|گروه اجتماعی: زینب سادات حسینی فر  |
هراس جمعی از ویروس کرونا سبب شده تا در اغلب کشورهایی که میزبان این ویروس منحوس هستند، قیمت ماسک و سایر اقلام بهداشتی به شکل نجومی افزایش یابد و یا به کالایی نایاب و کمیاب بدل شود. در این مدت بارها انبارهای مختلف احتکار تجهیزات بهداشتی در ایران کشف شده و حتی وزیر بهداشت هم با ارسال نامه‌ای به رئیس جمهور نسبت به این موضوع گلایه کرده است. 
حدود دو هفته پیش، پزشکان تأکید کردند، استفاده از ماسک برای همه شهروندان لازم نیست اما وحشت‌آفرینی از ویروس کرونا، تقاضایی گسترده را برای خرید ماسک رقم زد که منجر به یک سوداگری عظیم شد؛ به‌ویژه این‌که سیاست جدید توزیع ماسک هم دست داروخانه‌ها را بسته بود و ماسک، ژل ضدعفونی کنندهو الکل در بازار نایاب و فضا برای فرصت طلبی محتکران، سوداگران و دلالان مهیا شده بود. ماسک جراحی ساده که بنابر اعلام مدیرکل تجهیزات پزشکی وزارت بهداشت باید به قیمت ۴۱۰ تومان به دست مصرف کننده برسد، به یکباره سر به فلک کشید، آنچنان که رئیس هیئت امنای صرفه‌جویی ارزی وزارت بهداشت بیان کرد: سوداگران، استفاده از ماسک را بهانه‌ای کرده بودند تا بتوانند ماسک‌ها را گران‌قیمت و با ۱۰ تا ۲۰ برابر و حتی در برخی موارد تا ۳۰ برابر قیمت به فروش برسانند. حال آن‌که به گفته پزشکان عمر آن حدود ۲ ساعت بیشتر نیست. برهمین اساس رئیس سازمان غذا و دارو بخشنامه ای ابلاغ کرد، مبنی بر این‌که داروخانه‌ها تا اطلاع ثانوی مجاز به خرید ماسک نیستند و همچنین ماسک به صورت رایگان بین مردم توزیع می شود. 
محمدرضا شانه‌ساز با ابلاغ این بخشنامه اعلام کرد: نظر به شرایط موجود و بخشنامه مدیرکل تجهیزات پزشکی و با توجه به مصوبه قرارگاه دارو و تجهیزات پزشکی مبنی بر لزوم برنامه‌ریزی در خصوص تأمین و توزیع انواع ماسک توسط هیئت امنای صرفه‌جویی ارزی، بخشنامه‌ای به تولیدکنندگان، توزیع‌کنندگان، واحدهای صنفی، شرکت‌های پخش دارویی، عرضه‌کنندگان و داروخانه‌های سراسر کشور ابلاغ شد و هرگونه توزیع، خرید و فروش انواع ماسک‌های پزشکی شامل ماسک جراحی (بنددار و کش‌دار)، فیلتردار،  توسط تولیدکنندگان، توزیع‌کنندگان، واحدهای صنفی، شرکت‌های پخش دارویی و غیره تا اطلاع ثانوی ممنوع بوده و کالاهای موجود صرفا قابل فروش به هیئت امنای صرفه‌جویی ارزی وابسته به وزارت بهداشت است. 
محمدباقر ضیاء، رئیس انجمن داروسازان ایران با انتقاد ازبی توجهی های سیاست‌گذاران نسبت به جایگاه داروخانه ها، به ایسنا گفته است: «در همه جای دنیا داروخانه ها در دسترس ترینو مورد اعتمادترین محل برای عرضه کالاهای سلامت هستند و تصمیم اخیر هیئت امنای صرفه جویی ارزی بیشترین لطمه را به این اعتماد عمومی و همچنین حیثیت داروسازان کشور وارد می کند. متأسفانه در حال حاضر بار همه کاستی ها وسوء عملکردها را همکاران ما در داروخانه ها به دوش می کشند که در جایگاه پاسخگویی مستقیم به بیماران و مراجعین هستند، این درحالی است که داروسازان با تمام وجود، تمام توانمندی هایخود را به کار گرفته اند و در خدمت مردم، از هیچ کمکی مضایقه نکرده اند.» 
اما باتوجه به نقدهای صورت گرفته، ۲۲ اسفندماه، بخشنامه تأمین و توزیع ماسک برای دسترسی عموم و عرضه در سطح داروخانه ها توسط معاون وزیر و رئیس سازمان غذا و دارو ابلاغ شد و محمدرضا شانه‌ساز، معاون وزیر و رئیس سازمان غذا و دارو، بخشنامه تأمین و توزیع ماسک با توجه به تأمین بخش مهمی از نیاز‌های مراکز درمانی توسط هیئت امنای صرفه جویی ارزی برای دسترسی عموم و عرضه در سطح داروخانه‌ها را به این شرح ابلاغ کرد: ۱- کلیه شرکت‌های تولیدکننده ملزم به توزیع روزانه ماسک‌های سه لایه به تعداد حداقل ۸۵۰ هزار عدد و ماسک های ۹۵ Nبه تعداد ۸۵ هزار عدد صرفاً با حواله کتبی اداره کل تجهیزات هستند. میزان سهمیه هر واحد تولیدکننده جهت تامین تعداد مذکور توسط اداره کل تجهزات پزشکی تعیین و ابلاغ گردیده و در صورت لزوم به روزرسانی خواهد شد. ۲-توزیع مازاد سهمیه فوق توسط تولیدکننده و در صورت تشخیص دانشگاه‌های علوم پزشکی با هماهنگی دانشگاه مربوطه صورت می‌گیرد. ۳- کلیه واحد‌های صنفی/ شرکت‌های توزیع کننده و شرکت‌های پخش دارویی که در سامانه ثبت شده اند مجاز به خرید و فروش انواع ماسک‌ها هستند و هرگونه خودداری از فروش موجودی‌های انبار مصداق احتکار و اخلال در نظام اقتصادی و سلامت کشور بوده و طبق قانون مجازات اخلالگران در نظام کشور با مرتکبین برخورد خواهد شد. ۴-داروخانه‌های سطح شهر می‌توانند اقدام به عرضه ماسک‌های پزشکی با رعایت ضوابط و قوانین مربوطه و در حد مصرف شخص متقاضی نمایند.
*سرگردانی مردم و داروخانه ها
طی هفته های گذشته با انتشار خبر شیوع بیماری کرونا در کشور، هجوم مردم به داروخانه ها برای تهیه ماسک و لوازم ضدعفونی کننده
 شدت گرفت و افزایش همزمان قیمت و تقاضا موجب تشکیل صف‌ های طولانی در داروخانه ها و ایجاد دردسر برای مردم شد و به علت هجوم گسترده شهروندان برای خرید مواد بهداشتی و ماسک از داروخانه‌ها و افزایش ناگهانی تقاضا بسیاری از داروخانه‌ها برگه‌هایی را به پشت در  یا پیشخوان چسباندند که «ضدعفونی کنندهو ماسک موجود نیست. لطفا سؤال نکنید.» 
هم اکنون نیز بررسی های میدانی نشان می دهد، همچنان اقلام بهداشتی مورد نیاز مردم نظیر ماسک به جای داروخانه ها در بازار سیاه یافت می شود و همزمان هم داروخانه ها و هم مردم سرگردان هستند. این درحالی است که رئیس انجمن داروسازان ایران تأکید کرده است: آمار و ارقام از ظرفیت های اعلام شده از سوی واحدهای تولیدی کشور بیانگر آن است که می توانند  حداقل روزانه معادل ۴ میلیون ظرف ۶۰ میلی لیتری به داروخانه هایسراسر کشور تحویل دهند که این بخش عمده نیاز مردم را برطرف خواهد کرد. ولی شاهد هستیم که متأسفانه عدم تمرکز مدیریت در زنجیره تأمین این کالاها باعث شده که عملا سهم ناچیزی از این سرمایه ملی به دست مردم برسد. 
نکته تأمل برانگیز این است که ماسک، دستکش یک بار مصرف و مواد ضد عفونی کننده به راحتی در بسیاری از فروشگاه های عادی و زنجیره ای یافت می شود اما به دست داروخانه ها نمی رسد! 
 برای بررسی این مسئله با ایرج خسرونیا، پزشک و رئیس انجمن متخصصان داخلی ایران و سیامک افاضلی در قامت استراتژیست دارویی به گفت و گو پرداخته ایم. 
***
به اعتقاد شما چرا همچنان اقلام بهداشتی مورد نیاز مردم در داروخانه‌ها یافت نمی‌شود؟
ایرج خسرونیا: در مورد داروها و ضدعفونی کننده ها باید گفت که مصرف این اقلام خیلی زیاد شده و تولید آن به همان نسبت کم است بنابراین در دسترس نیست و کارخانه هایی که در حال تولید این اقلام هستند به اندازه مصرف تولید نمی کنند برای همین این اتفاق می افتد و بعضی اقلام هم اصلا در دسترس داروخانه ها نیستند و باید از جای دیگری تهیه شود.
سیامک افاضلی: اقلام بهداشتی مورد نیاز شامل الکل، ماسک و دستکش است. سر قضیه الکل متأسفانه به دلیل سهمیه بندی هایی
که بود و به خاطر احتکار دلال ها، داروخانه ها دچار کمبود شدند و همچنان هم مشاهده می کنیم که هر روز محلی از کالاهای محتکران از جمله الکل کشف می شود. از طرفی محل اصلی توزیع ماسک و دستکش هیچ وقت داروخانه نبوده است و این ها جزء اقلامی نبوده اند که همیشه در داروخانه موجود بوده باشند به واسطه همین مسئله هم نه انباشتی از سمت داروخانه ها صورت گرفته و نه پخش های دارویی این اقلام را توزیع کرده اند به همین دلیل در بحران کرونا متأسفانه دستشان خالی شده است.
*چرا از هر ۲۰ تا ۳۰ داروخانه ای که به آن مراجعه می‌شود ۱۹تای آن‌ها الکل و ژل ضدعفونی کننده ندارند ولی در سوپرمارکت ها ژل و ماسک و غیره موجود است؟ 
ایرج خسرونیا: یکسری مؤسسات باز شده که وایتکس و الکل را مخلوط می کنند و به سوپر مارکت ها می دهند و متأ سفانه ممکن است الکل خطرناک باشد به همین دلیل من توصیه می کنم مردم وسایل ضدعفونی کننده را از سوپر مارکت ها تهیه نکنند. اما علت توزیع این کالاها در سوپرمارکت ها نیز مربوط به سودجویانی است که یک روز در کار خرید و فروش ماسک و الکل هستند و روز دیگر در کار خرید و فروش کالای دیگر. 
*اقلام بهداشتی را از داروخانه ها جمع و در بازار آزاد فروختند
سیامک افاضلی: مسیر توزیعی که برای این اقلام هست، مسیر توزیع مناسبی نیست و به خاطر کنترلی که روی داروخانه ها هست اغلب جنس ها چه آرایشی و بهداشتی و چه دارو فرقی نمی کند و این اقلام را با یک سود مشخصی توزیع می کند اما متأسفانه در سوپر مارکت ها قیمت ها خیلی غیر واقعی و بالاست و یک عده هم در این شرایط سوء استفاده می کنند و سودهای نامتعارف روی این اقلام که نیاز مردم است می کشند و از سمت دیگر داروخانه توان این‌که بخواهد وارد این ماجرا بشود را ندارد و طبیعی است که در سوپر مارکت ها چون کنترل وزارت بهداشت روی آن ها کمتر است این مسئله بیشتر دیده می شود ولی خب در داروخانه ها این اقلام پیدا نمی شوند.
*به چه علت طی هفته های قبل شاهد سلب اجازه فروش ماسک از داروخانه‌ها بودیم؟
ایرج خسرونیا: برای این‌که یکسری ماسک را یک دفعه از بازار جمع آوری کنند، روزهای اول و دوم ماسک در داروخانه ها فراوان بود،اما این ماسک ها جمع آوری شد و در بازار آزاد با قیمت های بالا به فروش رسیدند. متأسفانه در آن شرایط دولت فکر می کرد اگر اقلام بهداشتی نظیر ماسک از دست داروخانه ها بیرون بیاید و خودش مستقیما پخش کند بهتر است که نبود.
سیامک افاضلی: بخشنامه ای صادر شد، مبنی براین‌که محل توزیع ماسک داروخانه نباشد و من تعجب می کنم چون این مسئله بسیار غیر منطقی و غیر واقعی است. اگر داروخانه محل توزیع این اقلام نباشد، سوپر مارکت باشد؟ و مردم اگر واقعا احتیاح داشته باشند کجا باید تهیه کنند؟ متأسفانه دستورها و مسیرهایی که تعیین می شود، درست نیست وبه همین دلیل اقداماتی که از سوی مسئولان انجام می شود فقط مردم را دچار مشکل می کند.
*چرا در روزهای ابتدایی داروخانه ها ماسک و ژل ضدعفونی را با قیمت‌های سرسام آور به فروش می رساندند؟
ایرج خسرونیا: مشخص است، برای این‌که مدیریت و کنترل نبود و عده ای سوء استفاده کردند که کار اشتباهی هم بود و اگر گرفتار تعزیرات بشوند چندین برابر درآمدی که از این راه داشتند باید به دولت پرداخت کنند. هرچند که عده ای هم گرفتار شدند.
سیامک افاضلی: داروخانه می خواهد مشکل مردم حل بشود و متأسفانه در همین شرایط می دیدیم که بعضی داروخانه دارها خودشان این اقلام را تهیه می کردند و یک عده با سوء استفاده، کالاها و اقلام بهداشتی را با قیمت های بالاتری عرضه می کردند و داروخانه هم برای این‌که نیاز مردم را تأمین کند این اقلام را می خرید و توزیع می کرد. درواقع مشکل اصلی ما این است که محل توزیع برای این مسئله ندیده بودیم، اگر می خواستیم منطقی و درست برخورد کنیم باید اقدامات دیگری انجام می دادیم و همان زمانی که کرونا در چین شیوع پیدا کرد و پرواز هایماهان به سمت چین در حال رفت و برگشت بود، ما بی مهابا کسانی  را که از چین می آمدند  صرفا با سنجش دمای بدن از گیت فرودگاه رد می کردیم و به جای این نگاه خوش بینانه باید واقع بینانه و عاقلانه عمل می کردیم، در این صورت قطعا و یقینا می توانستیم خیلی کارها انجام دهیم و متأسفانه اکنون تبعات این مسئله را می بینیم.
*فکر می کنید علت بی اعتمادی مردم چیست، آن هم در چنین روزهایی که حداقل پزشکان و داروخانه‌ها از علم کافی برخوردارند اما مردم نگاهشان به فضای مجازی است. 
ایرج خسرونیا: به پزشک ها بی اعتماد نشدند چون می بینیم که پزشکان شب و روز در حال کار کردن هستند و خودشان را درخطر انداختند و حتی داروخانه ها نیز از جان و دل مایهمی گذارند، اما شرایطی هست که به همه سخت می گذرد و همه در تنگنا هستند  و یکدیگر را مقصر می دانند. و یکی از دلایلی که مردم به سراغ فضای مجازی می روند فرهنگ اشتباه ماست که یاد نگرفته ایم به حرف چه کسی گوش دهیم، درحالی که باید به حرف وزارت بهداشت گوش داد. در همین فضای مجازی افرادی در مورد ویروس کرونا اظهار نظر می کنند که از علم و دانش کافی برخوردار نبوده و همه چیز را زیر سؤال می برند. البته اکثریت مردم به حرف مؤسسات دولتی گوش می دهند ولی تعداد کمی هم هستند که به شایعات توجه می کنند.
سیامک افاضلی: مردم باهوش هستند و وقتی می بینند اطلاعات ارائه شده، آن چیزی نیست که در سطح جامعه می بینند، بررسی می کنند و به دنبال منابع اطلاعاتی مختلف می روند. بیماری کوید۱۹ یک بیماری جدید است و اطلاعاتی جدی ای در رابطه با آن وجود ندارد و ما تازه در حال گردآوری اطلاعات هستیم. به همین دلیل یک روز گفته می شود اگر در فاصله یک متری فرد آلوده بایستیم مبتلا نمی شویم و یک روز می گویند باید فاصله ۴ متری را رعایت کنیم تا مبتلا نشویم. طبیعی هست که قشر پزشکی نمی تواند اطلاعات را به آن شکل بدهد به خاطر این‌که بیماری جدید هست و مردم تشنه اطلاعات اند و به جای این‌که به منابع رسمی مراجعه کنند سراغ فضای مجازی می روند که اطلاعات عجیب و غریبی داده می شود و مردم هم متأسفانه باور می کنند. مسئله ای که وجود دارد این است که اگر ما واقعیت را به مردم نگوییم، مردم به دنبال واقعیت خواهند رفت و این موضوع بستر خوبی می شود برای کسانی که می خواهند شایعه پراکنی
کنند و اطلاعات غلط به مردم بدهند.
*به عنوان یک پزشک، ماسکN 95 به دستم نرسیده!
*فکر می کنید چرا در روزهایی که فروش ماسک ممنوع شده بود، مأموران تعزیرات سراغ داروخانه‌ها رفته و بسته‌ای که چند عدد ماسک فقط برای پرسنل در آن موجود بود را نشان داده و انگشت اتهام را به سمت داروخانه‌ها نشانه گرفتند در صورتی که واقعیت چیز دیگری بود؟
ایرج خسرونیا: برای این‌که بعضی از داروخانه ها واقعا مقصر بودند اما اکثریت کار خوشان را انجام دادند وقتی ماسک را در اختیارشان قرار نمی دهند از کجا بفروشند؟ ما شاهد این هستیم که ۴۰ میلیون ماسک احتکا ر می شود، باید بررسی کنیم که این ماسک ها کجا می رود. من به عنوان پزشک، بیماران کرونایی را با ماسک معمولی ویزیت کردم و یک ماسکN 95 به دست من نرسیده است.
*سوق دادن مردم از داروخانه ها به مسیرهای غیرقانونی
سیامک افاضلی: متأسفانه این حقیقتی غیرقابل انکار است، این‌که داروخانه دارها در میان صنوف پزشکی ، قشر بسیار مظلومی هستند به این دلیل که هر کالایی که بخواهند بخرند و یا بفروشند باید فاکتورها موجود باشد و درصد سود آن از یک حدی بالاتر نباشد و به محض این‌که یک ریال بالا و پایین شود تعزیرات و دانشگاه ها شدیدا برخورد می کنند. در کنار داروخانه ممکن است سوپر مارکت و دکه روزنامه فروشی باشد و هرکاری بکند اما داروخانه مظلوم واقع می شود و این عدم اعتمادی که وجود دارد به دلیل برخورد تعزیرات و دانشگاه هاست و خب این کار درستی نیست. وقتی مسئولان امر، اعتماد مردم را از داروخانه ها سلب می کنند و کوچک‌ترین خطایی را بزرگ جلوه داده و تخریب می کنند، عواقب خوبی نخواهد داشت و ما مستقیما با این کار مردم را سوق می دهیم به جاهایی که نباید بدهیم و مسیر های غیر قانونی و غیر عادی جای خودشان را باز می کنند و در نهایت بهداشت عمومی جامعه صدمه می بیند.