت‌پذير باشند و در اين مسئوليت‌پذيري خودشان را بسنجند.»وي اظهارکرد‌: «متأسفانه جابه جايي مديران و وزرا در سطوح مختلف اين باور را در آن‌ها ايجاد مي‌کند که تا آخر عمر بايد وزير يا مدير باشند و درنتيجه محافظه‌کار شدند و بهترين روش کار را وابستگي اقتصاد به نفت مي‌دانند زيرا بدون زحمت است و به‌راحتي در دسترس است.»اين اقتصاددان با اشاره به اهميت و نقش نمايندگان و نياز به تغيير در اين سمت‌ها، گفت: «اين مشکل حتي در کادر نمايندگي مجلس نيز وجود دارد. درنمايندگي مجلس علاوه بر تسلط بر مسائل حقوقي و قانوني بايد جسارت داشته باشند تا بتوانند تحولي در مسير ايجاد کنند اين دو مسئله دست‌به‌دست هم داده تا اين مشکل ريشه بدواند.»
مستخدمين‌حسيني در خاتمه تصريح کرد: «تغيير و تحول همواره باعث احساس اميد در مردم و اجتماع شده است، به‌طور مثال زماني که رئيس قوه قضائيه تغيير کرد و با اختلاس گران و مفسدان برخورد کرد بين مردم کوچه و بازار اميدي به وجود آمد و اميدوار شدند اين کار ادامه يابد.»