اعتیاد به مصرف، بلای خانمان‌سوز پیشرفت
|حانيه مسجودي|
همواره سوال است كه چرا ايران با وجود منابع بسيار زياد توسعه‌يافته محسوب نمي‌شود. پاسخ سوال واضح است و مي‌توان بي‌مقدمه به رواج فرهنگ مصرف‌گرايي و مصرف‌زدگي به جاي رشد فرهنگ كار و توليد اشاره كرد. سالانه به اندازه ۶۰ درصد درآمد نفتي، دورريز مواد غذايي داريم؛ رتبه ايران در خريد لوازم آرايشي دوم آسيا و هفتم جهان است و به اندازه کل قاره اروپا گاز مصرف مي‌کنيم.
*رواج مصرف‌گرايي، هدف غول‌هاي صنعتي
پديده مصرف‌گرايي ابتدا درکشورهاي درحال توسعه و صنعتي بروز و رشد پيدا کرد. دولت و صاحبان صنايع ابتدا در کشورهاي صنعتي و بعد در کشورهاي در حال توسعه، انسان را به عنوان يک «ماشين مصرف‌کننده» مد نظر قرار دادند تا با اين تفكر به اهداف و منافع اقتصادي خود برسند، اما سوال اين است كه چرا ايران با وجود ظرفيت‌هاي بسيار به دام صنعت واردات افتاده است.
طبق آمار مردم کشور ما ميانگين ۶ برابر مردم ساير کشورها نان مصرف مي‌کنند و بر اساس آمار منتشرشده بانک جهاني، ايران حدود ۴ برابر ميانگين جهاني انواع انرژي را مصرف مي‌کند، وضعيت مصرفي در برخي اقلام بيماري‌زا نيز همين روال را دارد. براي مثال ما ۴ برابر ساير کشورهاي جهان نوشابه و همچنين ۲ برابر ميانگين جهاني نمک مصرف مي‌کنيم.
سرانه مصرف آب شرب در ايران در حالي حدود ۲۰۰ تا ۲۲۰ ليتر در شبانه‌روز است که در مقايسه با سرانه مصرف آب در جهان حدود ۷۰ تا ۸۰ ليتر بيشتر است. گزارش‌هاي غيررسمي نيز نشان مي‌دهد ميزان ذخاير طلاي خانگي در ايران حدود ۲۰۰ تن است که اين آمار رو به افزايش است و ايران در ميان ۱۰ کشور عمده خريدار طلا در جهان جاي دارد.
مطابق آمار در ۱۱ ماهه اول سال ۹۶، مبلغي حدود ۴۰ هزار ميليارد تومان کالاهاي مصرفي غيرضروري به کشور وارد شده است که اين مبلغ معادل ايجاد ۴۰۰ هزار شغل است. فقط در سال ۹۷ بيش از ۶۹ ميليون تن کالا به ارزش ۱۴۲ ميليون دلار از آمريکا به ايران وارد شده است که بخش عمده‌اي از آنها مربوط به کالاهاي لوکس و تجملاتي است.
همچنين بر اساس آمار گمرک کالاهاي چيني در سبد مصرف ۸۰ درصد خانوارهاي ايراني قرار دارد و ايران سالانه و ميانگين از چين، ترکيه و امارات بيش از ۱۸ ميليارد دلار واردات انجام مي دهد.
*با هر يك ميليارد دلار واردات، ۱۰۰ هزار نفر بيکار مي‌شوند
فاجعه بار بودن آمارهاي فوق، زماني مشخص مي‌شود که بدانيم به ازاي هر يک ميليارد دلار واردات کالاي مشابه داخلي، ۱۰۰ هزار نفر بيکار مي‌شوند. بررسي‌هاي ديوان محاسبات در خصوص ميزان واردات سال ۱۳۹۶، نشانگر اين است که طي اين سال، بالغ بر دو ميليارد و يکصد و هشتاد و چهار ميليون دلار کالاهايي که
صد در صد مشابه داخلي دارند وارد کشور شده است. بنابراين مي‌توان ادعا کرد که اين حجم وسيع واردات منجر به بيکار شدن حداقل ۲۰۰ هزار نفر در آن سال گرديده است.
«رسالت» در بررسي اين معضل با دو تن از صاحب‌نظران اين عرصه به گفت‌وگو پرداخت. علاءالدين ميرمحمد صادقي، نايب رئيس اتاق بازرگاني تهران و رئيس هيئت امناي سازمان اقتصاد اسلامي دراين‌باره به «رسالت» مي‌گويد: «مصرف گرايي آفتي است كه جوامع مختلف به‌ويژه مردم ايران به آن آلوده شدند، با اينكه بزرگان دين در سيره ائمه اطهار به ما سفارش كردند كه از اسراف دوري كنيد اما متاسفانه مصرف گرايي بعد از انقلاب بسيار شدت يافته است.»
«طوري كه همه در تلاش هستند هرچقدر كه مي‌توانند مواد مصرفي تهيه كنند حتي اگر مورد نيازشان هم نباشد و مردم به جاي توليد به فكر مصرف هستند، درنتيجه فساد و مشكلاتي كه در جامعه پديد آمده از همين موضوع نشات گرفته است.»
رئيس هيئت امناي سازمان اقتصاد اسلامي با بيان اينكه توسعه‌نيافتگي كشور از دلايل رواج مصرف‌گرايي است گفت: «كم‌كاري و توقع بيش از حد مردم، دليل عدم توسعه كشور است، عدم وجود فرهنگ كار باعث توليد بسيار كم وكاهش صادرات و افزايش واردات مي شود و به همين دليل مردم متوقع شدند.»
ميرمحمدصادقي ادامه داد: «اين اتفاق هم مي‌تواند به سياست‌هاي كلي كشور و عدم فراهم بودن زيرساخت‌هاي شغل باشد اما درعين‌حال جوانان نسبت به گذشته تلاش كمتري مي‌كنند.»
*چرا مصرف‌گرايي رواج يافت؟
همچنين عليرضا شريفي يزدي، آسيب شناس اجتماعي و علوم رفتاري در اين باره به «رسالت» گفت: « طي ۱۵ سال اخير تمام امكانات اين فرهنگ در كشور ما جا افتاده است، مصرف گرايي فرهنگي است كه پشت آن برنامه مهمتري وجود دارد و آن توليد بيشتر و مصرف بيشتر براي كسب درآمد بيشتر است كه اساس جوامع ليبراليستي و سرمايه‌داري است، به همين دليل سعي دارند مصرف‌گرايي را به شكل هاي مختلف تبليغ كنند.»
وي مصرف گرايي در كشور را نتيجه پول‌هاي بادآورده از فروش نفت دانست و افزود: «فرهنگ مصرف و مصرف‌گرايي با مصرف‌زدگي متفاوت است، متاسفانه از زماني كه اقتصاد ما تك محصولي بود اين بيماري توسعه يافت، مصرف گرايي در ايران نتيجه به دست آوردن پول‌هاي بادآورده از فروش مواد خام و اوليه است. ما براي اينكه دلار به دست آوريم زحمت زيادي نمي‌كشيم و نفت خام را به بازارهاي متقاضي مي‌فروشيم.»
*تراز نامتوازن صادرات و واردات؛ ترويج مصرف‌گرايي
شريفي‌يزدي عنوان كرد: «منهاي شرايط اخير كه در فروش نفت دچار مشكل و تحريم شديم، نفت را از چاه درمي‌آوريم، به دست خريدار مي‌دهيم و دلارها را در كشور توزيع مي‌كنيم و درنتيجه به جاي اينكه به سوي فرهنگ توليد برويم به سمت مصرف حركت مي‌كنيم و به همين دليل طي ۷۰ سال گذشته تراز صادرات و واردات كشور منهاي فروش نفت، ترازي نامتوازن و نابرابر بوده است.»
اين كارشناس فقدان فرهنگ توليد را دليل مصرف‌زدگي دانست و ادامه داد: «بنابراين يكي از عوامل، اقتصاد نفتي و تك محصولي ماست، دليل دوم نداشتن «فرهنگ توليد» در كشور است، ما طي دو دهه گذشته به‌ويژه از سال ۸۴ تا به امروز، با بهبود شرايط درآمد نفتي براي واردات اقدام كرديم، ازآن جا كه واردات به مصرف نياز دارد مصرف‌گرايي را رواج داديم.»
او با اشاره به نقش رسانه‌ها در ترويج اين معضل گفت: «دليل بعدي رسانه‌ها هستند، رسانه هاي ديداري و شنيداري همواره تلاش بر دميدن بوق مصرف‌گرايي دارند، در بيشتر فيلم‌ها شاهد خودروها و اساسيه لوكس هستيم و همه اين ها يعني تشريفات و تشريفات به معناي مصرف‌گرايي است.»
شريفي يزدي افزود: «دليل بعدي نداشتن برنامه‌اي مدون و سياست‌گذاري مناسب توسط مديران و مسئولان كلان اقتصادي كشور است. ما بايد فرهنگ توليد و كار را نهادينه كنيم، در شعارها همواره صحبت از تحسين رونق توليد بوده اما از عمل خبري نيست.»
اين آسيب شناس اجتماعي تاكيد كرد: «ما در مدارس، خانواده و رسانه‌ها به دنبال آموزش درست نيستيم، متاسفانه به اين ۳ ركن فرهنگ ساز توجهي نمي‌شود و مسئولان دولتي هم از اين كار حمايت نمي‌كنند و درنتيجه كار از مصرف گرايي هم مي‌گذرد و به مصرف زدگي مي‌رسيم.»
وي با تشريح تفاوت مصرف زدگي و مصرف‌گرايي، گفت: «در مصرف زدگي صرفا براي تفاخر اجتماعي، ايجاد فاصله با گروه‌هاي ديگر و نشان دادن طبقه اجتماعي مصرف مي‌كنيم و نداشتن فرهنگ درست مصرف، از مواردي است كه مصرف‌گرايي را در جامعه افزايش داده است.»
وي تصريح كرد: «دركشورهاي غربي كه نسبت به ما وضعيت بسيار بهتري در توليد دارند مي بينيم در هيچ زمينه‌اي ميزان مصرف ما را ندارند، متاسفانه در كشور ما هر جا كه شاخص ها بايد مثبت باشد منفي و هرجا كه شاخص ها بايد منفي باشد، مثبت است.»
شريفي‌يزدي با اشاره به اين تفكر كه “ديگران مقصرند” گفت: «مسئولان در بيشتر سخنراني‌هايشان مي‌گويند هيئت مديره‌اي در دنيا نشستند و كارشان خراب كردن وضعيت كشور ماست، من بيش از اين، بي‌كفايتي، بي‌برنامگي، سياست هاي داخلي غلط و عدم مديريت صحيح را دليل اين اتفاق مي دانم.»
او ادامه داد: «زماني كه مديريت و برنامه درستي داشته باشيم هرچقدر هم گروهي از خارج كشور بخواهند فرهنگ هاي غلط را در كشور رواج دهند موفق نخواهند شد و اگر هم امروز در اين زمينه موفق هستند به دليل اشكالات ما در مديريت است.»
*بيش از ۹۰ درصد مشكلات كشور داخلي است
اين كارشناس خاطرنشان شد: «كساني هستند كه قدرت دارند و براي تمام دنيا برنامه‌هايي دارند، اساس كار صادرات نيز همين است، كشورهاي صنعتي دنبال افزايش فرهنگ مصرف در كشورهاي هدف هستند تا توليد و صادرات خودشان افزايش و بازگشت سرمايه‌‌شان بيشتر شود.»
شريفي يزدي در پايان افزود: «اين مسئله عجيبي نيست و اصل اقتصاد و بازار آزاد است اما اينكه چرا ما در اين مخمصه گرفتار شديم صرفا به اين دليل است كه برنامه ريزي درستي نداريم و بيش از ۹۰ درصد مشكلات كشورمان داخلي است.»
حانيه مسجودي , فرهنگ , فرهنگ مصرف‌گرايي , مصرف‌زدگي
- دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط رسالت در وب منتشر خواهد شد.
- پیام هایی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
- پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.