‌|‌گروه اجتماعي- فاطمه فلاح زاده‌‌|
وقتي مي‌خواهيم پيرامون اينترنت و پيامدهاي مثبت و منفي آن و کارکرد اين سامانه جهاني در زندگي روزمره بنويسيم، به منابع مختلفي رجوع مي‌کنيم تا سرانجام به يک جمع‌بندي کلي و البته مقرون به‌واقع دست‌يابيم.اينترنت سامانه‌اي جهاني از شبکه‌هاي رايانه‌اي به‌هم‌پيوسته‌ و مجموعه پروتکل‌هاست. به‌عبارت‌ديگر اينترنت متشکل است از ميليون‌ها شبکه خصوصي، عمومي، دانشگاهي، تجاري و دولتي در اندازه‌هاي محلي و کوچک تا جهاني و بسيار بزرگ که با آرايه وسيعي از فناوري‌هاي الکترونيکي و نوري به هم متصل شده‌اند. (دانشنامه آزاد)
«اينترنت» با از ميان بردن محدوديت‌هاي زماني و مکاني در روابط اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي مردم جهان، هزينه‌هاي اقتصادي ناشي از «ارتباطات» را به‌شدت کاهش داده است. يکي از مهم‌ترين فرايندهاي اقتصادي که در حوزه تجارت بين‌الملل با ارتباط مستقيم و غيرمستقيم بين کشورها ميسر مي‌شود، جريان صادرات کالاها و خدمات است که “اينترنت” توانسته در قالب فرايند نوين تجارت الکترونيکي به‌طور فراوان آن را رونق بخشد. (مقاله- بررسي ميزان تأثير استفاده از اينترنت بر جريان صادرات)
*سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۶، افزايش ۶۸ درصدي ميزان استفاده از اينترنت در ايران
اطلاعات آماري نشان از آن دارند که حدود نصف کاربران اينترنت جهان در مناطق آسيايي زندگي مي‌کنند و در بين کشـورهاي خاورميانه نيز کاربران اينترنت در ايران به‌طور چشمگيري بيشتر از ساير کشورها هستند. آن‌طور که متخصصان امر مي‌گويند اين آمار در ايران از سال۲۰۱۶ تا ۲۰۰۰ از ۴ درصد به ۶۸ درصد افزايش‌يافته و بيشترين ميزان استفاده از آن در گروه سني نوجوانان و جوانان است.
بر اساس تحقيقات انجام‌شده  ومقالات پژوهشي، استفاده بي‌رويه از اينترنت باعث ايجاد افسردگي، اضطراب، تنهايي، بيش فعـالي و همچنين اتخاذ تصميمات هيجـاني مي‌شود. مطالعات نشان مي‌دهند استفاده آسيب‌زا و اعتيادآور از اينترنت با مشکلات رواني- اجتماعي، افت تحصـيلي، کاهش عملکرد شغلي، کاهش اعتمادبه‌نفس، کـاهش رابطــه والــدين و فرزنــدان و کمبــود خــواب در بــين دانشــجويان همراه است.
نيکلاس کار، پژوهشگر حوزه فناوري و اينترنت ادعا مي‌کند که اينترنت تفکر عميق را که عامل خلاقيت واقعي است کاهش مي‌دهد. او همچنين مي‌گويد که پيوندهاي فرا متن و تحريک بيش‌ازحد، به اين معني است که مغز بايد بيشتر توجهش را بر روي تصميمات کوتاه متمرکز کند. او معتقد است که اينترنت مغز را غرق در انديشه مي‌کند که باعث آسيب رسيدن به حافظه بلندمدت  مي‌گردد. شمار فراوان محرک‌ها در اينترنت منجر به بار شناختي(Cognitive Load)  سنگيني براي مغز مي‌شود که يادآوري هر چيزي را مشکل مي‌سازد.
استيون پينکر، دانشمند علوم شناختي نظري مخالف دارد. او به اين نکته اشاره مي‌کند که افراد بر روي آنچه انجام مي‌دهند کنترل دارند و بنابراين اين پژوهش و استدلال هرگز طبيعت انسان را در نظر نداشته است. او مي‌گويد «تجربه ظرفيت‌هاي پردازش اطلاعات مغز را عوض نمي‌کند» و ادعا مي‌کند که اينترنت باعث باهوش‌تر شدن انسان‌ها شده است.
به‌هرروي، اينترنت گنجينه‌اي از اطلاعات محسوب مي‌شود و درباره‌ هر موضوعي که در دنيا بحث مي‌شود دانش و اطلاعات ارائه مي‌نمايد. موتورهاي جستجو دسترسي به اطلاعات درباره‌ موضوعات گوناگون هم چون قوانين و خدمات دولتي، نمايشگاه‌ها و همايش‌هاي تجاري، اطلاعات درباره‌ بازار، ابداعات جديد و حمايت‌هاي فني را امکان‌پذير ساخته‌اند. از سوي ديگر کمک گرفتن از اينترنت جهت انجام پژوهش و جمع‌آوري منابع در راستاي انجام تکاليف درسي، ارائه مطالب در محل کار و تکميل تحقيقات به امري رايج و معمول تبديل گرديده است.
اينترنت يکي از انتشاردهندگان اساسي علم و دانش بوده و ابزاري برجسته براي کساني است که از مراکز آکادميک بي‌بهره هستند، زيرا به اين افراد کمک مي‌کند تا دانش و تخصص بيشتري در زمينه‌ موضوعات گوناگون کسب نمايند. اما هر چيزي که به اينترنت مربوط باشد مي‌تواند اعتيادآور باشد. ازجمله‌ اين موارد مي‌توان به گشت‌وگذار بيش‌ازحد در اينترنت، قماربازي آنلاين، شبکه‌هاي اجتماعي و بازي‌هاي اينترنتي اشاره نمود. در حال حاضر کلينيک‌ها و روان‌پزشکاني هستند که به‌طور مشخص در زمينه برطرف نمودن مشکلات مرتبط با اينترنت خدمات ارائه مي‌دهند. اعتياد اينترنتي باعث بروز مسائل جسمي و روحي مي‌شود و اين مسائل اگر موردتوجه قرار نگيرند مي‌توانند به بيماري تبديل شوند. .«رسالت» براي بررسي بهتر اين موضوع به گفت‌وگو با صاحب‌نظران اين عرصه پرداخته است.
*جنگ نرم شوخي نيست بايد محتاط عمل کنيم 
فرشته روح‌افزا، مدير رصد آمار شوراي فرهنگي اجتماعي زنان و خانواده و کارشناس فضاي مجازي در گفت‌وگو با «رسالت» بيان کرد: «اينترنت اجتناب‌ناپذير است و استفاده نکردن از آن ممکن نيست و نبود آن يعني عقب افتادن تمامي امور روزانه، بنابراين بايد سعي به استفاده درست آن داشته باشيم تا گرفتار فضاي غلط آن نشويم.»او ضمن بيان سودمندي اينترنت، گفت: «ورود به هر سايت و شبکه خبري درست نيست زيرا هويت‌هاي موجود در اين فضا مشخص و درستي آن تضمين‌شده نيست. فضايي مانند ويکي‌پديا که امروزه موردتوجه عموم قرارگرفته بسيار نامعتبر است. زيرا هر کس به‌راحتي مي‌تواند نظر خود را در آن قرار دهد. فرد خواننده در جست‌وجوي تکميل اطلاعات خود به آن مراجعه مي‌کند اما با اطلاعات درستي روبه‌رو نمي‌شود البته بايد توجه داشت که اين کمترين ضربه ممکن است.»اين کارشناس فضاي مجازي در ادامه درباره جنگ‌هاي نرم اينترنتي، گفت: «کلمه جنگ، شوخي و بزرگنمايي نيست. بنابراين بايد بسيار محتاط عمل کنيم تا حق و باطل يک خبر مشخص شود جنگ نرمي که در اين فضا مي‌تواند به‌راحتي شکل بگيرد به‌صورت بي‌وقفه و شبانه‌روزي، بدون درگيري و در فضايي گسترده است طوري که فرد خواب است اما اين فضا در حال فعاليت است.»
*هشدار براي جلوگيري از خطر کافي نيستند
وي افزود: «به‌راحتي نبايد خبرها را در چنين فضاهايي بازنشر کرد، زيرا از منبع آن اطلاعات کافي نداريم و نمي‌دانيم پشت پرده اين خبر چه کسي حضورداشته داشت.»
روح‌افزا در پايان براي برقراري امنيت اين فضا گفت که يکي از کارهايي که براي امنيت اين فضا بايد انجام شود 
آيدي نامبرها يا کد ورود است يعني هر شخص با يک کد مشخص وارد اين فضا شود و با زدن اين کد، اطلاعات محدوده سن آن شخص در اختيار قرار گيرد، اتفاقي که هم‌اکنون در بسياري از کشورهاي دنيا در حال انجام است. زماني که اينترنت محدود نشود و گروه‌هاي سني به‌راحتي بتوانند به هر نوع اطلاعاتي دست پيدا کند، ميزان مخرب بودن اين فضا بيشتر مي‌شود. فردي که در بالاي يک ويدئو عبارت مثبت ۱۸ سال را مي‌بيند بيشتر راغب به تماشاي آن مي‌شود. بنابراين آلارم‌ها براي جلوگيري کافي نيستند.
*عدم اعتدال در استفاده از اينترنت، زمينه‌ساز آثار مخرب آن است 
در ادامه سيد مجتبي حورايي، روانشناس و کارشناس علوم تربيتي در گفت‌وگو با «رسالت» بيان کرد: «اکنون در عصر اينترنت، بيش از هر چيز شاهد عدم اعتدال در ميزان استفاده آن هستيم. با زياده‌روي و پرسه‌هاي دائم و نابجا در شبکه‌هاي مجازي درنهايت به استفاده از آن اعتياد پيدا مي‌کنيم اما زير بار اين اعتياد نمي‌رويم مانند شخصي که مبتلا به بيماري اعتياد است اما خودش اين موضوع را تکذيب مي‌کند و مي‌گويد تنها گاهي از اين مخدرها استفاده مي‌کند.»
وي افزود:«در بررسي اين‌که چقدر به اينترنت و استفاده از آن اعتيادداريم بايد نظر ديگران درباره خودمان را بررسي کنيم. اگر در طول روز چندين بار با تذکر اطرافيان در مورداستفاده از شبکه‌هاي مجازي مواجه مي‌شويم بايد بر اين موضوع تأمل‌کنيم و راهکار ترک اين اعتياد را جدي بگيريم. براي کمتر کردن اين اعتياد در طول هفته يک روز را با عنوان روز بدون اينترنت اختصاص دهيم. اگر در طول آن روز دائم احساس کلافگي و خستگي وجود داشت به‌طور حتم مبتلا به اعتياد هستيم و بايد درصدد ترک آن باشيم.» اين کارشناس علوم تربيتي درباره علائم اعتياد به اينترنت اظهار کرد: «فرد مبتلا به اعتياد به اينترنت در جمع هم احساس تنهايي مي‌کند و دائم در جست‌وجوي يک خلوت امن است و به‌موازات اين امر دچار افسردگي، گوشه‌گيري، سرخوردگي اجتماعي مي‌شود. اعتياد به اينترنت اگر به سطح خانواده برسد مي‌تواند موجب خيانت و بي‌مهري نيز بشود. اين اعتياد در والدين نيز موجب عدم رسيدگي به فرزندان مي‌شود زيرا دائم در خلوت مجازي خود به سر مي‌برند و زماني که را براي سپري کردن با فرزند خود ندارند ، اين عدم رسيدگي مي‌تواند زمينه‌ساز آسيب‌هاي اجتماعي در فرزند شود.»
*معاشرت و ايجاد مشغله خطر  ابتلا به اعتياد فضاي مجازي را کاهش مي‌دهد 
حورايي در ادامه ضمن بيان گام‌هاي ترک فضاي مجازي گفت: «در گام نخست فرد مبتلا بايد قبول کند که مبتلا به اعتياد است. سپس يک روز خود را به‌روز بدون اينترنت اختصاص دهد و پس‌ازآن براي استفاده از اينترنت، زمان معيني را مشخص کند زيرا استفاده از اين فضا بدون در نظر گرفتن زمان، يک آن فرد را با اين مسئله روبه‌رو مي‌کند که نصف روز را به اينترنت اختصاص داده و هيچ فعاليت مفيد ديگري نداشته است.»اين کارشناس ادامه داد: «فرد در گام بعدي بايد سرگرمي‌هاي اجتماعي خود را بيش‌ازپيش و زمان بيشتري را با دوستان خود سپري کند، البته در کنار دوستاني که مبتلابه اين اعتياد نيستند و مي‌توانند ساعاتی کنار هم را مشغول به فراغتي جز پرسه در شبکه‌هاي مجازي باشند. همچنين معاشرت‌ها و ايجاد مشغله در حل اين بحران بسيار کمک‌کننده است.»روانشناس و کارشناس علوم تربيتي در پايان ضمن بيان اين‌که اينترنت به‌طور مطلق منفي نيست، خاطرنشان کرد: «استفاده به‌جا از اينترنت مفيد و سودمند است زيرا بعضي از آگاهي‌ها در دسترس ما است. به‌عبارت‌ديگر مي‌توان آن را مشابه غذا دانست. تغذيه در طول روز براي بدن بسيار مفيد و سودمند است اما استفاده بيش‌ازاندازه آن پيامدهاي منفي را به بار مي‌آورد.»در پايان براي بررسي بيشتر به گفت‌وگو با حسين امامي، مدرس دانشگاه و پژوهشگر رسانه‌هاي نوين پرداختيم که در ادامه مي‌خوانيد.
*ايموجي‌هاي خالي از عواطف، جايگزين زبان بدن 
حسين امامي، مدرس دانشگاه و پژوهشگر رسانه‌هاي نوين در گفت‌وگو با «رسالت» اظهار کرد: «آنچه در زندگي روزمره خود با آن مواجه هستيم يک ارتباط يک‌سو و چهره به چهره است درحالي‌که در فضاي مجازي ايموجي‌ها به‌راحتي جاي زبان‌ها را گرفته‌اند. فرد درحالي‌که لبخند نمي‌زند از ايموجي لبخند استفاده مي‌کند و عواطفي را نشان مي‌دهد که در آن لحظه هيچ ارتباطي به عواطفش ندارد.»وي همچنين افزود: «در فضاي مجازي شاهد همگرايي رسانه شده‌ايم، به‌طور مثال در گروه‌هاي تلگرامي علاوه بر متنِ خبر، فيلم، عکس و لحظات زنده نيز منتشر مي‌شود. يعني مردمي که در زندگي روزمره خود مصرف‌کننده بودند اکنون به‌سادگي توليد محتوا مي‌کنند.»
*خبر با چاشني دروغ، نقطه شروع شايعه است 
او بابيان اين‌که فضاي مجازي ، هويت و محيط امني را در برندارد، ادامه داد: «براي ورود به اين‌گونه فضاها تنها يک اسم با يک شناسه ايميل کافي است، بنابراين تضميني بر هويت افراد وجود ندارد. حتي خبرهاي  منتشرشده نيز گاهي با چاشني دروغ همراه است و اين نقطه آغاز بسياري از شايعه‌ها است بنابراين بايد بسيار محتاط عمل کنيم و با اعتماد کامل هيچ مسئله‌اي را باور نکنيم. همواره بر آن باشيم اطلاعات به‌روز را دنبال کنيم و تا زماني که از زمان نشر و منبع آن مطمئن نشديم آن را باور نکنيم.»اين پژوهشگر رسانه‌هاي نوين تصريح کرد: «خبرهاي منتشرشده در فضاي مجازي گاهي تحليل شخصي است و داراي محتوا نيست پس استدلال آنان به‌راحتي مي‌تواند رد شود. بنابراين يک کاربر بايد با تفکر انتقادي با تحليل‌ها مواجه شود و صحت مسئله را با نگاه خودارزيابي کند.»امامي درباره اعتياد به اينترنت، گفت: «اين مسئله به‌تازگي در زمره اعتياد قرارگرفته است و پيش‌ازاين، ‌چنين نبود اما اکنون استفاده ممتد و بي‌هدف  از فضاي مجازي به‌طوري‌که منجر به اختلال در زندگي ما شود اعتياد خوانده مي‌شود. اهميت اين موضوع به‌گونه‌اي است که در برخي کشورها کلينيک‌هاي ترک اينترنت تشکيل دادند.» 
*مديريت زمان، ساده‌ترين راهکار جلوگيري از اعتياد اينترنتي
وي ضمن تأکيد خود مراقبتي براي جلوگيري از اين اعتياد گفت: «جست‌وجوي مداوم نام خود در اينترنت. اعتياد به دانلود يا خريدهاي اينترنتي ازجمله علائم مربوط به اعتياد فضاي مجازي است. تمامي اين مسائل راهکارهاي متعددي دارد اما ساده‌ترين راهکار آن مديريت زمان است اين‌که ديتاي موبايل خود را دائم روشن نگذارند و براي استفاده آن زمان تعيين کند.»او در پايان بابيان تأثيرات منفي اينترنت بر جسم و روح فرد به سخنان خود خاتمه داد: «گردن درد و کمردرد و اختلالات ستون فقرات ازجمله اختلالات جسماني هستند که در اثر استفاده از اينترنت پديد مي‌آيند، همچنين از آثار رواني منفي آن نيز مي‌توان به وسواس فکري، افسردگي و منفي گرايي و اختلال در خواب، خيانت و افت عملکرد در زندگي روزمره اشاره کرد. بايد در نظر گرفت که شبکه اجتماعي به‌خودي‌خود بد نيست و نمي‌توان گفت به‌طور صد درصد براي افراد فضاي بدي را رقم مي‌زند اما آنچه اهميت دارد هنجارهاي خانوادگي و محيط است که ميزان اين استفاده را به چه حدي برساند.»