نفيسه صباغي
طي روزهاي گذشته معاون دفتر سلامت روان، اجتماعي و اعتياد وزارت بهداشت عنوان کرده است:« ميانگين سن شروع مصرف مواد مخدر در کشور نسبت به گذشته کاهش يافته و به ۱۵ سال رسيده است.»
هرچند زنگ خطر کاهش سن اعتياد در کشور، سال‌ها پيش نواخته شد و کارشناسان نيز در اين زمينه هشدار دادند که مصرف موادمخدر در ميان دانش‌آموزان و نوجوانان شيوع پيدا کرده اما به دليل عدم مديريت و برنامه‌ريزي صحيح در اين زمينه، اقدامي درست در جهت مقابله اين معضل انجام نشد. اين در حالي است که اعتياد، ريشه بسياري از جرائم است پس مي‌تواند مخاطرات بسياري را براي خود فرد و جامعه به دنبال داشته باشد.
اعتياد به‌تدريج از نوجواني و جواني آغاز و به سنين بزرگ‌سالي مي‌رسد. نوجوان به دليل عدم شناخت، اراده و آگاهي کافي نسبت به مواد مخدر اغلب به دليل کنجکاوي يا تقليد از رفتار بزرگترها، مصرف موادمخدر را تجربه مي‌کند و به دليل دردسترس بودن اين مواد پس به راحتي در دام اعتياد گرفتار مي‌شود. نبايد فراموش کنيم که اعتياد معضل خانمان سوزي است که افراد زيادي را در کام خود کشانده‌است. جواناني که هرکدام مي‌توانستند به عنوان سرمايه‌هاي کشور نقشي مهم در آباداني داشته باشند حال به دليل بيکاري سردر گريبان فرو برده‌اند.
اما دليل افزايش مصرف موادمخدر در کشور چيست؟ در اين راستا بايد گفت شرايط سخت زندگي از جمله بيکاري، فقر و نبود تفريحات لازم براي جوانان و….در سالهاي اخير بستر ورود افراد به اعتياد را فراهم کرده است. مصرف مواد مخدر براي برخي افراد، در ابتدا تنها يک ماجراجويي ساده است در حالي که اصلا فکر نمي‌کنند که اين ماجراجويي زندگيشان را دستخوش ماجراي اعتياد کند. در اغلب موارد اعتياد زماني اتفاق مي افتد که فرد در شرايط بحراني روحي رواني يا در بحران جسمي قرار دارد. اما مهمترين راهکار کاهش اين بحران چيست؟

در اين زمينه با دکتر سيف‌الله سيف‌الهي جامعه شناس و استاد دانشگاه به گفت‌وگو نشستيم و علل کاهش سن اعتياد را از ايشان جويا شديم.
معضل موادمخدر در سال‌هاي اخير حادتر شده به گونه‌اي که حتي نوجوانان و کودکان نيز درگير اين معضل شده‌اند نظر شما در اين زمينه چيست؟
اعتياد جوانان و نوجوانان موضوع تازه‌اي نيست، بلكه سال‌هاست اين معضل وجود دارد. اما نکته قابل تامل اين است که در سال‌هاي اخير نه تنها جوانان بلکه نوجوانان و کودکان نيز به اين مواد آلوده شده‌اند. بنده حدود ۲۰ سال پيش در مورد سو ء
مصرف مواد مخدر و اعتياد درميان دانش‌آموزان، تحقيقي را انجام دادم، پس از بررسي‌هاي فراوان متوجه شدم كه بعضا برخي از دانش‌آموزان حتي در مقطع دبستان نيز متاسفانه به مصرف مواد مخدر مبتلا هستند. متاسفانه اخيرا بنده متوجه شدم حتي برخي از كودكان ۱۰ ساله دبستاني به صورت تزريقي مواد مخدر مصرف مي‌کنند.
به نظر شما علل افزايش گرايش نوجوانان و جوانان به موادمخدر و اعتياد چيست؟
در اين سال‌ها اعتياد هم به لحاظ قاچاق مواد مخدر هم به لحاظ گرايش به مصرف در ميان جوانان، كودكان و حتي دختران افزايش يافته است و يکي از دلايل آن هم اين است که جامعه ما آسيب پذيرتر شده است. وقتي جامعه‌اي افسرده باشد، وقتي به دليل بيكاري و فقر، امكان تفريحات سالم براي اين قشر از جامعه وجود ندارد، اين افراد براي فراموش كردن وضعيت مطلوبي كه بايد در آن زندگي كنند يا به عبارت ديگر براي فرار از اين وضعيت نامطلوب به عوامل ديگري پناه مي برند كه يكي از آنها مصرف مواد مخدر و اعتياد است. از طرفي عواملي مانند فقر، بيكاري و افسردگي و از طرفي نيز توزيع بسيار زياد مواد مخدر در کشور، سبب شده تا تعداد زيادي از جوانان، نوجوانان و حتي زنان و دختران نيز در معرض خطر اعتياد قرا گيرند. نکته قابل تامل ديگر اينکه در سال‌هاي اخير فقر سبب شده تا افراد به حاشيه نشيني پناه ببرند و ۳۰ الي ۴۰درصد افراد زير خط فقر زندگي مي كنند و نمي‌توانند نيازهاي خود را برآورده كنند اينها عواملي هستند که بستر گرايش افراد به موادمخدر را افزايش مي دهند.
يکي از موضوعات که در سال‌هاي اخير بسيار شاهد آن هستيم گرايش دختران به مواد مخدر و سيگار است دليل اين معضل چيست؟
در ساليان گذشته اکثرا مردان متقاضي مصرف موادمخدر بودند و اصولا اعتياد معضلي مردانه بود. اما در حال حاضر، زنان و دختران گرايش زيادي به مواد مخدر پيدا كردند. حتي بسياري از آنها، در توزيع موادمخدر فعاليت مي‌كنند. ضمن اينکه بايد گفت آلودگي در دختران بيشتر از پسران است.
اما در مورد مصرف سيگار توسط دختران بايد بگويم، متاسفانه شاهديم که دختران تمايل بسياري به استعمال سيگار و قليان پيدا کرده‌اند به طوري که در کوچه و خيابان شاهد سيگار کشيدن دختران حتي نوجوان هستيم. که اين گرايش ناشي از کمبود اعتماد به نفس يا وجود عقده‌هاي حقارت در اين افراد است که مي‌تواند دروازه ورود به اعتياد و مصرف موادمخدر براي اين افراد باشد.
راهکار ها براي کاهش اين معضل اجتماعي يعني اعتياد چيست؟
در حال حاضر بيکاري جوانان يکي از مهمترين عوامل مصرف مواد مخدر است. فقر و فشار رواني موجود در جامعه، نبود امكانات براي استفاده جوانان از اوقات فراغت، نبود آزادي عمل براي جوانان و…. از عواملي هستند که زمينه را براي استفاده از مواد مخدر مهيا مي‌کنند. وقتي جواني پس از چند سال درس خواندن از دانشگاه فارغ التحصيل مي شود، مجبور است به دليل نبود شغل بيکار بماند، به دليل افسردگي ناشي از بيكاري از طريق دوستان خود به سمت مواد مخدر کشيده مي‌شود. بنابراين کاهش بيكاري و فقر (هم فقر مادي و هم فقر فرهنگي) مهمترين عوامل کاهش گرايش افراد به مواد مخدر هستند.
ضمن اينکه مهيا نبودن شرايط براي ازدواج جوانان و بالارفتن سن ازدواج نيز سبب شده تا جواني که نمي‌تواند به دليل مشکلات مالي ازدواج کند به سمت استعمال موادمخدر برود. به عبارت ديگر بايد گفت با بالا رفتن سن ازدواج، سن گرايش به موادمخدر پايين آمده است به طوري که نوجوانان ۱۰ الي ۱۲ ساله نيز در معرض خطر اعتياد قرار گرفته‌اند. در حالي که اين انتظار وجود دارد كه پس از گذشت ۴۰ سال از انقلاب اين آلودگي‌ و فسادها آسيب كمتر شود اما متاسفانه شاهد افزايش معضل اعتياد در جامعه هستيم.
چرا با وجود محدوديت‌هايي که در سال‌هاي اخير هم در مصرف مواد مخدر و هم در بحث مصرف مشروبات الكي اعمال شده اما اين معضل نه تنها كاهش نيافته بلكه شاهد افزايش گرايش افراد به مواد مخدر و مشروبات الكي هستيم؟
تجربه نشان داده هرگاه با زور و فشار خواستيم معضلي را برطرف کنيم نه تنها معضل رفع نشد بلکه بدتر هم شده است.به عبارت ديگر با زور و فشار نمي‌توان اين معضل را از بين برد. بلکه در اين زمينه لازم است فرهنگ سازي صورت گيرد بايد زمينه كاهش آسيب‌هاي اجتماعي را فراهم كنيم تا افراد با آزادي عمل بتوانند از زندگي و اوقات فراغت خود به بهترين نحو استفاده كنند. پس لازم است با کاهش فقر، آسايش و آرامش جوانان را فراهم كنيم تا آزادانه بتوانند بهترين مسير را براي زندگي خود انتخاب کنند. وقتي تمام درها مانند رفتن به كنسرت، تفريح، گوش‌دادن به موسيقي و…… را بر روي جوانان مي‌بنديم بيراهه رفتن آنها دور از انتظار نخواهد بود.
به نظر شما نقش جامعه و خانواده در كاهش اين معضل چيست ؟
اصولا انسان‌ها در جامعه زندگي مي‌كنند و خانواده نيزكوچك‌ترين واحد جامعه است. به عبارت ديگر خانواده يكي از بنيادي‌ترين اجتماع بشري است كه مي‌تواند زمينه را براي تربيت آموزش، جامعه‌پذير و فرهنگ‌پذير كردن افراد فراهم كند. اين در حالي است که به خصوص در سالهاي هاي اخير مخاطراتي مانند طلاق خانواده‌ها را تهديد مي‌کند. وقتي افراد به دلايل گوناگون از جمله فقر از يکديگر جدا مي‌شوند فرزندان آنها به دليل فشار رواني، متحمل آسيب‌هاي زيادي مي‌شوند و ممکن است به سمت اعتياد و مواد مخدر نيز کشيده شوند.